اسکیزو فرنی هیولای توهم

در بین تمام اختلالات روانپزشکی تعریف و توصیف اسکیزوفرنی از همه مشکل تر و پیچیده تر است واژه اسکیزوفرنی از دو کلمه “اسکیزو” و “فرنی” ترکیب شده است که اولی به معنی دوپاره شدن و ازهم گسیختگی بوده و واژه دوم به معنی فکر است

درر قدیم‌الایام نظر عامه پیرامون اختلالات ذهنی این بود که آنها نتیجه نیروهای فوق طبیعی هستند. در تمدن و فرهنگ قدیم باور نیرومندی نسبت به بیماری‌های روانی وجود داشت که با اندیشه‌های روانشناختی عدم کارکرد ذهن درهم آمیخته شده بود. به همین علت تلاش‌هایی برای بازگرداندن تعادل فکری بیماران انجام می‌دادند. مانند خوابانیدن آنها روی پوست حیوانات‌ سوراخ کردن جمجمه بیمار، گرسنگی دادن یا شکنجه‌های جسمی. همه اینها به واسطه شیوع خرافات واوهام بوده است. به تدریج پزشکان و دانشمندانی همچون بقراط، پینل، بلولر و دیگران این اعتقادات را زیرسوال برده و علل طبیعی را سبب بیماری‌های روانی دانستند و برخورد با بیماران روانی را متحول ساختند.

● تعریف اسکیزوفرنی

در بین تمام اختلالات روانپزشکی تعریف و توصیف اسکیزوفرنی از همه مشکل‌تر و پیچیده‌تر است. واژه اسکیزوفرنی از دو کلمه “اسکیزو” و “فرنی”‌ترکیب شده است که اولی به معنی دوپاره شدن و ازهم گسیختگی بوده و واژه دوم به معنی فکر است. اسکیزوفرنی یا روان‌گسیختگی یا جنون جوانی یکی از بیماری‌های عمده روانی است که در آن‌افکار، احساسات و ادراک بیمار به صورت ناموزون دستخوش تغییر وانحراف شده و نهایتا اختلال عملکرد فرد را سبب می‌شود.

مطالعاتی که به وسیله سازمان بهداشت جهانی روی اسکیزوفرنی صورت گرفته است، نشان داده که مفهوم اسکیزوفرنی در تمام کشورها و فرهنگها مفهومی جهانی است.

● بروز و شیوع

برای گروه ۱۵ سال و بالاتر از ۰/۳ تا ۱/۲ در هر هزار نفر گزارش شده است. حداکثر بروز در مردان بین ۱۵-۲۵ سالگی ودر زنها بین ۲۵-۳۵ سالگی است. شروع بیماری اسکیزوفرنی قبل از ۱۰ سالگی و پس از ۵۰ سالگی بی‌نهایت نادر است. از نظر شیوع تفاوتی بین دو جنس وجود ندارد. در کل شیوع اسکیزوفرنی یک در هزار و در برخی گزارش‌ها کمتر از یک درصد جمعیت ذکر شده است. تقریبا ۵۰ درصد افراد اسکیزوفرنیک خودکشی کرده و ۱۰ درصد آنان موفق بوده‌اند. به عبارت ساده‌تر در نیمی از جمعیت بیماران می‌توان سابقه خودکشی را یافت.

