مروری بر ضد عفونی کننده ها در بهداشت طیور

درجهت دستیابی به بالاترین حد سلامت گله و بهترین بازده در پرورش طیور ضد عفونی کننده های خوب و روشهای مناسب ضد عفونی , نقش بسیار مهم و اساسی ایفا می کند

هدف ازضد عفونی دریک مرغداری ، از بین بردن همه میکروارگانیسم های بیماریزا در سالنها ،محوطه ، وسایل و غیره می باشدکه در شرایط عملی رسیدن به این حد از ضد عفونی غیر ممکن است . در عمل هدف از ضد عفونی کاهش عوامل بیماریزا تا سطح قابل قبول و جلوگیری از ازدیاد آنها تا حد بیماریزایی و کنترل ورود عوامل بیماریزا در طی دوران پرورش می باشد .

در شرایطی که بیماری رخ میدهد میتوان از ضد عفونی کننده ها جهت جلوگیری از انتشار بیماری استفاده نمود . ضد عفونی و قرنطینه اولین و یکی از مؤثرترین روشهای اعمال مدیریت صحیح بهداشتی در گله و کنترل و ریشه کنی بیماریها میباشد و ضد عفونی در مقایسه با سایر روشهای پیشگیری از جمله واکسیناسیون و درمان دارویی نیاز به هزینه کمتری داشته و از نظر بهداشت عمومی و بهداشت گله عوارض سوء کمتری خواهد داشت.

● تعریف :

▪ ضد عفونی یا Disinfection :

عبارت است از استفاده از عوامل فیزیکی و مواد شیمیایی جهت از بین بردن یا متوقف کردن رشد میکروارگانیسم های بیماریزا (ویروسها ، باکتریها ، قارچها ، انگل ها ) .

عوامل یا موارد استفاده در جهت این عمل ضد عفونی کننده Disinfectant خوانده میشوند .

بر خلاف آنتی بیوتیک ها که در بالاترین غلظت ممکن است ، فقط باکتریواستاتیک باشند و بعد از چندین ساعت تماس اثر کشندگی بر باکتریها داشته باشند ، ضدعفونی کننده ها عموماً در مدت کمتری (در طی چند دقیقه ) اثرکرده و باکتریها و حتی برخی موارد ویروسها ، قارچها و انگلها را نیز می کشند . بعلاوه ضد عفونی کننده ها معمولاً برای سطوح بی جان استفاده میشوند و بسیاری از آنها در غلظت های مورد استفاده برای حیوانات سمی میباشند. ضد عفونی کننده های خاصی که برای سطوح بدن حیوانات و انسان بکار میروند آنتی سپتیک Antiseptic خوانده میشوند.

● ویژگیهای یک ضد عفونی کننده ایده ال :

یک ضدعفونی کننده ایده ال باید دارای شرایط مهم زیر باشد.

۱) ارزان و در دسترس باشد .

۲) اثر سریع داشته باشد .

۳) دارای طیف اثر وسیع برروی باکتریها ، ویروسها ، قارچها ، و غیره باشد .

۴) میکروارگانیسمهای مقاوم نسبت به آن ایجاد نشود .

۵) بوسیله مواد آلی غیر فعال نگردد .

۶) حداقل سمیت را داشته باشد .

۷) اثر مخرب برروی ساختمان و تجهیزات نداشته و از خود رنگ بر جای نگذارد .

۸) برای پوست و مخاطات حیوان و انسان محرک نباشد .

۹) بدون بو و عطر زننده باشد .

۱۰) در آب (حتی آبهای سنگین ) به خوبی حل شده و رسوب ندهد .

۱۱) خاصیت پاک کنندگی داشته باشد .

۱۲) نفوذپذیری آن به درزها و شکافها ی سطوح زیاد باشد .

۱۳) در مقابل هوا ، آب ، دما و غیره پایداری شیمیایی خوبی داشته باشد .

● عمل ضد عفونی کننده Action of Disinfectant :

میزان تأثیر هر ضدعفونی کننده به عوامل بسیاری از جمله : غلظت ، زمان ، دما ، نوع میکروارگانیسم ( اعم از ویروس ، باکتری ، قارچ ، انگل ، اسپور ها و … ) ، تعداد میکروارگانیسمهای موجود در محیط و کیفیت محیط بستگی دارد . فعالیت یک میکروب کش در وحله اول به جنبش مولکولی ذرات و برخورد ضد عفونی با میکروارگانیسمهای هدف بستگی دارد. همچنین غلظت، دما ، PH و نوع ماده همراه ضد عفونی (حامل ) بنوبه خود بر جنبش مولکولی ذرات مؤثر هستند .

