واقعیت​های عریان سینمای ایران

مردم ایران زمین و کشورهای همسایه و فارسی زبان تقریبا از میانه های اسفند هر سال با انجام کارها و فراهم آوردن مقدماتی, خود را برای استقبال از فصل بهار و عید نوروز آماده می کنند

مردم ایران‌زمین و کشورهای همسایه و فارسی‌زبان تقریبا از میانه‌های اسفند هر سال با انجام کارها و فراهم‌آوردن مقدماتی، خود را برای استقبال از فصل بهار و عید نوروز آماده می‌کنند.

هرچند ممکن است برخی رسوم کمرنگ شود، اما مردم با شادابی کامل به رسم ها و آیین های نوروزی پایبند هستند و هرکدام بسته به روحیه و احوالشان دچار دگرگونی روحی می شوند و اینها همه از تاثیرات خود زمین است که با قدرتش همه سدها را کنار می زند و به همه چیز و همه کس حس تازه و باطراوتی می بخشد.

حالا سینمای ایران که ریشه در فرهنگ و هنر همین مرز و بوم دارد چقدر خودش را مهیای استقبال از بهار می کند و آیا سین های هفت سینش در لحظه تحویل سال سینمایی همیشه جور و کامل است یا نه؟

سینمای ایران البته مقدمات استقبال از نوروز را خیلی زودتر از اسفند پایه ریزی می کند، فیلمسازان، تهیه کنندگان و دیگر سینماگران تقریبا از میانه های سال شاید هم زودتر یا دیرتر با تولید فیلم های سینمایی برای حضور نوروزی اعلام آمادگی می کنند. هرچند غالب آنها بیشتر با هدف حضور در بزرگ ترین ضیافت سینمایی سال ایران یعنی جشنواره فیلم فجر فیلم می سازند، اما نیم نگاهی هم به اکران نوروزی دارند و اصلا بدشان نمی آید جزو آن معمولا پنج فیلم انتخابی ایام تعطیلات ابتدای سال باشند که بهترین زمان اکران برای بیشتر فیلم ها به حساب می آید. این که می گویم بیشتر فیلم ها مقصود این است که برخی فیلم ها ویژگی هایی دارند که با فضای نوروزی سنخیت و همخوانی ندارند. بنابراین اکران آنها در روزهای عید و فروردین حتی شانس بهتر دیده شدن و فروش بالاتر آنها را هم می گیرد. بعضی فیلم ها حتی آثاری شخصی تر هستند و اساسا با قصد و نیت فروش ساخته نمی شوند و طبیعتا سازندگان آنها هم توقع و انتظار اکران در ایام نوروز و فصل بهار را هم ندارند، اما بیشتر فیلمسازان حتی در مواردی صاحبان فیلم های به اصطلاح هنری و خاص تر هم بدشان نمی آید حضور در جمع فیلم های نوروزی را تجربه کنند.

اما آیا واقعا فیلم های نوروزی باید ویژگی های منحصربه فردی داشته باشند و می توان با تعریف و مشخص کردن متر و معیارهایی از میان محصولات یکساله سینمای ایران آنها را شناسایی و معرفی کرد و گفت مثلا این فیلم ها شایسته ارائه و اکران در عید نوروز هستند؟

کمتر پیش می آید در سینمای ما فیلمساز یا تهیه کننده ای از ابتدا فکر کند فیلمی مخصوص ایام نوروز بسازد، چون شرایط و سازوکار سینمای ایران این اجازه و امکان را به او نمی دهد و فضای اکران فیلم ها نیز در اینجا آنقدر برنامه ریزی شده، دقیق و سیستماتیک نیست که بتوان از مدت ها قبل از قطعی بودن اکران نوروزی یک فیلم خبر داد.

