آثار اجتماعی اقتصادی دولت الکترونیک

فناوری اطلاعات و ارتباطی روز در شاکله سرزمین دیجیتالی وب, ابزار و تجهیزات لازم برای استقرار و پیاده سازی شیوه پسامدرن از تاریخ بشری را رقم زده است و لذا برای زندگی در این عصر دیجیتال باید خصیصه های مبتنی بر کارکرد های مادی و معنوی و شاخص های خاص این نظام را در اختیار داشت
یکی از مهم ترین فرصت هایی که فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی پیش روی اجتماع قرار می دهند, همانا استفاده از آن برای قابل دسترس تر بودن, کارآمدتر بودن و در نهایت, پاسخگوتر ساختن دولت است

فناوری اطلاعات و ارتباطی روز در شاکله سرزمین دیجیتالی وب، ابزار و تجهیزات لازم برای استقرار و پیاده‌سازی شیوه پسامدرن از تاریخ بشری را رقم زده است و لذا برای زندگی در این عصر دیجیتال باید خصیصه‌های مبتنی بر کارکرد‌های مادی و معنوی و شاخص‌های خاص این نظام را در اختیار داشت.

یکی از مهم‌ترین فرصت‌هایی که فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی پیش روی اجتماع قرار می‌دهند، همانا استفاده از آن برای قابل دسترس‌تر بودن، کارآمدتر بودن و در نهایت، پاسخگوتر ساختن دولت است.

امروزه شتاب لگاریتمی فناوری اطلاعات دست به دست عواملی زنجیره‌ای و مختلف داده تا دولت‌ها را وادار به تجربه شکلی بدیع از اداره و مدیریت جامعه کنند لذا توقعات و انتظارات افراد اجتماع نیز در مورد خدمات و محصولات و حتی نحوه و کیفیت ارائه آنها به طور روزافزون در حال تغییر و تکامل است و دولت باید پاسخگوی این نیازها و توقعات باشد. معطل نشدن در اقسام صف، ارتقای کیفیت خدمات دریافتی و ابتیاع محصولات ارزان‌تر مواردی از این دست هستند که پاسخگوترین شکل دولت برای رفع این مطالبات، دولت الکترونیک است.

در این خصوص مولفه‌های دیجیتالی دنیای امروز و زندگی در عصر حاضر را باید با بومی‌سازی و شناخت و ادراک مناسب و شایسته توانمندی‌های آن نوسازی و بارور کرد. این ساختارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای استفاده شهروندانی است که امروزه از آنها با عنوان شهروندان الکترونیک یاد می‌شود. رعایت حقوق اجتماعی اعضای جامعه اطلاعاتی جهان که همانا شهروندان کشورهای آی.تی‌محور هستند، مقوله‌ای است که خود مفاهیم نوینی را ایجاد می‌کند. شهروندان، حاکمان و فرآیندهای تعاملی در داخل سیستمی نظام‌مند در دهکده جهانی باید خود را با ابزارهای آی.تی‌مدار وفق دهند.

جالب اینجاست که با دیجیتالیزه‌ شدن پست‌های سازمانی، فواصل برداشته می‌شود اما شرح وظایف تغییری نمی‌کند. هر حکومتی بسته به شرایط خاص خود می‌تواند هنگام تدوین استراتژی دولت الکترونیک مورد نظر خود، قلمرو نفوذ و گسترش این پدیده را تعریف کند. این راهبرد از این لحاظ اهمیت دارد که پارادایم عملی مهندسی مجدد فرآیندها و رویه‌ها را به قسمی که در راستای دولت الکترونیک و حامی دکترین زیربنایی آن باشد، هدایت و باز تعریف و لذا گام‌های ابتدایی و اساسی حرکت را تعیین می‌کند.

