پارک ملی تندوره در آتش سوخت

در نتیجه توسعه بی رویه تفرجگاه چلمیر و جذب گردشگران ناآگاه

بیش از یک هکتار از تفرجگاه چلمیر، یکی از مناسب‌ترین زیستگاه‌های گونه‌های منحصر‌به‌فرد پارک ملی تندوره، طی سه مرحله پیاپی با فاصله ۱۵ الی ۳۰ روز در آتش سوخت. این رخداد درست زمانی اتفاق افتاد که آقامیری مدیرکل محیط‌‌زیست استان خراسان رضوی چندی قبل، از حضور بیش از پنج‌ هزار بازدیدکننده در این منطقه طی تابستان گذشته و گسترش امکانات رفاهی در تندوره خبر داده بود.

این در حالی است که تفرجگاه چلمیر با وسعت کم خود در برگیرنده انواعی از گونه‌های جانوری شاخص منطقه مانند گربه پالاس، گربه وحشی، گربه جنگلی، پلنگ، گراز، سمور و برخی از انواع جوندگان، پرندگان و خزندگان است. تندوره تقریبا از دوران حکومت رضاخان و حتی پیش از آن به‌عنوان تفرجگاه و شکارگاه مورد توجه واقع شد و بعد از آن در دهه ۴۰ با تبدیل این منطقه به پارک ملی، تفرجگاه چلمیر نیز، درغالب پارک ملی مورد حفاظت قرار گرفت. اما طی چند سال گذشته با تضعیف قدرت گارد حفاظت محیط‌زیست، پارک ملی تندوره فرازونشیب‌های بسیاری را متحمل گردید.

سوء مدیریت موجود در مدریت پارک ملی، کاهش بیش از یک‌سوم جمعیت سمداران طی ۵-۴ سال اخیر و ایجاد تفرجگاه گسترده بدون در نظر گرفتن قوانین حاکم بر پارک‌های ملی و معیارهای اهداف تشکیل پارک‌ها که همانا آشنایی مردم با تنوع زیستی و حفاظت از تنوع زیستی است، ضربات مهیبی را بر بدنه این پارک وارد نمود. درگیری‌های بی‌تدبیر اداره کل حفاظت محیط‌‌زیست استان خراسان رضوی با مردم و شکارچیان بدون در نظر گرفتن عواقب ناگوار ناشی از آن از یک طرف و متاسفانه هماهنگی مدیریت سازمان حفاظت محیط‌‌زیست و هیات دولت در خصوص رویکردهای توسعه ناپایدار در مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌‌زیست از یک طرف و حرکت به سمت توسعه نامتوازن اقتصادی از طرف دیگر، منجر به ایجاد نابسامانی‌های شدیدی در حوزه مدیریت مناطق این سازمان شده است. متاسفانه ضعف علمی مدیران ارشد سازمان حفاظت محیط‌‌زیست با مقوله محیط‌‌زیست و عدم‌آگاهی آنها از تعاریف محیط‌‌زیست، حفاظت و توسعه پایدار موجب شده است بسیاری از مناطق چهارگانه به‌ویژه پارک‌های ملی هدف ساخت و ساز‌های عمرانی قرار گیرد. پارک ملی گلستان یعنی عروس طبیعت ایران و پارک ملی دریاچه ارومیه مهم‌ترین زیستگاه پرندگان مهاجر، پارک ملی نایبند تنها پارک ملی دریایی ایران و اثرات سوء توسعه نفت و گاز در آن، پارک ملی کویر کمربند بهشت ایران و باز هم اثرات سوء عملکرد وزارت نفت و مانورهای نظامی نیروهای مسلح، پارک ملی کلاه قاضی و جاده‌کشی‌های متعدد در آن، پارک ملی خجیر و سرخه حصار و اثرات سوء عملکرد وزارت جهاد کشاورزی و پادگان‌های نظامی و خطوط لوله نفت و گاز و ده‌ها مورد دیگر از این باب قابل تاملند.

این‌بار نیز ظاهرا طبق دستورات صادره از سازمان حفاظت محیط‌‌زیست و البته بی‌تدبیری اداره کل محیط‌‌زیست استان خراسان رضوی، پارک ملی تندوره نیز در غالب توسعه صنعت گردشگری از داخل سازمان حفاظت محیط‌‌زیست هدف قرار گرفت. واگذاری مستند بیش از ۲۸ هکتار از اراضی این پارک به مردم محلی که البته هم‌اکنون این وسعت اولیه به بیش از ۵۰ هکتار افزایش یافته است، آنهم در ناحیه‌ای که دارای بیشترین آمار متخلفان و متجاوزان به عرصه‌های طبیعی است در یک سو و نابودی تفرجگاه تقریبا یک صد ساله چلمیر، یکی از زیبا‌ترین و مناسب‌ترین زیستگاه‌های وحوش منطقه به بهانه توسعه صنعت گردشگری بدون در نظر گرفتن اصول حاکم بر طراحی این نوع پروژه‌ها و برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌هایی در جهت افزایش مشارکت آگاهانه مردم توسط مراجع با تجربه در این حیطه، عواملی هستند که آینده بهترین زیستگاه پلنگ ایرانی را با خطرات جدی و غیر قابل برگشتی مواجه نموده است.

