هر عکاس فیلم , یک آرشیو بزرگ است

عکس های فیلم و سریال بعد از پخش چه سرنوشتی پیدا می کنند

میراث تصویری پشت صحنه فیلم‌ها و سریال‌ها چه از سوی عکاسان حرفه‌ای و چه از سوی کسانی که به اصطلاح عموزاده‌ها و خاله‌زاده‌های عوامل گفته می‌شود، گرفته شده باشد، مجموعه‌ای خواهد شد که اگر توجه و حساسیت عکاس و تهیه‌کننده را به همراه داشته باشد باقی می‌ماند در غیر این صورت ممکن است مانند خیلی از آثار هنری که شرایط مناسبی برای نگهداری ندارند در نهایت محکوم به فنا شوند.

این روزها حتی اگر به سینما هم نروید می‌توانید با یک جستجو در فضای مجازی به عکس‌های یک فیلم سینمایی دسترسی پیدا کنید. در مورد مجموعه‌های تلویزیونی نیز همین اتفاق صادق است، هرچند این عکس‌ها در اینترنت برای همیشه ثبت شده‌اند، اما همه رویدادهایی نیستند که یک گروه سازنده فیلم و سریال طی ماه‌ها تلاش کرده‌اند.

بخش اعظمی از عکس‌هایی که به وسیله عکاسان فیلم و سریال گرفته می‌شود، پشت صحنه‌هایی است برای حفظ راکوردها و استفاده درون‌گروهی و ما تنها تعدادی از این عکس‌ها را که برای خبر یا نصب در سینماها انتخاب شده‌اند، می‌بینیم.

پس بر سر عکس‌هایی که عموم مردم آنها را ندیده‌اند و به نوعی میراث یک سریال و فیلم محسوب می‌شود، چه می‌آید؟

شاید ایده‎آل‌ترین پاسخ این باشد که بنیاد سینمایی فارابی، وزارت ارشاد یا سازمان صداوسیما آرشیوی برای نگهداری از این عکس‎ها داشته باشند.البته سازمان صداوسیما از سال‎ها پیش، محلی برای نگهداری عکس‎های سریال‎ها و برنامه‎های مختلف دارد.

کامران عدل، عکاس و اولین کسی که مسوول عکس صداوسیما در سال‎های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ بوده است، در مرور خاطرات خود از آن ایام چنین می‎گوید: آن موقع کامپیوتری وجود نداشت که مانند امروز بتوان براحتی موضوع‌های مختلف را آرشیو کرد برای همین کارت‌هایی تهیه می‎کردیم که براساس حروف الفبا، شناسنامه و مشخصات هریک از برنامه‎ها همراه نام عکاس و تاریخ عکاسی در آن نوشته می‌شد.

وقتی کسی می‎خواست عکس برنامه‎ها را در اختیار داشته باشد باید به این کارت‎ها مراجعه می‎کرد.

او با بیان این‌که ابتدا به تنهایی عکاسی از برنامه‎ها را انجام می‎داد و پس از مدتی از مریم زندی به عنوان دیگر عکاس این سازمان کمک گرفته است، گفت در آخرین سالی که مسئول عکس بوده است ۳۳ عکاس در این بخش مشغول فعالیت بوده‎اند و ادامه می‎دهد: زمانی که تعداد عکس‏ها زیاد شد متوجه شدم نمی‎توان آنها را این گونه نگهداری کرد و باید آرشیوی تهیه شود.

به همین دلیل برنامه‎ای برای آرشیو عکس‎ها ترتیب دادم و روزانه ۲۰ الی ۳۰ حلقه نگاتیو به همان نحوی که گفتم آرشیو می‎شدند.

