طرحی نو دراندازیم

تغییر در جامعه امروزی از گذشته سرعت بیشتری گرفته است حالا دیگر با در اختیار داشتن اینترنت و ماهواره مردم خیلی زود با تغییرات جهانی آشنا می شوند و همین آشنایی سبب می شود تا آنها تمایل پیدا کنند سبک زندگی خود را تغییر دهند

تغییر در جامعه امروزی از گذشته سرعت بیشتری گرفته است. حالا دیگر با در اختیار داشتن اینترنت و ماهواره مردم خیلی زود با تغییرات جهانی آشنا می‌شوند و همین آشنایی سبب می‌شود تا آنها تمایل پیدا کنند سبک زندگی خود را تغییر دهند. حالا دیگر شبکه‌های ارتباطی و ترانزیت آنقدر زیاد شده و اقتصاد معناهایی تازه‌ای پیدا کرده است که کالاها هم دیگر مختص یک کشور یا منطقه جغرافیایی نیستند.

بازار پر شده از کالاهایی که در سراسر دنیا توزیع می‌شوند. همه اینها باعث شده مردم دیگر مثل گذشته زندگی نکنند. ریتم زندگی تندتر شده و در این میان، رسانه‌ای موفق است که بتواند خود را با این ریتم تند وفق دهد تا از مردم و مخاطبانش عقب نماند. تلویزیون به عنوان رسانه‌ای پرطرفدار باید آیینه‌ای باشد مقابل جامعه و نوع تفکر و زندگی مردمش تا از مخاطبانش عقب نماند. تلویزیون در کشور ما می‌تواند بر نوع تفکر و رسم زندگی مردم تاثیر بگذارد، اما پیش از بیان اندیشه‌های خود باید آنچه را در جامعه رخ می‌دهد، به نمایش بگذارد، آن را آسیب‌شناسی کند و بعد پیشنهادهای خود را ارائه کند.

به همین دلایل هم هست که آثار تلویزیونی بخصوص فیلم‌ها و سریال‌های نمایشی از لحاظ موضوع و ساختار مدام در حال تغییر هستند. البته در این میان به این نکته هم باید اشاره کرد که شبکه‌های تلویزیونی افزایش یافته‌اند و آنتن آنها مدام خوراک لازم دارد. وقتی تولید سرعت بگیرد، متعاقب آن، کیفیت هم پایین می‌آید. شاید به همین دلیل هم هست که آثار تلویزیونی اگر چه در ظاهر خود را با ریتم تند جامعه همخوان کرده‌اند، اما آنها به دلیل سرعت بالای تولید مجبورند فقط به ظاهر بپردازد و در بیشتر اوقات فقط طرح موضوع کنند و نتوانند آنچنان‌که از تلویزیون ایران توقع می‌رود، موضوعات مختلف را بررسی کنند و راهکار نشان دهند. با نگاهی به آثاری که در گذشته در تلویزیون و حتی سینمای ایران تولید و پخش می‌شــد و مقایسه ســاده آنها با آثار امروزی می‌توان این نکته را بررسی کرد.

جای دوری نمی‌رویم و آثاری را که در یک ماه گذشته روی آنتن شبکه‌های مختلف رفته‌اند، رصد می‌کنیم. در تعطیلات عید فطر ۲ تله‌فیلم از تلویزیون پخش شد که موضوع و محور اصلی آنها سالمندان و والدین پا به سن گذاشته بودند. یکی از آنها فیلم «که به تردید می‌گذرد» بود و دیگری«دو برادر» نام داشت. هر دو فیلم نشان دادند که پدر و مادر در کهنسالی به مهر و محبت و توجه والدین بیشتر نیاز دارند. در هر دو فیلم ارتباط فرزندان و والدین به صورت شتاب‌زده به نمایش درآمد و در آخر هم با تحول فرزندان به پایان رسید. پایان‌های شتاب‌زده این آثار نشان داد که موضوع و ساخت آنها سفارشی بوده و سازندگان آن فقط می‌خواسته‌اند انجام وظیفه کنند وگرنه دغدغه آنها نبوده و نیست. حالا می‌توان به اوایل دهه ۷۰ رفت و سریالی مانند «این خانه دور است» را بررسی کرد. سریالی که داستان آن در خانه سالمندان می‌گذشت و قصه چند زن و مرد کهنسال را نشان می‌داد که هر کدام به دلیلی به این خانه آمده بودند و هر کدام دلتنگی‌ها و بغض‌های خاص خود را داشتند.

بازیگرانی مانند زنده یاد جلال مقدم، مرحوم حمیده خیرآبادی، شهلا ریاحی و... در آن بازی می‌کردند. در آن زمان برای کهنسالان یک سریال ساخته می‌شد و مشکلات آنها در یک تله‌فیلم مطرح و شتاب‌زده جمع و جور نمی‌شد. بعدها هم مرضیه برومند با ساخت سریال کارآگاه شمسی و مادام به این قشر از جامعه توجه نشان داد و در قالبی کمدی این مساله را بررسی کرد که پیرزنان و پیرمردان در زمان کهولت‌ که تنها هم می‌شوند، به سرگرمی و تفریح بیشتری نیاز دارند و از طرفی جوان‌ترها هم برا ی زندگی بهتر لازم است از تجربیات آنها بهره ببرند.

