تکیه بر باد

نگاهی به نمایش ۱ ۱ نوشته و کارگردانی ”گوگلیلمو پاپا” و ”امید نیاز” محصول مشترک ایران و ایتالیا

نمایش ۱+۱ جزء آثاری است که زمان وقوع داستان آن جغرافیایی مشخص ندارد.

داستان نمایش در هر کجای این جهان خاکی می تواند اتفاق بیفتد: سواحل اقیانوس آرام، جزیره ای در جنوب شرقی آسیا، گوشه ای از قاره سیاه و یا کشوری با نقشه ای به شکل چکمه در قاره اروپا. شاید هم در گوشه ای از دشت ها و بیابان های پهناور خاورمیانه. در این گونه آثار آنچه که برای پدید آورندگان از جمله نویسنده و کارگردان اهمیت ندارد، همین مسأله جغرافیاست. به خاطر بالا بودن ضریب اتفاق ماجرا، داستان نمایش ممکن است در هر کجا از جهان رخ دهد. چنین اندیشه ای از تفکری جهان شمول ریشه می گیرد. افکار جهان وطنی سابقه ای دیرین در هنر و البته تئاتر دنیا و همچنین این مرز و بوم دارد. در این گونه آثار نمایشی، آنچه مهم است اخلاق انسانی و تکیه بر مفاهیم مشترک بشری است. حذف جغرافیا، زبان و اشاره به مشترکات شخصیتی برای ایجاد پاره ای ابهامات همگی از ویژگی های چنین آثار نمایشی است. هدف عمده چنین گرایشی هم طرح مسایل کلی اخلاقی و انسانی است که در تمام افراد جوامع مختلف بشری مشترک است. این اشتراکات ریشه در فطرت آدمی دارد همان بخشی که تمام انسان ها فارق از هر گونه اختلافی (زبانی، مذهبی، فرهنگی و...) عاطفه جمعی را در آن تجربه می کنند.

آثار جهان وطنی به تم های فاخر و انسانی می اندیشد و قصد ورود به ناخود آگاه بشری را دارد از همین رو نمادها و نشانه ها در این گونه نمایشی از اهمیت خاصی برخوردار است. نشانه شناسی این گونه نمایش ها به موارد کلی اشاره دارد چرا که در چنین گرایشی تأثیر گذاری بر تماشاگر مهم ترین موضوع نمایش محسوب می شود. به علت محدود بودن نمادها و نشانه ها در این بخش و کلی بودن بسیاری از مفاهیم، شکل اجرایی این گونه آثار ساده و به طراحی خطوط کلی و به نوعی طراحی ساده اشیا و آدمها نزدیکتر است. برای همین دکور، لباس و... از کمترین و کلی ترین شکل نمایشی پیروی می کنند. الما نها کاربردهای فراوانی در آثار جهان وطنی دارند تا جایی که بدون چنین نشانه هایی شکل اجرایی قدرت تصویری مناسبی نخواهد داشت.

"۱+۱" از چنین قواعدی پیروی می کند. نمایش محصول مشترک ایران و ایتالیاست، اما از مفهوم مشترک بودن تنها به داشتن یک بازیگر از هر دو کشور اکتفا می کند. چنین برداشت و تعریفی از یک اثر مشترک نمی تواند جامعیت داشته باشد. اثر مشترک در هنر نمایش به مشترکات فرهنگی اشاره دارد. مناسبات و مشترکات چنین آثاری در مؤلفه های شکلی و فرهنگی قابل بحث است. از سویی می بایست بین مسایل فرهنگی دو کشور مراوداتی وجود داشته باشد تا چنین ارتباطی شکل مناسب خود را پیدا کند . بدون تصویر و تجربه مشترک رسیدن به کار مشترک فرهنگی مشکل و حتی غیر ممکن به نظر می رسد. از طرفی چنین ارتباطی بین شکل آثار هم باید وجود داشته باشد. نمی شود بدون نشانه شناسی مشترک به اثر مشترک دست یافت. در صحنه وسایل و المان های موجود می بایست حس و برداشتی مشترک ایجاد کند. تنها در این صورت ا ست که نمایش می تواند ادعا کند اثری متعلق به دو کشور و محصول مشترک است.

"۱+۱" هر چند چنین ادعایی دارد، اما متأسفانه به مفهوم و مرز اثر مشترک نزدیک نمی شود. دلیل اصلی آن هم غیبت مؤلفه های دیداری؛ شنیداری و فرهنگی مشترک است. همان طور که اشاره شد تنها با وجود یک بازیگر از کشوری دیگر، اثر نمایشی به ساخته مشترک تبدیل نمی شود. متأسفانه این برداشت از اثر مشترک چندی است در صحنه های نمایشی کشور دیده می شود. متولیان و هنرمندان عرصه هنرهای نمایشی می بایست برداشت و اندیشه خود از آثار مشترک نمایشی را اصلاح کنند و مناسبات و تعاریف درست موارد این چنینی را روشن سازند.

۱+۱ موضوع بکر و جدیدی ندارد. دو انسان از دو سرزمین متفاوت به طور اتفاقی با یکدیگر برخورد کرده و بر سر مکان زندگی با یکدیگر به رقابت می پردازند. در طول نمایش آن ها بر سر امکانات و ابزار زندگی مبارزه می کنند، اما به تفاهم و همزیستی دست نمی یابند و در انتها نیز به تلخی از یکدیگر جدا می شوند. آن ها نمی توانند بر انزوای خود غلبه کرده و مفهوم اجتماعی بودن را تجربه کنند. مرزهایی که برای جدایی بین آنها و توسط خودشان کشیده می شود به قدری محکم و غیرقابل نفوذ است که اجازه هیچ ارتباطی را به آدم های نمایش نمی دهد. هر کجا هم که کوشش در ایجاد ارتباط به عمل می آید، سلایق و اختلافات مانع از ایجاد تفاهم و حس مشترک می شود. مهم ترین و اصلی ترین معضل در چنین ارتباطی عدم تفاهم و دست یافتن به زبانی مشترک است. چنین زبانی تنها درسایه یافتن مشترکات فرهنگی و انسانی است که شکل می گیرد، اما آدم های نمایش کمتر به آن فکر می کنند. موضوع نمایش هر چند مسأله قابل توجهی است و قبل از این در عرصه سینما و تئاتر بارها و بارها به آن پرداخته شده اما در نمایش ایده منحصر به فردی برای نشان دادن این موضوع دیده نمی شود. این مهم ترین مسأله نمایش است. به علت پرداخت نامناسب برای ایجاد زمینه های مشترک موضوع نمایش از دست می رود و در مجموع نمایش نمی تواند در کلیت خود ارتباط مناسبی در عرصه نمایش با تماشاگران ایجاد کند. "۱+"۱ محصول مشترک دو کشور ایران و ایتالیا درحد یک نمایش معمولی باقی می ماند؛ چرا که تکیه گاه خود را بر روی مسایل مناسب انسانی و نمایشی بنا نمی کند.

دکور ساده و بازی های روان اما حسن های نمایش است که به خوبی و به سادگی هر چه تمامتر ارتباط مناسب خود با تماشاگر را یافته و از نقاط مثبت نمایش محسوب می شود. صحنه به کمک تعدادی تخته و دو چمدان و چند وسیله ساده موفق می شود المان های مکانی خود را به تصویر بکشد و در این راه به توفیق نسبی دست یابد.

سعید محبی