● سبب‌شناسی

نظریات متنوع و گوناگونی درباره علت مبتلا شدن افراد به بیماری اسکیزوفرنی مطرح شده است. به‌طور کلی دو گروه فرضیه مهم در این زمینه وجود دارد. در گروه اول علت اصلی بیماری را عوامل ارثی، ژنتیک و سیستم عصبی مختل می‌دانند. دانشمندان گروه دوم بر این عقیده‌اند که شیوه‌های فرزندپروری و تربیت کودک، مسائل اجتماعی و خانوادگی، رویدادها و حوادث فشارآور روانی، چگونگی ارتباط بین فردی و مسائل محیطی و... در بروز بیماری موثرند. ما در اینجا وارد بحث‌های علمی و کشمکش‌های نظری نخواهیم شد. فقط باید خاطرنشان کنیم درباره ارثی بودن بیماری تحقیقات نشان داده است که اگر یکی از والدین مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی باشد، خطر ابتلا برای فرزندان ۱۶/۴ درصد بوده و اگر هر دوی والدین مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی باشند، ۳۳/۹ درصد احتمال دارد که فرزندان مبتلا به بیماری داشته باشند. به عبارت ساده‌تر قرابت (نزدیک بودن) ژنتیکی به بیمار، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. به همین علت متخصصان هرگز ازدواج و بچه‌دار شدن بیماران اسکیزوفرنی را در بهبود آنها موثر ندانسته، بلکه معتقدند که این امر مشکلات بیماران را مضاعف خواهد کرد. بخصوص اگر بدون برنامه و بدون مشورت با روانپزشک یا روانشناس بالینی باشد.

به‌طور کلی پژوهش‌های متعدد عوامل خطر زیر را روشن ساخته‌اند:

۱) داشتن یک عضو بیمار اسکیزوفرنیک در خانواده

۲) سابقه تولد مشکل و احتمالا ضربه به سر هنگام زایمان

۳) داشتن دوره رشد غیرعادی که منجر به پرورش طفلی بی‌نهایت خجول، خیالپرداز، منزوی، تنها و مطیع می‌شود یا اینکه طفلی مخرب،‌وحشی، اصلاح‌ناپذیر، فراری از مدرسه؛ یا طفلی که از هیچ چیز لذت نمی‌برد، بار می‌آورد.

۴) داشتن پدر یا مادری که بیش از حد متوقع و خشن بوده و در شناخت نیازهای کودک ناتوان است.

۵) پایین بودن آنزیم مونوآمین اکسیداز )MAO( در پلاکت‌های خون

۶) مصرف مواد مخدر یا محرک مانند حشیش، آمفتامین‌ها، کوکائین، L.S.D و...

۷) وجود سابقه وارد آمدن یک استرس سهمگین که خارج از تحمل و مقاومت فرد است. مانند جنگ، زلزله و...

● علا‌ئم و نشانه‌ها

معمولا مهمترین نشانه‌های بیماری اسکیزوفرنی را به ۴ گروه عمده تقسیم می‌کنند:

۱) اختلالات ادراکی

۲) اختلالات تفکر

۳) اختلالات خلقی و عاطفی

۴) اختلالات رفتاری و حرکتی

ما در اینجا به مهمترین نشانه‌ها در هر گروه اشاره می‌کنیم.

الف) اختلالات ادراکی

صدا به‌عنوان یک محرک شنوایی و یک تصویر به‌عنوان محرک بینایی به شمار رفته و باعث تحریک گیرنده‌های حسی گوش یا چشم یعنی اندام حسی خاص شده و از آن طریق پیام‌های دریافت شده را به مغز می‌رساند. تا اینجا”احساس” صورت گرفته است. هنگامی که آن پیام خام در مغز موردتجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و مغز به آن معنی می‌بخشد فرایند “ادراک”‌صورت می‌گیرد. به عبارت ساده‌تر ادراک یعنی معنی‌بخشی به محرک‌های دریافتی از اندام‌های حسی در مغز. هرگاه در این حوزه اختلالی به‌وجود آید به آن اختلالات ادراکی گویند. یکی از مهمترین اختلالات ادراکی، توهم است.

توهم عبارت است از درک محرک مشخص بدون وجود واقعی و خارجی محرک. توهم که یکی از نشانه‌های شاخص بیماری اسکیزوفرنی است انواع مختلفی دارد که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

۱) توهمات شنوایی:

شایع‌ترین نوع توهم در بیماران اسکیزوفرنیک می‌باشد و به صورت یک یا چند صدا یا به شکل جملات و عبارات مختلف شنیده می‌شود. گاهی به صورت تکرار شونده و گاهی به صورت موسیقی یا صداهای عجیب وغریب درک می‌گردد. این نشانه ممکن است به صورت‌های زیر باشد:

- جمله‌ای که به بیمار دستور می‌دهد. مثلا “همسرت را بزن” یا “این کار را نکن”

- جملاتی که به او ناسزا و فحش می‌گویند یا از او ایراد می‌گیرند یا به او اخطار می‌دهند.

