ژاپن

ژاپن تقریباً هیچ گونه منابع نفتی ندارد, ولی بعد از آمریكا و چین, سومین مصرف كننده بزرگ نفت در جهان است میزان ذخایر اثبات شده نفت این كشور ۵۹ میلیون بشكه است این كشور در سال ۲۰۰۳ روزانه ۵۷ ۵ میلیون بشكه نفت مصرف می كرد كه در قیاس با مصرف روزانه ۳ ۵ میلیون بشكه در سال ۲۰۰۲ افزایش چشمگیری داشت

ژاپن تقریباً هیچ گونه منابع نفتی ندارد، ولی بعد از آمریكا و چین، سومین مصرف كننده بزرگ نفت در جهان است(میزان ذخایر اثبات شده نفت این كشور ۵۹ میلیون بشكه است). این كشور در سال ۲۰۰۳ روزانه ۵۷/۵ میلیون بشكه نفت مصرف می كرد كه در قیاس با مصرف روزانه ۳/۵ میلیون بشكه در سال ۲۰۰۲ افزایش چشمگیری داشت .

●ژاپن

- رئیس كشور: امپراتور آكی هیتو (۱۹۸۹)

- نخست وزیر: جونیچیرو كوییزومی (۲۰۰۱)

- جمعیت(۲۰۰۴): ۳/۱۲۷ میلیون نفر

- مساحت: ۱۴۵۸۸۲ مایل مربع

- تولید ناخالص داخلی (۲۰۰۴): ۸/۴ تریلیون دلار

- رشد تولید ناخالص داخلی(۲۰۰۴): ۵/۴ درصد

- شریك های اصلی تجاری: آمریكا، آلمان، چین و كشورهای عضو اوپك

- میزان صادرات(۲۰۰۴): ۴/۵۲۲ میلیارد دلار

- میزان واردات(۲۰۰۴): ۹/۳۹۵ میلیارد دلار

- مازاد تراز تجاری(۲۰۰۴): ۵/۱۲۶ میلیارد دلار

- اقلام مهم صادراتی: ماشین آلات و تجهیزات حمل ونقل، موادشیمیایی و دیگر فرآورده های صنعتی

- اقلام مهم وارداتی: موادشیمیایی و فرآورده های صنعتی، سوخت، موادغذایی و موادخام

- میزان ذخایر اثبات شده نفت(۲۰۰۴): ۵۹ میلیون بشكه

- میزان تولید نفت خام(۲۰۰۳): ۱۳۰ هزار بشكه در روز

- میزان مصرف نفت خام(۲۰۰۳): ۵۷/۵ میلیون بشكه در روز

- میزان واردات نفت خام(۲۰۰۳): ۴۵/۵ میلیون بشكه

- ظرفیت پالایش نفت خام(۲۰۰۴): ۷/۴ میلیون بشكه در روز

- مهم ترین كشورهای صادركننده نفت به ژاپن: امارات متحدعربی، عربستان سعودی، كویت، ایران، قطر و اندونزی

- میزان منابع اثبات شده گاز طبیعی(۲۰۰۴): ۴/۱ تریلیون فوت مكعب

- میزان تولید گاز طبیعی(۲۰۰۲): ۱/۰ تریلیون فوت مكعب

- میزان مصرف گاز طبیعی(۲۰۰۲): ۶۷/۲ تریلیون فوت مكعب

- میزان وردات گاز طبیعی(۲۰۰۲): ۵۷/۲ تریلیون فوت مكعب

- میزان منابع زغال سنگ(۲۰۰۲): ۸۲۵ میلیون تن

- میزان تولید زغال سنگ(۲۰۰۲): ۳/۳ میلیون تن

- میزان مصرف زغال سنگ(۲۰۰۲): ۱/۱۷۹ میلیون تن

- میزان واردات زغال سنگ(۲۰۰۲): ۸/۱۷۵ میلیون تن

- ظرفیت تولید برق(۲۰۰۲): ۲۳۸ گیگا وات

- میزان تولید برق(۲۰۰۲): ۱۰۴۴ میلیارد كیلووات ساعت

- میزان كل مصرف انرژی(۲۰۰۲):

- میزان انتشار گاز دی اكسید كربن(۲۰۰۲): ۵/۱۱۷۹ میلیون تن (۸/۴ درصد كل انتشار گاز دی اكسیدكربن در جهان)

- سرانه مصرف انرژی(۲۰۰۲): ۳/۱۷۲ میلیون بی.تی.یو

- سرانه انتشار گاز دی اكسیدكربن(۲۰۰۲): ۲۵/۹ تن

- شدت انرژی(۲۰۰۲):