سال‌ها حضور کهنسالان به این بهانه که جامعه ما جوان است، در تلویزیون کمرنگ شد و حالا این رسانه با ساخت تله‌فیلم‌ تصمیم دارد این کم‌کاری را به نوعی جبران کند، اما با نگاهی به گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که نگاهی فراگیرتر و قالبی وسیع‌تر به نام سریال برای کهنسالان و ماجراهایی که این افراد با آنها دست به گریبان هستند، بهتر خواهد بود و تاثیر بیشتری بر مخاطب خواهد گذاشت.

یکی دیگر از موضوعاتی که سال‌هاست گریبانگیر همه مردم دنیا و ایرانیان شده، مساله اعتیاد است؛ به همین دلیل فیلمسازان در همه دنیا همواره اعتیاد را موضوع آثار خود قرار داده‌اند. می‌توان آثاری را که با موضع مافیا و قاچاق مواد مخدر در سینمای دنیا و بخصوص هالیوود ساخته‌ شده‌اند، جزو بهترین‌های سینمای دنیا به شمار آورد.

در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب هم فیلمسازان ایرانی به این موضع از نگاه آسیب‌شناسانه نزدیک شدند و فیلم‌هایی مانند بی‌پناه، دبیرستان،تاراج،سناتور و شب‌شکن را مقابل دوربین بردند. در این فیلم‌ها هم تبعات اعتیاد و قاچاق بررسی می‌شد و هم نشان داده می‌شد که یک فرد معتاد برای ترک اعتیاد خود باید چه کند و خانواده‌اش باید با او چه همکاری‌هایی داشته باشند. به طور مثال در فیلم‌های تاراج و شب‌شکن بخشی از فیلم به نوع ترک معتاد اختصاص داشت. در آن زمان خانواده فرد معتاد او را در اتاقی حبس می‌کردند و بدون توجه به داد و فریاد‌ها و ضجه‌هایش و پنهان کردن ناراحتی که از این بابت سراغ اعضای خانواده می‌آمد، صبر می‌کردند تا معتاد ترک کند. تلویزیون هم در آن‌ سال‌ها تقریبا از همین شیوه استفاده می‌کرد. سریال آینه عبرت در دهه ۶۰ سریال پرطرفداری بود چون هم معتادان را نشان می‌داد و هم زندگی فلاکت‌بار آنها را و هم موضوع قاچاق را بررسی می‌کرد. اصلا قرار نیست در این مطلب این سریال از لحاظ محتوایی یا ساختاری ارزش‌گذاری شود، فقط نکته مهم نوع نگاه برنامه‌سازان و کارگردانان به موضوع اعتیاد در آن سال‌هاست. البته ناگفته نماند که سیروس مقدم هم با ساخت سریال‌های مسافر و پرواز در حباب با نگاه بی‌واسطه‌تری به موضوع اعتیاد نزدیک شد و آن را به تصویر کشید.

اما حالا که مواد اعتیاد‌زا شکل‌‌های عجیب و غریبی به خود گرفته‌اند و اعتیاد به آنها مدت‌ها می‌تواند پنهان بماند، تلویزیون هم نگاه چندان عمیقی به آنها ندارد و همان‌طور که گفته شد، بیشتر آنها را نشان می‌دهد، اما آسیب‌شناسی نمی‌کند. در سریال سقوط یک فرشته که ماه رمضان روی آنتن رفت، سارا به مواد توهم‌زای جدید معتاد شد، در این سریال نشان داده‌ شد که توهمات پس از اعتیاد چگونه او را به سمت نابودی بردند، اما اعتیاد سارا در این سریال مساله حاشیه‌ای بود،نه اصلی. در برخی آثار دیگر هم فرد معتاد شاید وجود داشته باشد، اما حضور او هم حاشیه‌ای است نه اصلی. در حالی‌که با توجه به شرایط اعتیاد و نوع ترک مواد اعتیادآور این موضوع می‌تواند به اصل داستان یک سریال یا تله‌فیلم تبدیل شود و از حاشیه خارج شود.

برنامه‌هایی مانند حباب، شروع دوباره و ۴۰ دقیقه بدون قضاوت به مساله اعتیاد می‌پردازند و آن را آسیب‌شناسی می‌کنند، اما باید به این نکته هم توجه داشت که آثار نمایشی بیشتر از آثار غیرنمایشی مخاطب دارند و می‌توان از ظرفیت آنها برای پرداختن به موضوع اعتیاد بیشتر استفاده کرد.

طاهره آشیانی ‌‌