- به صورت صداهای متناقض. به‌طور مثال ممکن است یک صدا خوبی بیمار را و یک صدا بدی او را بگوید.

- ممکن است به صورتی باشد که دو نفر با هم راجع به بیمار صحبت می‌کنند و وی حرف‌های آنها را بشنود.

۲) توهمات بینایی:

معمولا توهمات بینایی به سه گروه تصویری، نقطه‌ای یا صحنه‌ای طبقه بندی می‌شوند. ممکن است بیمار تصویر شخص یا شیء یا صحنه‌ای را که دیگران نمی‌توانند آن را ببینند، ببیند.

۳) توهمات لمسی:

‌بیمار فکر می‌کند ماری روی پشتش حرکت می‌کند یا حیواناتی خاص زیر پوستش وجود دارند که حرکت می‌کنند یا...

۴) توهم‌های بویایی:‌

بیمار بوهایی را حس می‌کند که دیگران از حس کردن آنها ناتوانند (به‌طور واقعی وجود ندارد.) برای مثال بوی تخم مرغ گندیده، لاستیک سوخته، بنزین، نفت و... معمولا در بیماران اسکیزوفرنیک کمتر مشاهده می‌شود.

۵) توهم چشایی:‌

در بیماران اسکیزوفرنیک نادر است.

۶) توهم‌های حسی عمقی:

در بیماران اسکیزوفرنیک شایع بوده و معمولا به صورت‌های زیر وجود دارد:

- تحت فشار قرار گرفتن احشاء

- احساس بریده شدن یا چنگ خوردن عضلات یا غلاف آنها

- احساسات دردناک الکتریکی یا اشعه‌ای در احشاء

۷) توهم‌های جنسی:

در دو جنس متفاوت است.

۸) توهمات متفرقه عجیب وغریب:

برای مثال بیمار ممکن است بگوید “بوی تلویزیون به مشامم می‌خورد”‌ یا اینکه “مزه سگ می‌چشم”.

ب) اختلالات تفکر

تفکر معمولا به چند صورت عمده اختلال پیدا می‌کند. یکی اشتغال ذهنی شدید با عقاید فلسفی، روانی، انتزاعی، دینی و... و دیگری به صورت هذیان یا اختلال در شکل یا فرایند تفکر. هذیان افکار غیرمنطقی است که با پدیده‌‌های اجتماعی- فرهنگی و واقعیت مغایرت داشته و با منطق و استدلال نیز تصحیح نگردیده و عجیب و غریب باشد. مهمترین هذیانها عبارتند از:

۱) هذیان بزرگ‌منشی:‌

بیمار فکر می‌کند آدم مهم و مشهوری است.

۲) هذیان گزند و آسیب:

بیمار فکر می‌کند که به دنبال وی هستند تا به او آسیب برسانند یا او را اذیت کرده یا بکشند.

۳) هذیان گناه و تقصیر:

‌فکر می‌کند که تمام مشکلات ومصائب و حوادث روزگار بر گردن اوست و مقصر اصلی همه چیز می‌باشد.

۴) هذیان تحت تاثیر یا تحت کنترل بودن:

فکر می‌کند که تحت تاثیر نیروهای خاص بوده یا از طریق دستگاه‌هایی کنترل می‌شود یا اینکه می‌تواند رویدادهای بسیاری را که طبیعی هستند کنترل کند یا رفتار و افکار دیگران را تحت سیطره خود داشته باشد.

۵) هذیان انتساب یا ارجاع:

‌فرد فکر می‌کند که دیگران درباره او حرف می‌زنند یا رفتارهای طبیعی دیگران را به خود منتسب می‌کند. اگر کسی حرکتی کرد منظورش او (بیمار) است. یا اینکه تلویزیون در مورد او حرف می‌زند.

۶) هذیان پخش فکر:

بیمار فکر می‌کند که هرچه در ذهنش می‌گذرد و هر فکری می‌کند، پخش شده ودیگران متوجه آن می‌شوند.

