تاریخچه پل خواجو

پل بابا رکن الدین یا پل خواجو, در شهر اصفهان و روی رودخانه زاینده رود در شرق سی وسه پل قرار دارد

پل بابا رکن‌الدین یا پل‌خواجو، در شهر اصفهان و روی رودخانه زاینده‌رود در شرق سی‌وسه پل قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل را پل شاهی، بابا رکن‌الدین، شیراز و حسن‌آباد هم نامیده‌اند و از بناهای شاه عباس دوم صفوی است که در سال ۱۰۶۰هجری قمری بنا شده‌ است. درازای پل ۱۳۳ متر و پهنای آن ۱۲متر است. این پل را به نام‌های دیگری نیز خوانده‌اند ولی به سبب قرار گرفتن در محله خواجو به پل‌خواجو مشهور است.

● پل‌خواجو، نمایی در شب

پل‌خواجو به دلیل معماری و تزیینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده‌رود مشهورتر است. این پل در دوران صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به شمار می‌رفت و بیشتر به منزله سد و بند بوده است. در میان هریک از دو ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده که شامل چند اتاق مزین به نقاشی است. این ساختمان که (شاه نشین) نامیده می‌شود در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی روی دریاچه مصنوعی به این مکان فراخوانده می‌شدند.

در گوشه‌های ضلع شرقی پل‌خواجو دو شیرسنگی وجود دارد که ظاهرا نماد سپاهیان بختیاری و محافظ اصفهان در عصر صفویه هستند. این پل دارای ۲۴دهانه است که از مکعب‌های به دقت تراش‌خورده ساخته شده و در بخش میانی، با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود شده است. با اینکه در حفاظت و مرمت آثار تاریخی، اصلی به نام حفظ اصالت و سندیت طرح و ماده تشکیل‌دهنده اثر وجود دارد ولی دست‌اندرکاران جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸ با تعویض سنگ‌های قدیمی پله‌ها با سنگ‌های جدید به اصلیت این بنای اصیل ایرانی آسیب زدند.

● در اشعار و نوشته‌ها

شعرای اصفهان درباره پل‌خواجو اشعار زیبایی سروده و در این سروده‌ها زیبایی‌های آن را ستوده‌اند. از جمله این سروده‌ها قصیده بلند صائب‌تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل است. به نوشته تاریخ‌نگاران و پژوهشگرانی که درباره سلسله صفوی بررسی کرده‌اند، هدف شاه عباس دوم از ساختن پل‌خواجو پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن‌آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده است. گردشگران و جهانگردانی که در دوره‌های گوناگون به اصفهان آمده‌اند، زیبایی‌های پل‌خواجو را ستوده، آن را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده‌اند.

پل‌خواجو از اواخر تیموری شالوده‌هایی داشته و به امر شاه‏ عباس دوم در سال ۱۰۶۰ به صورت امروزی آن ساخته شده است. در وسط این پل برای اقامت موقتی شاه‌صفوی و خانواده او ساختمان مخصوصی (که به نام بیگربیکی شهرت دارد) بنا شد که هم‌اکنون نیز وجود دارد و طاق‌های آن دارای تزیینات نقاشی است. نام‌ پل‌خواجو، تحریف‌ کلمه‌ «خواجه‌» است‌ که‌ به‌ مناسبت‌ لقب‌ بزرگان‌ و خواجه‌های‌ عصر صفوی‌ نام‌‌گذاری شده‌ است‌. این پل در انتهای شرق خیابان کمال اسماعیل اصفهانی و انتهای جنوبی خیابان خواجو واقع شده است. به طوری که باستان‌شناسان تحقیق کرده‏اند پل مزبور روی پلی که در پیش وجود داشته و خرابی به آن راه یافته بوده بنا شده است.

در باب ساختمان این پل، زمان، بانی ساختمان و کیفیت آن اقوال گوناگونی نوشته‏‌اند ولی آنچه مناسب به نظر می ‏رسد شرحی است که مولف تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهانی در این باب نگاشته و از این رو نوشته مزبور عینا نقل می‌‏شود. در انتهای شرقی خیابان کمال اسماعیل و انتهای جنوبی خیابان خواجو که به طرف تخت فولاد (قبرستان اصفهان) و راه یزد می ‏رود پل زیبا و تاریخی خواجو واقع شده - این پل روی خرابه‌‏های پل حسن بیک به وسیله شاه عباس دوم صفوی در سال (۱۰۶۵ه) ساخته شده است. «تارونیه» سیاح اروپایی نوشته است که در دو طرف خیابان این پل دو خانه وجود دارد که متعلق به شاه است و رودخانه در هیچ کجا بستری به این زیبایی ندارد و چون این محل از همه جا گودتر است همین امر تا اندازه‏ای شاه عباس را وادار به ساختن این پل کرد.