ده آزمایش كه جهان را متحول كرد

در سال ۱۸۸۸ یك جرقه سوسوزن در محیط تاریك آزمایشگاهی در آلمان نویدبخش شروع یك انقلاب فنی با ابعادی بی سابقه شد

۱ - هاینریش هرتز و كشف امواج رادیویی

تاریخ: ۱۸۸۸

در سال ۱۸۸۸ یك جرقه سوسوزن در محیط تاریك آزمایشگاهی در آلمان نویدبخش شروع یك انقلاب فنی با ابعادی بی سابقه شد. هاینریش هرتز فیزیكدان ۳۱ ساله در انستیتو فنی كالسروهه یك مدار الكتریكی به وجود آورده بود كه در گوشه آزمایشگاهش جرقه زد و او جرقه دیگری را در گوشه دیگر اتاق درست روبه روی آن مشاهده كرد. هرتز وجود امواج نامریی انرژی الكترومغناطیس را نشان داد كه قادرند به سرعت نور حتی در فضای خالی حركت كند. وجود این امواج را فیزیكدان اسكاتلندی جیمز كلارك ماكسولی ۱۵ سال پیش از آن پیش بینی كرده بود و از آن زمان تا به امروز به صورت اساس و پایه شبكه جهانی رادیو، تلویزیون و مخابرات دور درآمده است.

۲ - استانلی میلگرام و اطاعت از قدرت

تاریخ: ۱۹۶۱

در ژوئن ۱۹۶۱ یك آگهی در روزنامه ای در ایالت كنكتیكات از خوانندگان دعوت به شركت در یك مطالعه علمی درباره حافظه كرد. آگهی را یك پروفسور ۲۷ ساله روانشناس در دانشگاه ییل به نام استانل میلگرام داده بود، ولی آزمایش مورد نظر واقعاً آن طور كه در بادی امر به نظر می رسید نبود. به كسانی كه در این تجربه شركت داشتند گفته شده بود كه موضوع مورد نظر تاثیر تنبیه بر روی یادگیری است و آ نها را به اتاقی هدایت می كردند كه مردی را در آنجا با سیم های دارای الكترود بسته بودند و گفته می شد می توانستند شوك های دردناكی به او بدهند. سپس به شركت كنندگان گفته می شد كه فهرستی از واژه هایی كه با تداعی به دنبال یكدیگر می آمدند به صدای بلند بخوانند و هنگامی كه شاگرد مورد نظر در بازگویی آن واژه ها دچار اشتباه می شد با هر اشتباه یك شوك الكتریكی به وی وارد كنند. این كار به كمك كنسولی با كلید های مختلف از ۱۵ تا ۴۵۰ ولت صورت می گرفت. شركت كنندگان كه با دیواری از شاگرد جدا شده بودند می توانستند فریاد های ناشی از درد او را در پی هر بار وارد شدن شوك الكتریكی به دنبال اشتباه بشنوند. با بدتر شدن وضع و زجر كشیدن شاگرد مورد نظر بسیاری از شركت كنندگان معترض شدند ولی دانشمند مسئول در پاسخ تنها می گفت كه آزمایش باید ادامه یابد و ۶۵ درصد آنها هم به این كار ادامه دادند. با بالا رفتن میزان ولتاژ شوك های الكتریكی كم كم ضجه ها و فریاد ها تبدیل به سكوتی شوم شدند.

تنها پس از آن كه آزمایش به پایان رسید، حقیقت به شركت كنندگان گفته شد: این شاگرد اصلاً یك هنرپیشه بوده و درد و رنجی در كار نبوده است. میلگرام نشان داد كه می توان مردم عادی را اگر تصور كنند كه می توانند از مسئولیت شانه خالی كنند و آن را به مقامات واگذارند، به زجر دادن افراد غریبه تا حد مرگ تشویق و قانع كرد. در دهه ۱۹۶۰ تجربه میلگرام آب خنكی بود بر خشم ناشی از اعمال نازی ها. همان طور كه رسوایی اخیر در مورد نحوه رفتار با زندانیان عراقی نشان داد، تجربه میلگرام هنوز هم اهمیت خود را از دست نداده است.

۳ - انریكو فرمی و نخستین واكنش زنجیره ای هسته

تاریخ: ۱۹۴۲

فكر خارج ساختن انرژی مفید از اتم ها را برخی از برجسته ترین دانشمندان جهان از جمله اینشتین بسیار دور از دسترس می پنداشتند تا آنكه از تجربه ای كه مخفیانه در حیاط خلوتی در دانشگاه شیكاگو صورت گرفته بود خبر دار شد؟ در یك روز سرد ماه دسامبر ۱۹۴۲ فیزیكدان ایتالیایی و برنده جایزه نوبل انریكو فرمی كار ساخت نخستین رآكتور اتمی جهان را كه تقریباً شكل كروی داشت به اتمام رساند. این رآكتور شامل چندین تن گرانیت و اورانیوم رادیواكتیو به همراه میله های مركزی از جنس كارمیوم بود. اینها طوری طراحی شده بودند كه می توانستند نوترون های خارج شده توسط اتم های اورانیوم را كه هر یك قادرند اتم های اورانیوم بیشتری را بشكافند، جمع آوری كنند و بدین ترتیب زنجیره ای از واكنش ها را موجب شوند كه بالقوه قابلیت انفجاری دارند. هنگامی كه فرمی دستور داد میله های كنترل به آرامی خارج شوند تا نوترون ها آنقدر زیاد شوند كه بتوانند واكنش زنجیره ای را تداوم بخشند، رآكتور عظیم شروع به تولید نیرو كرد. فرمی گذاشت به مدت چهار و نیم دقیقه این جریان ادامه یابد. نیروی تولید شده به زور بیشتر از نیم وات می شد، ولی بدین ترتیب ثابت شد كه واكنش زنجیره ای واقعی است و می توان آن را كنترل كرد. نیروی هسته ای هدیه ای بود كه او به دنیا داد.

---