تولیدات یکساله سینمای ایران از ابتدا در میدان بزرگ جشنواره فیلم فجر عرضه می شوند و ده روز پرالتهاب را برای رقابت پشت سر می گذارند؛ چه فیلم هایی که در بخش مسابقه و رقابتی شرکت می کنند و در نهایت داوری می شوند و جوایزی می گیرند یا نمی گیرند و چه آنها که در بخش های غیررقابتی و جنبی حضور دارند، به هر حال توسط طیف وسیعی از مخاطبان و منتقدان دیده می شوند و مورد ارزیابی قرار می گیرند؛ این که به لحاظ کیفی، فنی و ساختاری و مضمونی چه ویژگی های مثبت و منفی و چه نقاط کاستی و قوتی دارند و این که در صورت اکران مخاطبان عام سینما چه واکنش و برخوردی در قبال این آثار نشان خواهند داد.

و بهترین کسانی که می توانند در این مورد اظهارنظر کنند سینماداران و پخش کننده های سینما هستند. آنها بهتر از هر کسی با سلیقه و ذائقه مخاطب ایرانی آشنا هستند و بخوبی تشخیص می دهند چه فیلم هایی از ظرفیت ها و مولفه های جذب تماشاگر بیشتر برخوردارند و در مقابل چه آثاری به اصطلاح ضدگیشه هستند و کمتر سینمادار و پخش کننده ای حاضر است برای اکران آنها اقدام کند.

فصل بهار و ایام نوروز که از زمان شکل گیری و بخصوص رونق سینما در ایران به عنوان بهترین و ایده آل ترین نوبت اکران شناخته می شود، بازار رقابت را داغ تر و نفسگیرتر می کند. تهیه کننده ها و کارگردانانی که تصور می کنند فیلم هایشان از ظرفیت ارتباط با مخاطبان در سطحی وسیع و گسترده برخوردارند، در میانه های جشنواره فیلم فجر و پس از آن به تکاپو می افتند تا برای قرار گرفتن در میان فیلم های نوروزی رایزنی کنند.

مهم تر از تلاش های تهیه کننده ها و پخش کننده ها برای حضور در جمع آثار اکران نوروزی، وظیفه خطیر اصلی بر دوش اعضای شورای صنفی اکران و نمایش و تصمیمات و برنامه ریزی آنهاست. بنابراین انتخاب افرادی متخصص و مسلط به سازوکارهای سینما و حوزه نمایش فیلم و اکران برای حضور و تصمیم گیری در این شوراها امری حساس است، چون آنها در صورت تعامل و همفکری درست می توانند بهترین و مناسب ترین آثار را برای فصول و مقاطع مختلف زمانی سال چینش کنند تا حال و هوای سینمای ایران در همه ایام بهاری باشد.

یک چیدمان مناسب و متنوع می تواند در همان اول سالی به سینمای ایران روحیه بدهد و در صورت فروش خوب و بالای فیلم های اکران نوروزی، نوید یک سال درخشان را بدهد و در عوض غفلت و اشتباه در چینش مناسب آثار سینمایی، هم می تواند اکران نوروزی را دچار کسادی و بی رونقی کند و هم سلسله وار موجب اکران های کم جان و مرده در سایر فصل ها و ایام سال شود.

اما نباید فراموش کرد به هر حال شوراهای صنفی اکران و نمایش هم گزینش و چینش فیلم ها را در طول سال براساس داشته های سالانه سینمای ایران انجام می دهند و باید فیلم هایی با ظرفیت های مناسبی در این مورد وجود داشته باشد که برگزیده شده و در فهرست اکران قرار بگیرند. متاسفانه وضعیت عمومی فیلم های سینمای ایران در سال های اخیر امیدوارکننده نیست و برخی فیلمسازان و تهیه کنندگان به مسائل و مشکلات و دغدغه های مخاطبان واقف نیستند یا در صورت اشراف، آنها را بدرستی در آثار سینمایی بازتاب نمی دهند.

