هشت پند امام هشتم

بازخوانی برخی از نصایح رضوی

● امام رضا(ع) و تربیت دینی

تربیت دینی فرزندان، اصول و روش‌های مختص خود را دارد. در سخنان پیشوایان دین، در هر دو حیطه، راهبردها و راهکارهایی مشاهده می‌شود. تجربه دینی و تمرین رفتارهای معنوی، یکی از این پیشنهاد‌هاست که در سخنی از امام رضا(ع) چنین بیان شده است: «به کودک دستور ده که با دست خودش صدقه بدهد، اگرچه به اندازه تکه نانی یا یک مشت چیز اندک باشد زیرا هر چیزی که در راه خدا داده می‌شود، هرچند کم، اگر با نیت پاک باشد، زیاد است.»

● امام رضا(ع) و مدیریت تغذیه

تغدیه، یکی از کارهای ضروری و تکراری است. بدن ما برای زنده ماندن و پویایی به غذای مناسب نیاز دارد. آموزه‌های دینی، اعم از آیات و روایات، به این مساله به اندازه کافی توجه داشته‌اند. در آموزه‌های دینی، مدیریت تغذیه و اعتدال در مصرف مواد غذایی برجسته و نمایان است. چنین شیوه‌ای، انسان را از تن‌پروری و پیامدهای آن دور می‌کند و بدنی آماده برای پیمودن و دنبال کردن اهداف در اختیار آدمی ‌قرار می‌دهد. انباشتگی معده، یکی از عوامل اضطراب است و مصرف زیاد غذا، باعث پدیدآمدن حالت‌های عصبی در انسان‌ها می‌شود. سخن امام رضا(ع) را در این باره می‌خوانیم: «هرکه بیش از اندازه غذا بخورد، آن غذا گوارایش نمی‌شود و هر که به اندازه خورَد، نه کم و نه زیاد، آن غذا برایش سودمند است. آب نیز چنین است پس راهش این است که به اندازه کفایت از غذا بخوری و در حالی‌که هنوز اندکی اشتها داری، دست از خوردن بکشی که این کار معده و بدنت را سالم‌تر، ذهنت را بارورتر و جسمت را چابک‌تر می‌کند.»

● امام رضا(ع) و تندرستی

درباره رابطه تندرستی و مصرف شام هم، نظرهای گوناگونی در علم پزشکی و روان‌شناسی سلامت وجود دارد. نظر امام هشتم(ع) در این باره چنین است: «هرکه می‌خواهد تندرست و دارای بدنی لاغر و چابک باشد، از شام شبش کم کند». نخوردن شام می‌تواند آسیب‌زننده باشد و مصرف شام سنگین هم انسان را از محور تعادل دور می‌کند.

● امام رضا(ع) و آموزش‌های اجتماعی

امام رضا(ع) به شیوه الگودهی تلاش داشتند روابط اجتماعی پیروانشان را ارتقا دهند. آموزش مهارت‌های اجتماعی، همچنان که در سخنان حضرت وجود داشت، در رفتار ایشان هم نمود کاملی داشت. یکی از یاران آن حضرت، برداشت‌های خود را از رفتارهای اجتماعی امام رضا(ع) چنین گزارش می‌دهد: «هرگز ندیدم امام(ع) به کسی سخن تندی بگوید، یا سخن کسی را پیش از آنکه تمام شود، قطع کند. اگر می‌توانست حاجت کسی را برآورد، هرگز او را دست خالی برنمی‌گرداند. هیچ گاه در برابر کسی پای خود را دراز نمی‌کرد و چنانچه کسی در حضور او نشسته بود، تکیه نمی‌کرد. هرگز ندیدم که به یکی از غلامان و خدمتکارانش ناسزا بگوید. هرگز ندیدم که آب دهان بیندازد یا هنگام خندیدن قهقهه سر دهد، بلکه خنده‌اش تبسم بود. هرگاه سفره‌اش را پهن می‌کرد، غلامان و خدمتکاران خود و حتی دربان [و] مِهتر اسبان را با خود سر سفره می‌نشاند.»

● امام رضا(ع) و زندگی توحیدی

داشتن چارچوب و محور در زندگی، به تمام رفتارها و نگرش انسان جهت می‌دهد و او را از سردرگمی و اضطراب ذهنی دور می‌کند. در سخنی از امام رضا(ع)، با محور قرار گرفتن زندگی دینی، خصوصیاتی برای دینداران ذکر شده که انتظارات حضرت را از پیروان مطرح می‌کند: «تا سه خصلت در فرد نباشد، مومن نیست؛ خصلتی از پروردگارش، خصلتی از پیامبرش(ص) و خصلتی از ولی خدا؛ و اما خصلت پروردگارش، نهفتن راز است و خصلت پیامبر خدا(ص)، ملایمت با مردم و خصلت ولی خدا، شکیبایی در تنگنا و سختی.»

● امام رضا(ع) و انس و ابهت

انس گرفتن با دوستان و برادران دینی امری پسندیده است. اگر این مساله را از زاویه مدیریت، بنگریم، گاهی انس زیاد باعث بی‌خیالی دیگران و کاهلی در انجام کار می‌شود. خودمانی شدن و از هر دری سخن گفتن و شخصی‌سازی بسیاری از مسایل می‌تواند بازتاب‌های منفی هم داشته باشد. با این دو نگاه به استقبال قانونی می‌رویم که از امام هشتم(ع) به ما رسیده است: «انس، ابهت را از میان می‌برد» و در عبارتی دیگر فرمودند: «انس زیاد، ابهت را از میان می‌برد.»

● امام رضا(ع) و مراعات پیمان‌های اجتماعی

زندگی اجتماعی با احترام به قوانین و قراردادهای بین افراد، دوام و استحکام می‌یابد. چنانچه افراد در پایبندی به وعده‌ها، کوتاهی کنند، طبیعی است موجی از بی‌اعتمادی و به دنبال آن، اضطراب دامن آنها را می‌گیرد. از این رو، در آموزه‌های دینی، سفارش‌های زیادی درباره وفای به پیمان‌ها آمده و از امام رضا(ع) چنین نقل شده است: «آدم پیمان‌شکن از پیشامد بد در امان نیست.» زمانی که فرد به راحتی پیمان‌ها را زیر پا بگذارد، باعث زیان به دیگران می‌شود و چنین زیانی، پیامدهای بد خواهد داشت که بارزترین آنها، بی‌اعتمادی دیگران به وی و تحمل فشار روانی ناشی از طرد اجتماعی است.

● امام رضا(ع) و پرهیز از مجادلات بیهوده

پندها و سخنان امام رضا(ع) خط‌مشی زندگی موفق است و پیشرفت همه‌جانبه را به ارمغان می‌آورد. ایشان در پیامی به پیروان خود که به حضرت عبدالعظیم حسنی ابلاغ شد، تقاضاهای ناب از شیعیان دارند: «ای عبدالعظیم! از طرف من دوستانم را سلام برسان و به آنان بگو که شیطان را بر خود مسلط نکنند و دستورشان ده که راستگو و امانت‌پرداز باشند و دستورشان ده که خاموشی گزینند و از مجادلات بیهوده بپرهیزند.»

ابراهیم اخوی

روان شناس بالینی مرکز مشاوره حوزه علمیه قم

منابع: شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)/ ابن شعبه حرانی، تحف العقول/ دیلمی، اعلام الدین/ کلینی، اصول کافی/ علامه مجلسی، بحارالانوار/ محمدی ری شهری، میزان الحکمه/ شیخ مفید، الاختصاص.