اضطراب یک بی قراری درونی است

اکثر ما هنگام روبه رو شدن با موقعیت های تهدیدآمیز یا فشارزا احساس تنش و اضطراب می کنیم این گونه احساسات, واکنش های بهنجاری در فشار روانی است

اکثر ما هنگام روبه‌رو شدن با موقعیت‌های تهدیدآمیز یا فشارزا احساس تنش و اضطراب می‌کنیم این‌گونه احساسات، واکنش‌های بهنجاری در فشار روانی است. اضطراب امتحان پدیده‌ای است که به وفور در مراکز آموزشی و تحصیلی دیده می‌شود و به میزان زیادی نقش در موفقیت‌آمیز یا ناموفق بودن دانش‌آموزان دارد.

اضطراب یکی از شایع‌ترین مشکلات عاطفی و روحی روانی انسان‌ها است که گاهی اوقات در ساده انگاری به موضوعات زندگی و عدم درمان به موقع و عدم اتخاذ شیوه مناسب آن‌چنان در تار و پود زندگی انسان نفوذ می‌کند که به جرات می‌توان گفت زمینه بسیاری از بیماری‌های جسمی، کسالت‌های روحی، آشفتگی‌های رفتاری و واکنش‌های نامناسب او را تشکیل می‌دهد. در ارزیابی فرد مضطرب نکته اساسی تشخیص اضطراب طبیعی از اضطراب غیر معقول و بیمار گونه است.

● اضطراب از دیدگاه فروید

از دیدگاه فروید اضطراب به سه نوع تقسیم شده است:

۱) اضطراب واقعی

۲) اضطراب نوروتیک

۳) اضطراب اخلاق

الف) اضطراب واقعی:

هنگامی تجربه می‌شود که شخص با خطرات یا تهدید‌های بیرونی مواجه است.

ب) اضطراب نوروتیک:

زمانی بروز می‌کند که تکانه‌های (نهاد) موجب تهدید فرد در برابر قطع کنترل‌های (من) و ظهور رفتار‌هایی می‌شود که منجر به تنبیه وی خواهد شد.

ج) اضطراب اخلاقی:

وقتی ظاهر می‌شود که فرد عملی خلاف وجدان اخلاقی یا ارزش‌های اخلاقی خویش انجام داده است یا حتی در نظر دارد انجام بدهد و به این دلیل احساس گناه می‌کند.

● ریشه‌های اضطراب (زمینه‌های اضطراب)

در این راستا بایستی گفت که صاحبنظرانی معتقدند ریشه‌های بسیاری از اضطراب‌ها در دوران قبل از تولد وجود پیدا کرده است. بسیاری از روانشناسان و پزشکان معتقدند که بسیاری از افسردگی‌ها و اضطراب‌ها مربوط است به دوران بارداری مادران. اوتورانگ، ضربه تولد را علت اولیه اضطراب تلقی کردو بالاخره روانکاوی عامل ریشه‌ای اضطراب در میان کودکان را بر مساله جدا شدن از مادران عنوان کرده‌اند و نقل کرده‌اند که ضربه هیجان حاصل از جدایی‌ها، منبع بسیاری از اضطراب‌ها است که در وجود‌ اشخاص ماندگار می‌شود.

● علل پیدایش اضطراب

۱) فردی که مرتکب عملی می‌شود که با ارزش‌هایش همخوانی ندارد و احساس گناه می‌کند دچار اضطراب می‌شود و هر چه عمل بیشتر شود اضطراب هم بیشتر می‌شود.

۲) بر اثر مسائل و شرایط محیط بیشتر در مواقعی که فرد به وسیله دیگران مورد ارزشیابی قرار می‌گیرد و رفتار فرد تحت کنترل قرار می‌گیرد اضطراب پدید می‌آید، مانند برگزاری امتحانات و مسابقات.

۳) توجه زیاد فرد به توانایی‌های خویش در ارضای انگیزه یا کنترل موقعیت یا ترکیب این دو حالت.

۴) تعارض می‌تواند عامل مهمی در پیدایش اضطراب باشد و هم چنین ناکامی منجر به تعارض می‌شود. ناکامی زمانی پدید می‌آید که فرد جهت دست یافتن به هدفی تلاش می‌کند ولی به مطلوب خود دست نمی‌یابد و همین موجب اضطراب می‌شود.

● علائم اضطراب

۱) علائم جسمی اضطراب:

آشفتگی چهره و نامرتب بودن وضع ظاهری، انقباضات عضلات، به هم ریختن وضع تنفس، لرزش اندام و تشنج و تیک.

۲) علائم جسمی درونی:

ایجاد اختلال در دستگاه گوارش، قلب حتی تا مرز سکته، بی‌خوابی که خود این عامل تشدید اضطراب و اضطراب خود عامل تشدید بی‌خوابی است.