۷) هذیان کاشتن فکر:‌

بیمار خیال می‌کند که سیستم یا افرادی هستند که فکر خاصی را به او القا کرده و در ذهنش می‌کارند.

۸) هذیان بیرون کشیدن افکار:

بیمار فکر می‌کند کسانی هستند که سعی می‌کنند محتوای ذهن او و افکارش را از ذهن وی بیرون بکشند.

اختلالات دیگر تفکر در شکل یا فرایند تفکر به وجود می‌آیند که ضعف حافظه، از این شاخه به آن شاخه پریدن، پرش افکار، انسداد افکار، حاشیه‌پردازی، تفکر مماسی، واژه‌سازی و... از جمله مهمترین آنهاست.

ج) اختلالات عاطفه

به تجربیات شخصی که رنگ هیجانی به خود می‌گیرد، عاطفه گویند. خشم، شادی، غم، اضطراب و... از عواطف هستند. عواطف به‌طور عمده به سه صورت دچار اختلال می‌شود:‌

۱) کاهش واکنش‌های هیجانی. معمولا بیمار در برابر محرک‌هایی که برای دیگران خوشایند یا ناخوشایند است، بی‌تفاوت می‌باشد. فرد اسکیزوفرنیک از مسائل روزمره لذتی نمی‌برد. برای مثال بیمار در برابر حوادثی مانند ازدواج خود یا تولد فرزندش واکنش هیجانی مثبتی نشان نمی‌دهد.

۲) افزایش بسیار شدید عواطف، مخصوصا خشم، نشاط یا اضطراب

۳) عدم تناسب واکنش‌های هیجانی و عاطفی. برای مثال بیمار اسکیزوفرنی که مادرش به تازگی فوت نموده است مرگ وی را با خوشحالی و خنده توصیف و تعریف می‌کند.

د)‌ اختلالات رفتاری و حرکتی

۱) شکلک درآوردن و ادا واطوار:

بیمار ممکن است مدتهای طولانی جلوی آینه بنشیند و خود را نگاه کند، یا در انظار اطوارهای خاصی که عجیب وغریب است درآورد.

۲) جمود:

‌ممکن است ساعتها یک وضعیت دشوار به خود بگیرد و حرکتی نکند.

۳) بدبینی:

بیمار ممکن است نسبت به همسر (در مورد خیانت وی) یا اطرافیان سوءظن داشته باشد. سوءظن می‌تواند در زمینه‌های جنسی، مالی، رقابتی و... باشد.

۴) منفی‌کاری:

‌ممکن است هر کاری که به وی گفته می‌شود، عکس آن را انجام دهد یا از انجام آن عمل سر باز زند.

۵) کناره‌گیری اجتماعی:

بیمار اسکیزوفرنیک ممکن است هیچ علاقه‌ای به “درجمع بودن” نشان ندهد و گوشه‌گیر و خجالتی باشد. از کارهای گروهی فراری باشد و در میهمانی‌ها شرکت نکند

۶) تکلم مختل:

نشانه‌هایی مانند پرحرفی، سکوت مطلق، تکرار کلام و... در این طبقه قرار می‌گیرند.

علامت و نشانه بسیارمهم دیگری که در بیماران روانی شدید از جمله بیماران اسکیزوفرنیک مشاهده می‌شود، عدم بصیرت است. یعنی بیمار از بیماری خود آگاهی ندارد. به همین دلیل است که اکثر بیماران اسکیزوفرنیک اعتقاد دارند که خود سالم هستند، این اطرافیان هستند که مریضند. همچنین به همین دلیل از مصرف کردن دارو خودداری می‌کنند.

علائم و نشانه‌های جزئی دیگری وجود دارد که ما در اینجا از ذکر آنها خودداری می‌کنیم. به خاطر داشته باشید که با وجود یکی دو علامت نمی‌توان گفت فردی بیمار است. پس هیچ‌گاه در پی تشخیص و درمان خودسرانه کسی برنیایید و همیشه امور تشخیص ودرمانی را به متخصصان بسپارید.

زهرا عابدین‌زاده