این عکاس درباره استفاده از عکس‎ها عنوان می‎کند: بیشترین مشتریان ما روابط عمومی‎ها و عوامل برنامه‎ها بودند. عکس‎هایی که از سریال‎ها و فیلم‎ها گرفته می‎شد از سوی روابط عمومی‎ها برای تبلیغات یا انعکاس در خبرهای روزنامه‎ها استفاده می‌شد، اما بخش دیگری از آثار عکاسان که از سریال‎ها و فیلم‎ها نبودند بزرگ می‎شدند تا برای دکور در پشت سر مجری‎ها نصب شود یا در میان برنامه‎ها نشان داده شوند که به این نحو تاثیر زیادی روی مردم برای آشنایی با عکس داشت.

او در مورد سختی عکاسی از سریال‎ها و برنامه‎های تلویزیونی در آن دوران ابراز می‎کند: ما در مقایسه با عکاسان سینما نمی‎توانستیم از فلاش دوربین استفاده کنیم. برای همین مجبور بودیم به هرنحو خودمان را با شرایط صحنه تطبیق دهیم و بیشترین سود را از نورهای صحنه ببریم.

عدل از وضع آرشیو در حال حاضر اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‎گوید که عکس‎ها باید به دور از رطوبت، خاک و نور و در دمای مناسب نگهداری شوند و چون عکس‎های اولیه نگاتیو بوده‎اند، شرایط حساس‎تری نسبت به عکس‎های امروزی دارند.

البته حالا دیگر شرایط تغییر کرده و آرشیو‌های موجود هم دیجیتال هستند.

برای باخبر شدن از وضع آرشیو عکس در حال حاضر بهترین کار این است که با برخی عکاسان فیلم و سریال صحبت کنیم.

شاید یکی از ماندنی‌ترین عکس‎ها مربوط به سریال‌های تاریخی باشد. مسعود عجمی، عکاس بسیاری از مجموعه‌های تلویزیونی از جمله سریال‌های محمد ورزی است که جنبه تاریخی دارند، در مورد سرنوشت عکس‌هایش می‌گوید: عکس‌هایی که عکاسان سریال‌ها می‎گیرند بعد از پایان طرح به تهیه‎کننده تحویل داده می‎شود. علاوه‎براین‌که معمولا خود تهیه‌کننده‎ها دارای یک آرشیو از کارهایشان هستند. سازمان صداوسیما هم آرشیوی دارد که این عکس‎ها به آرشیو آنجا نیز ارائه می‎شود.

مهدی دلخواسته از دیگر عکاسانی است که کار خود را با سریال «راه بی‎پایان» به کارگردانی همایون اسعدیان آغاز کرده است. او که علاوه بر سریال‌های جراحت، بی‌گناهان و... از فیلم‌هایی مانند طلا و مس و ده رقمی نیز عکاسی کرده، در مورد سرنوشت عکس‌هایی که گرفته است، می‌گوید: برخی از عکس‌ها دست خودمان می‌ماند و تعدادی را هم به تهیه‌کننده می‌دهیم. البته من شنیده‌ام در بنیاد فارابی و سازمان صداوسیما آرشیوی وجود دارد که تهیه‎کنندگان نسخه‎ای از این عکس‎ها را به آنجا می‎دهند با این همه، عکاس مسئول این بخش نیست و به خاطر تعهدی که به تهیه‌کننده دارد عکس‎هایش را به او می‎دهد.

او در مورد آرشیوکردن عکس‎ها اظهار می‎کند: متاسفانه هنوز در کشور ما آرشیوکردن عرف نشده و این مساله که عکس‎ها باید در شرایط مناسب و در جایی منسجم بایگانی شوند، اهمیت پیدا نکرده است.

دلخواسته با بیان این‌که نمایش عکس‎ها در نمایشگاه یا چاپ آنها در یک کتاب کمتر رواج یافته است، می‎افزاید: در این زمینه فرهنگسازی نشده است. حتی دیگر عکاسی از سریال صرفه اقتصادی ندارد و ترجیح می‎دهم کمتر وقت خود را برای این کار بگذارم.