این استراتژی اما باید در برگیرنده و شامل تعریف ساختار و اجزا و عناصر کلیدی، تعیین مخاطبان و کاربران، ترسیم چشم‌انداز قابل درک و حاوی نتایج مورد انتظار، تبیین اهداف عملیاتی قابل سنجش و اندازه‌گیری، تعیین خط‌مشی لازم برای حمایت از تحقق مطلوب، تعریف شیوه‌های تعیین میزان آمادگی سازمانی برای استقرار و مراحل استقرار دولت الکترونیک باشد. اصولا از آنجا که حکومتداری به طور عمومی عبارت است از شیوه‌های به کارگیری قدرت در مدیریت توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و گفتمان اداره فرآیند توسعه به طور توامان بخش‌های دولتی و خصوصی را در برمی‌گیرد، لذا دولت الکترونیک در واقع پدیده‌ای نوآر و آوانگارد است که حتی جامعه مدنی و به نوعی مسائل حقوق بشری را نیز پوشش داده و با رستاخیزی از نتایج بدیع و جذاب اجتماعی به طور سیستماتیک در امور طراحی و برنامه‌ریزی، مدیریت و تصمیم‌گیری‌ها دخیل و جاری خواهد بود.

از این منظر ارتباط میان دولت الکترونیک و حکومتداری خوب و مطلوب به قدری نزدیک و تنگاتنگ است که به باور صاحبنظران اگر دولت الکترونیک در نهایت به حاکمیت بهتر نینجامد، هرگز رسالت وجودی خود را به منصه ظهور نرسانده است.

در حقیقت دولت الکترونیک بالانس و شاقولی است برای تنظیم و موازنه فرکانس نوسانات اجتماعی برای حصول اطمینان از این که تمام شهروندان به گونه‌ای یکسان از فرصت مشارکت در تصمیماتی برخوردارند که به نوعی بر وضعیت و کیفیت زندگی آنها تاثیرگذار است.

این شکل نوین از حکومت‌داری، شهروندان را از مصرف‌کنندگانی منفعل به بازیگر‌انی فعال و دارای حق انتخاب مبدل می‌کند که قادرند درباره نوع خدمات مورد نیازشان اظهارنظر کنند. از طرفی کارآفرینی دیجیتالی از مهم‌ترین زیرساخت‌های اشتغال مولد در هزاره سوم تلقی می‌شود و فرصتی مغتنم برای استفاده از نیروهای خلاق با کمترین هزینه و بیشترین اثربخشی در کسب و کار است و به نوعی ترجمان برکت محسوب می‌شود یعنی چیزی کم با تاثیر زیاد‌.

مزیت رقابتی و پتانسیل ممتاز تولید در عرصه فناوری آی.تی‌ از اصلی‌ترین مولفه‌های رونق اشتغال و کسب و کار در این حوزه است و زمینه‌ها و ظرفیت‌های به روز شده اشتغال را بیشینه و لذا بیکاری و معضلات ناشی از آن را کمینه خواهد کرد. به علاوه ماموریت‌های غیرمتمرکزی که در سازمان‌های دیجیتالی تعریف و تبیین می‌شوند، همواره از هماهنگی، سازماندهی و ضریب موفقیت بیشتری نسبت به ماموریت‌های متمرکز ارجاعی به واحدی خاص برخوردارند. تسهیل خدمات رسانی به شهروندان، حذف رده‌هایی از مدیریت دولتی و کوچک‌سازی اندازه دولت، تسهیل اخذ اطلاعات و خدمات گوناگون توسط شهروندان و شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به دولت و همچنین تسهیل فرآیندهای کاری سازمان‌ها و کاهش هزینه‌ها از طریق ادغام و حذف سیستم‌های اضافی و موازی، ‌از دیگر مزایای استقرار دولت الکترونیک خواهد بود.

ارتباط میان دولت الکترونیک و حکومتداری خوب و مطلوب بهقدریتنگاتنگ است‌که اگر دولت الکترونیک در نهایت به حاکمیت بهتر نینجامد، هرگز رسالت وجودی خود را به منصه ظهور نرسانده است.

دکتر فریبرز درجزی