با افزایش زمان تماس ضد عفونی کننده ، میزان نفوذ آن در سطوح بیشتر شده و اثر کشندگی آن بیشتر خواهد شد . مواد ضدعفونی کننده با توجه به نوع میکروارگانیسم که با آن روبرو میشوند توانائیهای مختلفی دارند .

▪ باکتریها :

اغلب ضد عفونی کننده ها درشرایط مناسب میتوانند میکروبها را بکشند ولی بعضی از آنها فقط سیکل زندگی باکتریها را مختل می کنند (باکتریواستاتیک ) یک ضدعفونی کننده میتواند تحت شرایط و غلظت خاصی باکتریوسید و یا باکتریواستاتیک باشد .

▪ ویروسها :

اثر ضدعفونی کننده بر روی ویروسها با مشکلاتی مواجه است چون تا زمانیکه ویروسها داخل سلول میزبان هستند تحت تأثیر قرار نمی گیرند . اغلب ضدعفونی کننده ها فقط به میزان جزئی ویروسها را غیرفعال می کنند . برای غیر فعال کردن ویروسها ، ماده ضدعفونی کننده باید پروتئین اطراف اسید نوکلئیک را از هم بگسلد ، اگر فقط پروتئین اطراف اسید نوکلئیک تخریب گردد ، اسید نوکلئیک ویروس میتواند وارد سلول میزبان شده و مجدداً فعال گردد .

از نظر حساسیت به ضدعفونی ، ویروسها را میتوان به دوگروه (لیپوفیلیک و هیدروفیلیک )تقسیم کرد. ویروسهای لیپوفیلیک دارای پوشش چربی هستند که آنها را به اغلب ضدعفونی کننده های معمول مورد استفاده در مرغداری حساس می کند . درصورتیکه ویروسهای هیدروفیلیک بدون پوشش بوده و بطور کلی حساسیت کمتری به ضدعفونی کننده ها دارند . بسیاری از ویروسها جزء ویروسهای هیدروفیلیک بوده و خطر باقی ماندن آنها در فارم پس از ضدعفونی وجود دارد . مؤثرترین ضدعفونی کننده ها برروی این نوع ویروسها،اسیدهای آلی ،کلرامین ها،فرم آلدئیدوگلوتار آلدئید میباشد .

▪ قارچها :

ضدعفونی کننده هایی که در جوجه کشی و مرغداری استفاده میشود ، باید دارای اثر قارچ کشی و یا جلوگیری از رشد قارچ باشند . همچنین باید قابلیت تخریب و غیر فعال کردن اسپور قارچ را نیز داشته باشند .اغلب قارچ کشها برای قارچ تنها همانند یک سم عمل می کنند وسلولهای قارچی را نابود می سازند .

▪ انگلها :

انگلهای تک یاخته بخصوص کوکسیدیا در بهداشت طیور اهمیت بیشتری دارد . اغلب انگلهای تک یاخته ای قسمتی ازسیکل زندگی خود را در خارج از بدن میزبان می گذرانندکه دراین مرحله از زندگی بیشترین مقاومت را دارند . تعداد محدودی از مواد ضدعفونی کننده بر ضد ارگانیسمهای تک یاخته ای طیور مفید هستند . مواد شیمیایی خاصی برای این منظور استفاده میشوند اما معمولاً به جهت بالا بودن غلظت مورد نیاز و عوارض سوء زیاد ، در عمل چندان قابل قبول نیستند.

● روش عمل ضدعفونی کننده ها Mode of Action :

ضد عفونی کننده ها معمولاً به یکی از روشهای زیر برروی میکروارگانیسمها اثر می کنند .

۱) دی هیدراتاسیون و خشک کردن میکروارگانیسم مثل حرارت

۲) ایجاد لایه ضخیم کشنده در سطح میکروارگانیسم

۳) اثر بر نفوذپذیری غشاء پلاسمایی سلول با خاصیت سورفاکتنت

۴) اثر تخریب بر پروتئینهای داخلی بخصوص آنزیمها

۵) تغییر شرایط فیزیکی مثل PH

دکتر رامین فرامرزی (مدیر فنی شرکت تلاونگ)

---