مریم تخت کشیان نیز از دیگر عکاسانی است که در سریال‎هایی مانند راه طولانی و فیلم‎هایی مانند زندگی با چشمان بسته فعالیت کرده است. او با اشاره به این‌که تمام تلاش عکاس و گروه سازنده فیلم و سریال این است که بلایی سر عکس‎ها نیاید و به صورت مناسب آرشیو شوند، می‎گوید: به علت تعهدی که به تهیه‎کننده داریم عکس‎ها در اختیار او قرار می‎گیرد. اما به هرحال هر عکاسی ذوق و سلیقه ‎ای دارد و ممکن است تعدادی از عکس‎های هنری خود را برای خودش نگه دارد و این‌که چه تعدادی از عکس‎ها را به تهیه‌کننده بدهد، به سخاوتش برمی‎گردد.

او ادامه می‎دهد: گذر زمان به همه عکاس‎ها یاد داده است آثار خود را آرشیو کنند. برای همین شاید یکی از بزرگ‎ترین آرشیوها نزد خود عکاسان باشد، البته بایگانی کردن و شیوه نگهداری مناسب از عکس‎ها به علاقه و دلسوزی عوامل کار هم برمی‎گردد و اگر یک کار مورد توجه قرار بگیرد بیشتر دیده می‎شود.

تخت‎کشیان سپس می‎گوید: تا آنجا که می‎دانم آرشیوی در سازمان صداوسیما هست که عکس سریال‎ها آنجا نگهداری می‎شود، اما نباید از این نکته غافل شویم که اصولا آرشیوکردن در کشور ما در شرایط مناسبی نبوده و ما سیستم درستی برای این کار نداریم.

او در ادامه عنوان می‏کند: هنوز هم اگر کسی بخواهد عکسی از سریال‎ها و فیلم‎هایی که در سال‎های گذشته پخش شده، داشته باشد به من مراجعه می‎کند، چون امن‎ترین مکان نگهداری عکس‎ها نزد خود عکاسان است.

● عکس‌ها قابلیت انتشار دارند

مسعود عجمی، عکاس مجموعه‌های تاریخی تلویزیون درباره سرنوشت عکس‌ها پس از اتمام زمان پخش با بیان این‌که عکس‎ها خروجی ندارند و بعد از اتمام​طرح دیگر دیده نمی‎شوند، می‌گوید: این عکس‎ها می‎توانند در قالب یک نمایشگاه یا کتاب منتشر شوند. من پس از چند سریال تاریخی که با محمد ورزی همکاری کرده بودم، به این فکر افتادم که عکس‎های پشت صحنه را در اختیار عموم قرار دهم تا آنها هم بتوانند این عکس‎ها را ببینند.

عجمی در مورد نشان دادن این عکس‎ها می‎گوید: عمارت فرنگی، سال‎های مشروطه و تبریز و مه از جمله سریال‎های تاریخی بودند که دوست داشتم عکس آنها در آرشیو خاک نخورد. برای همین به محمد ورزی گفتم چه بلایی سر عکس‎ها می‎آید وقتی به آرشیو می‌‎روند و او هم نمی‎دانست. ما صحبت‎هایی با مدیریت سازمان میراث فرهنگی انجام دادیم و در نهایت توانستیم این عکس‎ها را در کتابی با عنوان هفت پادشاه منتشر کنیم که تیراژ اولیه آن جنبه تبلیغاتی داشت و برای هدیه بود اما تیراژهای بعدی برای فروش گذاشته می‎شود. او سپس نتیجه می‎گیرد: این عکس‎ها نه تنها برای مردم جالب است، بلکه می‎توان از آنها یک بهره اقتصادی برد، چون عکس‎های فیلم و سریال‎ها بیشتر جنبه خبری دارد و برای چاپ در کنار خبر خبرگزاری‎ها و روزنامه‎ها کاربرد پیدا می‎کند. عکاسی فیلم جنبه تبلیغاتی بیشتری دارد، اما عکاسی سریال بیشتر خبری است و وقتی ما عکس‎ها را در نمایشگاه یا کتاب نشان دهیم، توانسته‎ایم از عکس‎ها استفاده بیشتری کنیم.

سحر آزاد