نکات مهم در مورد آیه الکرسی

خدا ولی و سرپرست کسانی است که بخواهند ایمان آورند و با لطف و کمک خویش آنان را از تاریکی های کفر و گمراهی بیرون می آورد و به نور و هدایت راهنمایی می کند

خدا ولی و سرپرست کسانی است که بخواهند ایمان آورند و با لطف و کمک خویش آنان را از تاریکی‌های کفر و گمراهی بیرون می‌آورد و به نور و هدایت راهنمایی می‌کند.

۱. شأن نزول «آیه الکرسی»

در مورد شأن نزول آیه الکرسی امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «یهود معتقد بودند وقتی خدای توانا آسمان‌‌ها و زمین را آفرید‌، در حالی‌که بر فراز کرسی نشسته بود که روی دو زانوی خود تکیه کرده بود و بدین وسیله رفع خستگی نمود؛ لذا آیه الکرسی بر ردّ اعتقاد آنان نازل شد».[۱]

۲. اهمیت و جایگاه «آیه الکرسی»

در اهمیت و فضیلت آیه الکرسی احادیث زیادی با ثواب‌های گوناگون نقل شده است، که برای نمونه دو مورد بیان می‌شود:پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «برگزیده قرآن سوره بقره و برگزیده بقره، آیه الکرسی است، در آن پنجاه کلمه است و در هر کلمه‌ای پنجاه برکت است».[۲]همچنین امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «برای هر چیز نخبه‌ای است و نخبه و قلّه قرآن، آیه الکرسی است. هر کس یک‌بار آن‌را بخواند خداوند هزار ناگواری از ناگواری‌های دنیا و هزار ناگواری از ناگواری‌های آخرت را از او بر می‌گرداند، آسان‌ترین ناگواری دنیا فقر و سهل‌ترین ناگواری آخرت عذاب قبر است و من به امید ارتقای درجه و مقامم آن‌را می‌خوانم»‏.[۳]در روایات به خواندن آیه الکرسی در منزل،[۴] در تعقیب نمازها،[۵] موقع خواب،[۶] هنگام خارج شدن از منزل،[۷] زمان سوار شدن بر مرکب،[۸] وقت زیارت قبور مومنان[۹] و... سفارش شده است.

۳. حدود آیه الکرسی

در مورد حدود آیه الکرسی دو دیدگاه وجود دارد و قائلان به هر دیدگاه، دلایلی ارائه کرده‌اند که به اختصار بیان می‌شود. آیه الکرسی، یک آیه است؛ یعنی از «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» تا «وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ» است؛ به چند دلیل:پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «برگزیده قرآن سوره بقره و برگزیده بقره، آیه الکرسی است، در آن پنجاه کلمه است و در هر کلمه‌ای پنجاه برکت است». اضافه شدن آیه به کرسی هم، مویّد دیگر است؛ زیرا آیه‌ای که مشتمل بر لفظ «کرسی» است، آیه ۲۵۵ سوره بقره بوده، ولی در آیات بعد از آن، لفظ کرسی نیامده است.[۱۰] . تمام مفسران شیعی و سنی؛ فضائل و خواص آیه الکرسی را ذیل آیه ۲۵۵ سوره بقره بیان کرده‌اند، سپس به تفسیر دو آیه بعد از آن پرداخته‌اند. برخی نیز آیه الکرسی را تا آیه ۲۵۷ (هُمْ فِیها خالِدُونَ) دانسته‌اند. به سه دلیل: الف. متعارف بودن بین مسلمانان.ب. در روایات سفارش شده است که آیه الکرسی و دو آیه بعد از آن خوانده شود.[۱۲]آنچه درباره آیه الکرسی مناسب به نظر می‌رسد این است که؛ با توجه به روایاتی که عنوان «آیه الکرسی» در آن ذکر شده، به همان آیه ۲۵۵ سوره بقره می‌گویند، اما در برخی روایات علاوه بر سفارش به خواندن آیه الکرسی، به خواندن دو آیه بعد از آن هم سفارش شده است، ولی نه به عنوان آیه الکرسی؛ از این‌رو، میان عرف مومنان جا افتاده است که آیه الکرسی به سه آیه ۲۵۵ تا ۲۵۷ سوره بقره گفته می‌شود.در عین حال؛ در این‌جا تفسیر هر سه آیه بیان می‌شود.