- شركت دی اكسیدكربن(۲۰۰۲):

- سهم سوخت های مختلف در تولید انرژی(۲۰۰۲): نفت (۷/۴۹ درصد)، زغال سنگ(۹/۱۸ درصد)، گاز طبیعی(۷/۱۲ درصد)

ژاپن چهارمین مصرف كننده انرژی در جهان است. این كشور پس ازآمریكا، دومین واردكننده انرژی محسوب می شود. در یك دهه گذشته، ژاپن رشد اقتصادی آرامی را داشته وگام های مهمی به سوی مقررات زدایی و تجدید ساختار اقتصادی برداشته است. با این حال این كشور در سال گذشته باردیگر شاهد رشد اقتصادی چشمگیری بود وهمین مسئله امكان افزایش مصرف انرژی در ژاپن را افزایش داده است.

رشد اقتصادی ژاپن در سال ۲۰۰۴ سرعت می یابد و احیای رشد اقتصادی را كه درسال ۲۰۰۳، بعد از تقریباً یك دهه كندی رشد، آغاز شده بود، ادامه داد. درسال ۲۰۰۳، تولید ناخالص داخلی ژاپن حدود ۵/۲ درصد رشد داشت و درسال ۲۰۰۴ نیز این رشد به ۵/۴ درصد رسید كه سریع ترین و بیشترین رشد اقتصادی این كشور در ۱۴ سال اخیر محسوب می شود. این رشد اقتصادی به طور عمده از سیر صعودی صادرات این كشور، به ویژه صادرات به چین، ناشی شده است. نرخ بیكاری در ژاپن درسال ۲۰۰۴ كاهش یافت و به ۶/۴ درصد رسید. نرخ بیكاری در این كشور در اوایل سال ۲۰۰۳ حدود ۵/۵ درصد بود.

جونیچیرو كوییزومی، نخست وزیر ژاپن، كه از سال ۲۰۰۱ تاكنون عهده دار این سمت است، از اصلاحات ساختاری در اقتصاد این كشور حمایت كرده است. یكی از تحولات و تغییرات عظیمی كه وی در اقتصاد ژاپن ایجاد كرده، لغو سیاست افزایش هزینه های دولت به منظور تحرك بخشیدن به اقتصاد كشور بوده است و بنابراین سقف كسری بودجه۳۰۰ تریلیون ین (معادل ۲۷۰ میلیارد دلار) تعیین شده است. به همین منظور، هزینه پروژه های عمرانی دولت نیز كاهش یافته است. درهمین حال، «بانك ژاپن» سیاست پولی فراگیری را به كار گرفته كه سبب تحرك بخشیدن به اقتصاد ژاپن شده است.

ركود اقتصادی ژاپن از اوایل دهه ۱۹۹۰ و به انسجام و یكپارچگی هرچه بیشتر در بخش انرژی این كشور انجامید. تقاضا برای انرژی در ژاپن ثابت بوده است و صنایع انرژی این كشور، به ویژه حوزه های پایین دستی بخش نفت، دوره ای ازیكپارچگی و كوچك شدن را از سرگذرانده اند، اما ژاپن همچنان نقش مهمی در بخش انرژی جهان دارد، زیرا این كشور یكی از صادركنندگان عمده تجهیزات سرمایه ای بخش انرژی و خدمات مهندسی، اجرا و مدیریت پروژه ها در این بخش محسوب می شود.

●انرژی

ژاپن منابع داخلی انرژی ندارد و مجبور است مقادیر قابل توجهی نفت، گاز و دیگر منابع انرژی، از جمله اورانیوم را برای مصرف در نیروگاه های هسته ای خود وارد كند. در سال ۲۰۰۲، سوخت های فسیلی ۸۰ درصد انرژی وارداتی این كشور را تشكیل می داد. در این سال، نفت ۷/۴۹ درصد، زغال سنگ ۹/۱۸ درصد، انرژی هسته ای ۷/۱۳ درصد، گاز طبیعی ۷/۱۲ درصد، انرژی برق- آبی ۷/۳ درصد و سوخت های تجدید پذیر ۱/۱ درصد انرژی مصرفی ژاپن را تأمین می كردند.

صنعت نیمی از انرژی مصرفی ژاپن و حمل ونقل حدود یك چهارم انرژی مصرفی ژاپن را به خود اختصاص داده اند.یك چهارم بقیه نیز تقریباً در بخش های كشاورزی، مسكونی و خدمات به مصرف می رسد. شدت انرژی (میزان مصرف انرژی بر واحدGDP) در ژاپن، در قیاس با دیگر كشورهای صنعتی جهان بسیار پایین است.