مکان‌یابی نامناسب تفرجگاه توسعه‌یافته چلمیر(به‌جای منطقه حفاظت‌شده، پارک ملی) و عدم‌گزینش پیمانکاران مناسب در خصوص اجرای طرح‌های توریستی در منطقه موجب شده است که مسیر تفرجگاه در داخل پارک ملی به صورت غیر اصولی تعریض شود و در حین تعریض نیز بسیاری از ویژگی‌های منظرگاهی منطقه به همراه پوشش گیاهی و زیستگاه برخی گونه‌ها نابود شود. با این رویه دیری نخواهد پایید تا در داخل پارک ملی تندوره نیز مانند سایر پارک‌های ملی، جاده‌های آسفالته برای تردد راحت‌تر بازدیدکنندگان خودنمایی کند که در این صورت عملا فاتحه بهترین و زیبا‌ترین نقطه پارک ملی تندوره خوانده خواهد شد.

چه بسا این جاده نیز مانند جاده‌های موجود در سایر پارک‌ها از جمله جاده پارک ملی گلستان، منطقه زیبا و بکر تندوره را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم نکند. از طرفی بخش قابل توجهی از بهترین و سرسبزترین نقطه این تفرجگاه به همراه مراتع پیرامونی آن تنها در عرض تقریبا دو ماه، طی سه مرحله با بازه زمانی ۱۵ تا ۳۰ روز، با بی‌توجهی اداره کل محیط‌‌زیست استان خراسان رضوی در آتش سوخت. این در حالی بود که به‌رغم هشدارهای قبلی در مورد سوء مدیریت پارک ملی تندوره از سوی اداره کل حفاظت محیط‌‌زیست استان خراسان رضوی این فاجعه عظیم روی داد.

گزینش نامناسب شرکت‌های محلی برای مدیریت تفرجگاه و عدم‌آگاهی آنها در خصوص اهمیت زیستگاه‌ها، گونه‌های موجود در آنها و رفتارهای ناهنجار زیست‌محیطی موجب شده که تفرجگاه چلمیر به محلی برای دفن زباله‌های بازدید کنندگان تبدیل شود. ساختمان‌سازی‌های گسترده در این دره و لوله‌کشی آب زلال و بی‌نظیر چشمه چلمیر که روزگاری تامین کننده آب مورد نیاز گیاهان و وحوش منطقه در بالادست و آب زمین‌های کشاورزی در روستاهای پایین‌دست بوده است، امروز در نهایت شگفتی به سمت سرویس‌های بهداشتی تفرجگاه هدایت شده است. سر و صدای زیاد ناشی از حضور و رفت و آمد بازدیدکنندگان در این منطقه و عدم‌توجه به تاثیرات آن بر ویژگی‌های رفتاری گونه‌های موجود در این منطقه از پارک و دسترسی سهل‌الوصول به این منطقه نسبت به گذشته موجب شده است برخی از نامحرمان طبیعت و زخم‌خورده‌های بی‌تدبیری اداره کل حفاظت محیط‌‌زیست استان خراسان رضوی فضا را مناسب دیده و با بی‌خردی خویش بر دامان طبیعت آتش‌افروزی کنند، بدون اینکه متوجه عواقب ناشی از آن باشند. متاسفانه نتیجه اینها چیزی نبود جز نابودی بخش زیادی از تفرجگاه چلمیر، مراتع اطراف آن و مراتع حاشیه جاده تیوان.

چطور امکان دارد یک منطقه سرسبزی که از میان آن رودخانه نیز عبور می‌کند به این سادگی و در چنین حجمی دچار حریق شود؟ مطمئنا این چیزی نیست جز یک اقدام عمدی که در نتیجه عدم‌توجه به تامین امکانات حفاظتی مناسب و درخور برای گارد محیط‌‌زیست این منطقه (در حال حاضر این امکانات شامل یک دستگاه خودرو و تعداد بسیار محدودی موتور از رده خارج می‌باشد) صورت پذیرفته است. به راستی چه کسی باید جوابگوی این همه بی‌تدبیری و این همه نابسامانی در عملکرد سازمان حفاظت محیط‌‌زیست در پارک ملی تندوره باشد؟

متاسفانه چیزی که به‌وضوح امروز قابل رویت است آنکه سازمان محیط‌‌زیست یکی از بی‌برنامه‌ترین و ضعیف‌ترین بخش دولت بوده و هست و دیگر آنکه نحوه مدیریت تمامی مناطق چهارگانه تحت مدیریت این سازمان و شرایط حاکم بر آنها، گواه مستندی بر این مدعا به‌شمار می‌رود. تندوره یکی از بهترین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی است، ‌گونه‌ای که امروز در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت در طبقه گونه‌های در خطر انقراض قرار گرفته است و شاید همین فردا سرنوشت شومی همچون سرنوشت یوزپلنگ ایرانی را پیدا کند.

امیر فضعلی