۴. تفسیر آیه ۲۵۵ سوره بقره

«اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَوُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ».پس از آن‌که خداوند داستان امت‌های گذشته و اختلاف آنان را با پیامبرانشان در مسئله توحید بیان کرد، در این آیه شریفه به بیان توحید می‌پردازد.«اللَّهُ»؛ یعنی کسی که به دلیل قدرت و توانایی‌اش بر نعمت‌ها، پرستش سزاوار اوست.«لا إِلهَ إِلَّا هُوَ»؛ احدی جز او سزاوار پرستش و خدایی نیست.

«الْحَیُّ الْقَیُّومُ»؛ زنده‌ای که قائم است به تدبیر خلق از آفرینش ابتدایی مردم و سپس روزی دادن به آنها.«لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ»؛ او را نه چُرت و نه خواب سنگین می‌گیرد. بعضی می‌گویند: یعنی او غافل از مردم نمی‌گردد و آنها را فراموش نمی‌نماید.«لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ»؛ برای اوست سلطنت و تصرف آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است.«مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ»؛ کیست که شفاعت کند نزد او جز به اجازه‌اش. این جمله استفهامی است که معنای انکار و نفی دارد؛ یعنی شفاعت نمی‌کند در روز قیامت کسی برای دیگری جز به اجازه خدا و امر خدا؛ چون مشرکان می‌پنداشتند که بُت‌ها برای آنان شفاعت می‌کنند.«یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ»؛ می‌داند آنچه روبه‌رو و آنچه پشت سر ایشان است.«وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ»؛ به چیزی از دانش او احاطه ندارند.

مقصود از کلمه «علم» در این‌جا «معلوم» است یعنی به معلومات او احاطه ندارند.«إِلَّا بِما شاءَ»؛ مگر آنچه را که خود او بخواهد که دیگران بدانند و آنان را آگاه کند.«وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ»؛ علم و آگاهی خدا آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته است.«وَ لا یَوُدُهُ حِفْظُهُما»؛ یعنی بر خداوند حفظ آسمان‌ها و زمین سنگین و سخت نمی‌باشد.«وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ»؛ او بالاتر است از مانندها و ضدها و مثل‌ها و از آنچه نشانه نقص و دلیل حدوث است و او تواناست و عظیم الشأن که هیچ چیز او را ناتوان نمی‌کند و دانایی است که هیچ چیز بر او پوشیده نیست و برای مقدورات و معلومات او نهایت و پایانی نیست.[۱۳]

تفسیر آیه ۲۵۶ سوره بقره

«لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُوْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی‏ لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم».«لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ»؛ اکراه و اجباری در دین نیست و امور مذهب بر قدرت و اختیار مبتنی است نه بر إجبار.«قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»؛ ایمان از کفر (و حق از باطل) با دلایل روشن، جدا شد.«فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ...»؛ هر کس کافر شود به شیطان و بت‌ها و خدا را تصدیق کند، به نیروی بازدارنده مطمئنی دست یافته که قطع نمی‌شود.

تفسیر آیه ۲۵۷ سوره بقره

«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاوُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ».«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ»؛ خدا ولی و سرپرست کسانی است که بخواهند ایمان آورند و با لطف و کمک خویش آنان را از تاریکی‌های کفر و گمراهی بیرون می‌آورد و به نور و هدایت راهنمایی می‌کند. یا منظور این است که خداوند مومنان را از شبهاتی که در دین برای آنها به وجود می‌آید بیرون می‌برد و به وسیله راه‌حل‌هایی که در اختیارشان می‌گذارد، آنان را به نور یقین می‌رساند.«وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاوُهُمُ الطَّاغُوتُ»؛ کسانی که بر کفر اصرار ورزند به عکس مومنان، اولیای آنها شیاطین هستند که عهده‌دار امور آنان می‌باشند.«یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ»؛ آنان را از نور هدایت و روشنایی به تاریکی‌های جهل و شرک بیرون می‌برند.«أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»؛ اینان اهل آتش و برای همیشه در آن خواهند بود.[۱۴]

* منابع در دفتر روزنامه موجود است