●نفت

ژاپن تقریباً هیچ گونه منابع نفتی ندارد، ولی بعد از آمریكا و چین، سومین مصرف كننده بزرگ نفت در جهان است(میزان ذخایر اثبات شده نفت این كشور ۵۹ میلیون بشكه است). این كشور در سال ۲۰۰۳ روزانه ۵۷/۵ میلیون بشكه نفت مصرف می كرد كه در قیاس با مصرف روزانه ۳/۵ میلیون بشكه در سال ۲۰۰۲ افزایش چشمگیری داشت. یكی از دلایل افزایش مصرف نفت ژاپن از تعطیلی شماری از نیروگاه های هسته ای این كشور در سال ۲۰۰۳ ناشی می شد، زیرا بسته شدن این نیروگاه ها سبب شد افزایش فعالیت نیروگاه های حرارتی كه از نفت استفاده می كردند، افزایش یابد. ژاپن بخش عظیمی از نفت خود را از كشورهای عضو اوپك، به ویژه عربستان سعودی، امارات متحدعربی، كویت، قطر و ایران وارد می كند (۷۵ تا ۸۰ درصد نفت ژاپن از كشورهای عضو اوپك وارد می شود). این كشور تاكنون نتوانسته است منابع واردات نفت خود را متنوع كند و همچنان به میزان زیادی به نفت كشورهای منطقه خاورمیانه وابسته است. تا سال ۱۹۹۶، كه درآن مصرف نفت ژاپن به حد بی سابقه ۹/۵ میلیون بشكه در روز رسید، میزان واردات و مصرف نفت این كشور روند صعودی تدریجی را طی می كرد، اما از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۲، مصرف نفت ژاپن رو به کاهش گذاشت، زیرا کندی رشد اقتصادی این کشور سبب شد تقاضای صنعت و دیگر بخش های مصرف کننده نفت کاهش یابد. با این حال، با از سرگیری تولید انرژی هسته ای در ژاپن انتظار می رود میزان واردات نفت این کشور، به رغم افزایش محسوس رشد اقتصادی، روبه کاهش گذارد.

شرکت های نفتی ژاپنی از سال ۱۹۶۷ تا کنون در خارج از این کشور فعال بوده اند. فعالیت ژاپنی ها در بخش نفت در خارج از این کشور با تأسیس«شرکت ملی نفت ژاپن» در سال ۱۹۶۷ آغاز شد. هدف از تأسیس این شرکت دولتی، گسترش فعالیت های اکتشاف و بهره برداری از نفت در خارج از کشور بود، اما سیاست های حمایتی شرکت ملی نفت ژاپن از شرکت های اکتشاف نفت این کشور آن چنان گسترده شد که بنابر نتایج مطالعه ای که «وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن» آن را منتشر کرده است، سیاست اعطای یارانه به فعالیت های حفاری و اکتشاف در شرکت های ژاپنی سبب شده است این شرکت ها انگیزه زیادی برای کسب سود بالا از سرمایه گذاری خود نداشته باشند. بنابراین، جونیچیرو کوییزومی، نخست وزیر ژاپن، در نوامبر ۲۰۰۱، خواستار انحلال شرکت ملی نفت ژاپن شد و دولت ژاپن نیز به دنبال تعیین نقش این شرکت در تأمین بودجه پروژه های نفتی خارج از کشور است. در برنامه هایی که درحال حاضر مطرح است، بر انحلال شرکت ملی نفت ژاپن در ژوییه ۲۰۰۵ تأکید شده است. قرار است سه بخش عمده شرکت ملی نفت ژاپن، که بودجه مالی خوبی دارند، با یکدیگر ادغام شوند و یک شرکت جدید تشکیل شود. در سال ۲۰۰۳، «شرکت حفاری نفت ژاپن»، که یکی از شرکت های عمده تابع« شرکت ملی نفت ژاپن» است، با موفقیت در بازار بورس توکیو عرضه شد.