برخی کارگردان ها ترجیح می دهند برای مخاطبان و سلیقه های خاص فیلم بسازند و حتی اسبشان را برای حضور در آن سوی آب ها زین کنند که این مساله باعث می شود به طور خودکار به بخش زیادی از مخاطب داخلی بی اعتنا باشند و آنها را در نظر نگیرند. عده ای از کارگردان ها هم اصلا مشخص نیست با هدف چه دسته و گروهی از مخاطبان فیلم می سازند، آنها ظاهرا هرازگاهی فقط در راستای نفس وظیفه فیلمسازی اقدام به تولید یک اثر سینمایی می کنند.

دسته دیگری از کارگردانان نیز هستند که دوست دارند برای همه طیف های تماشاگران فیلم بسازند، اما به دلایل مختلف و ضعف های آشکار نتیجه نهایی مطلوب نیست و آثار آنها در ارتباط با مخاطب عاجز می شود. متاسفانه با چنین شرایطی در میان خیل عظیم فیلم های تولید هر سال تنها تعداد محدودی از آثار قابلیت جذب مخاطبان را دارد و از میان آنها تعداد بسیار محدودتری از ظرفیت اکران در نوروز برخوردارند. در چنین بحرانی هیچ وقت با یک گل بهار نمی شود و به هیچ وجه نمی توان به فروش های میلیاردی و فریبنده دو سه فیلم نوروزی دل خوش کرد و تصور کرد چراغ سالن های ناچیز سینمای ما در طول سال همواره روشن و فروزان خواهد بود.

با توجه به حال و هوای عید و فضای شاد و مفرح نوروز، بیشتر به نظر می رسد فیلم های کمدی قابلیت اکران در این ایام را دارند و بهتر است فیلم های تلخ تر و جدی تر در باقی فصل ها اکران شوند؛ هرچند این قاعده کلی استثنائاتی هم دارد و بهتر است در چینش اکران نوروزی یکی دو فیلم نیز با فضاهای متفاوت تر حاضر باشند تا این تنوع به رونق گیشه ها و استقبال تماشاگرانی با سلیقه های مختلف بینجامد، اما مساله اینجاست که سینمای ما معمولا در طول سال حتی به تعداد انگشتان یک دست کمدی سرحال و استاندارد ندارد و بیشتر شاهد ساخت و نمایش شبه کمدی هایی هستیم که حتی ارزش یک بار دیدن را ندارند.

با نگاهی اجمالی به فیلم های اکران نوروزی در همین دهه ۹۰ می توان دریافت فروش های میلیاردی یکی دو فیلم از جمع پنج فیلم آنی و مقطعی بوده و قابلیت تسری به کل اکران یک سال را ندارد. فروش بالای «اخراجی ها ۳» و «جدایی نادر از سیمین» در سال ۹۰، «گشت ارشاد» و «زندگی خصوصی» در سال ۹۱ (که البته به دلیل حاشیه های ایجاد شده موقت بود و ادامه پیدا نکرد) و «رسوایی»، «تهران ۱۵۰۰» و «حوض نقاشی» در سال ۹۲ گرچه ابتدای هر سال امیدواری هایی را در میان اهالی سینما به وجود آورد، اما سبب شکل گیری یک موج برای فروش بالای دیگر فیلم ها و آشتی دائمی تماشاگران با سینما نشد. حتی فیلم های دیگر اکران های نوروزی در بهترین نوبت نمایش هم ابزارها و امکانات کافی را برای جذب بالای تماشاگر ندارند؛ یعنی یا سیستم انتخاب و چینش فیلم ها نامناسب بوده که چنین فیلم های بی جانی به اکران راه پیدا می کردند یا کیسه سینمای ایران اساسا از وجود آثاری تماشاگرپسند خالی بوده است.

فروش میلیاردی فیلم های «معراجی ها»، «طبقه حساس»، «خط ویژه» و «چ» در نوروز امسال و تا اینجا نیز گرچه امیدوارکننده است، اما نمی توان چشم بر واقعیت ها بست و ریزش هر ساله مخاطب را ندید و سر خود را زیر برفی کرد که حتی در بهار نیز حضور و قدرتش را به رخ می کشد.

علی رستگار