محروم شدن شرکت ژاپنی موسوم به «شرکت نفت عربی» از ادامه فعالیت حفاری دربخش متعلق به عربستان سعودی در«منطقه بی طرف » که بین کشورهای عربستان سعودی، عراق و کویت واقع است، ضربه شدیدی به سیاست های توکیو در دنبال کردن پروژه های نفتی خارجی محسوب می شود. حق حفاری این شرکت ژاپنی در منطقه بی طرف در فوریه ۲۰۰۰ پایان یافت و این شرکت از تولید روزانه ۲۸۰ هزار بشکه نفت از این منطقه محروم شد. به علت خودداری ژاپن از سرمایه گذاری در پروژه های توسعه ای مورد نظر سعودی ها، مذاکرات ژاپنی ها با مقامات عربستان سعودی درباره تمدید قرارداد منعقد شده میان دو طرف به شکست انجامید و از آن به بعد، شرکت نفتی«سعودی آرامکو» فعالیت های «شرکت نفت عربی» ( متعلق به ژاپن) را دنبال می کند. قرارداد مربوط به حق فعالیت این شرکت ژاپنی در بخش متعلق به کویت در منطقه بی طرف نیز در ژانویه ۲۰۰۳ به پایان رسید، اما کویت دردسامبر ۲۰۰۲ قراردادی در زمینه خدمات با این شرکت ژاپنی امضا کرد و به آن اجازه داد فعالیت های خود را در منطقه بی طرف( بخش متعلق به کویت) ادامه دهد.

ژاپن برای جبران زیانی که از ناحیه پایان فعالیت های «شرکت نفت عربی» در عربستان سعودی متحمل شده، به افزایش سرمایه گذاری در ایران روی آورده است. در نوامبر۲۰۰۰ایران اعلام کرد مذاکره درباره توسعه حوزه نفتی عظیم آزادگان را با «شرکت حفاری نفت ژاپن» و «شرکت پترولیوم اندونزی» آغاز خواهد کرد. میزان ذخایر قابل برداشت نفت در حوزه نفتی آزادگاه حدود ۶ میلیارد بشکه برآورد شده است. کنسرسیومی که در این باره تشکیل شد، طرح توسعه مقدماتی حوزه نفتی آزادگان را در اواسط سال ۲۰۰۱ تقدیم کرد و در فوریه ۲۰۰۴، قرارداد الزام آوری درباره این پروژه میان شرکت ژاپن و شرکت ملی نفت ایران امضا شد.

پیش بینی می شود تولید مقدماتی نفت در این حوزه نفتی در سال ۲۰۰۷ آغاز شود و تولید آن تا سال ۲۰۱۲ به اوج خود، یعنی ۲۶۰ هزار بشکه در روز، برسد.

ژاپن علاوه بر خلیج فارس و منابع آن، به حضور و فعالیت در بخش نفت و گاز حوزه دریای خزر نیز توجه دارد. در ژوییه ۱۹۹۸، شرکت ژاپنی میتسویی(Mitsui) به همراه«شرکت دولتی نفت آذربایجان» ۱۵ درصد سهام حوزه نفتی«کورداشی» (Kur Dashi) در دریای خزر را خرید. میزان ذخایر نفت این حوزه نفتی میان ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد بشکه برآورد شده است. شرکت ملی نفت ژاپن، در فوریه ۱۹۹۹،اعلام کرد بودجه این پروژه نفتی را تأمین خواهد کرد. حوزه نفتی کورداشی برای هدف های راهبردی ژاپن مبنی بر کاهش اتکابه واردات نفت از خاورمیانه اهمیت بسیار دارد. در دسامبر ۱۹۹۸، چهار شرکت ژاپنی دیگر («شرکت حفاری نفت ژاپن»، «شرکت نفتی تیکوکو»، « شرکت اینپکس» و «شرکت ایتوچو») نیز قراردادی درزمینه خرید یک حوزه نفتی دیگر در دریای خزر امضا کردند. در سال ۲۰۰۰، «شرکت اینپکس» ۷ درصد سهام حوزه نفتی «کاشاگان» (Kashagan) در فلات قاره قزاقستان را خرید.

از دیگر منابعی که ژاپن در سال های اخیر برای تأمین نیاز انرژی خود به آن توجه داشته است،منطقه خاور دور روسیه است. ژاپن طرح ایجاد خط لوله نفت، که از حوزه های نفتی نزدیک به آناگارسک(Anagarsk)، واقع در سیبری، به یک پایانه صادراتی در «ناخودکا»(Nakhodka)، واقع در سواحل اقیانوس آرام، ادامه دارد، ارائه کرده است. پیشنهاد دیگری که ژاپن درباره انتقال نفت منطقه خاور دور روسیه مطرح کرده، ایجاد خط انتقال نفت از آناگارسک(سیبری) به منطقه داکینگ(Daqing) در چین و انتقال این نفت به ژاپن از طریق شبکه خطوط لوله موجود در چین است.

ژاپن از ایجاد یک پایانه صادرات نفت در منطقه پاسیفیک به وسیله روسیه به شدت استقبال می کند، زیرا ایجاد چنین تأسیساتی سبب کاهش وابستگی این کشور به نفت وارداتی از خاورمیانه خواهد شد.

---