۳) علائم عاطفی:

حالت یاس و افسردگی، بغض و کینه و خشم سریع و آنی، غم و غصه‌های بی‌حساب، حسادت به افرادی که از آرامش امنیتی نسبی برخوردارند، ترس شدید همراه با احساس بی‌دفاعی.

۴) علائم روانی:

عدم احساس امنیت به گونه‌ای که وجود و هستی خود را در معرض خطر می‌بیند. عدم اطمینان و اعتماد به اطرافیان و در مواردی حتی خودش، عدم احساس کفایت و نا امنی از لیاقت و توان و مهارت خود، وسواس و تردید امور، احساس گناه و زمانی پذیرش در مورد درستی یا عدم درستی خود، توقع بی‌جا و در خواست اینکه همه خواسته‌های او بدون چون و چرا عملی شوند. ترس از اینکه آتش افروزی کند یا تن به دزدی دهد و یا موجب برخورد دیگران شود.

۵) علائم ذهنی:

ضعف حافظه و حتی فراموشی؛ مخصوصا در حالت غلبه اضطراب به صورتی که حتی نام نزدیکان را فراموش کند. خیال بافی‌های مکرر و نگران کننده، ضعف دقت، ضعف و ناتوانی در تخیل و بر اثر آن عدم توان ابداع و اختراع، عدم توان تمرکز فکری به گونه‌ای که نتواند از بحثی نتیجه بگیرد. ضعف در ادراک به گونه‌ای که در آن لحظه از شدت اضطراب مساله‌ای را درک نکند و نتواند آن را در ذهن وارد کند که اینها خود با عث می‌شود که نمره درسی کاهش بیابد.

۶) علائم رفتاری:

بی‌قراری و بی‌تابی به گونه‌ای که نتواند بایستد، بنشیند یا دراز بکشد و دائما در حال جابجایی باشد. اختلال و دشواری در خواب رفتن که این خود نشان تضاد‌ها در درون اوست. نشان دادن حالات عصبی مثل از جا پریدن یا شنیدن صدای زنگ، اعتراض و پرخاشگری و تظاهرات عصبی که پس از آن احساس شادابی و نشاط می‌کند. انجام کاری به صورت مکرر و متنوع و منطقی جلوه دادن آن و استدلال کردن که کارم درست است و دلیل تراشی و بهانه تراشی برای اینکه کاری انجام دهد.

● درمان‌های اضطراب

▪ دارو درمانی

▪ رفتار درمانی

▪ درمان شناختی، رفتاری

▪ درمان از طریق حل مساله

▪ تلقیح فشار روانی (واکسیناسیون)

● فرق اضطراب با نگرانی ساده

نگرانی مربوط به یک موقعیت خاص است که برای فرد در زمان مشخص پیش آمده است: مثل نگرانی از امتحان و پرسش و غیره در حالی که اضطراب از یک عاطفه نامشخص، شکل می‌گیرد. این‌گونه نگرانی‌ها در مورد موضوع‌های عینی و مشخص است که فرد خود آن را بیان می‌کند. ولی در اضطراب شکل درونی و ذهنی است و فرد علت مشخص برای آن بیان نمی‌کند.

● فرق اضطراب و ترس

اضطراب دارای موضوع مبهمی است که خود فرد علت آن را نمی‌داند، ولی در ترس شاگردان علتی برای آن بیان می‌کنند. مانند ترس از مار، ارتباط اجتماعی، بیماری، مرگ و غیره.

در واقع اضطراب معلول تخیل ذهنی فرد است، بدون علت مشخص اضطراب بعد از مدتی به سازگاری‌های دیگری مثل افسردگی، پرخاشگری، وسواس و غیره منجر می‌شود.

نظریات در مورد تمایز ترس و اضطراب متفاوت است. بعضی روانشناسان اعتقاد دارند ترس و اضطراب فرد هیجان و واکنش در برابر خطر هستند، با این تفاوت که در ترس عامل خطر در خارج است اما در اضطراب عامل خطر مربوط به شرایط درونی فرد است.

اضطراب دارای موضوع مبهمی است و فرد علت دلواپسی خود را نمی‌داند در حالیکه در ترس علت شناخته شده است و در واقع پاسخ به یک تهدید یا خطر واقعی می‌باشد. مانند دیدن یک حیوان وحشی و یا رد شدن از عرض خیابان. در اضطراب به طور کلی علائمی از احساس مبهم در شخصیت وجود دارد مثل بیچارگی و بی‌یار و یاوری و نیز ترس از دنیایی که هیچ کس او را دوست ندارد و همه دشمن او هستند.

اینها همه به خودی خود دارای نشانه‌های اضطراب هستند که ۲ تا ۵در صد هر جامعه‌ای را در بر می‌گیرد. به طور کلی این دسته از کودکان و نوجوانان ویژگی‌های زیر را از خود نشان می‌دهند:

نگرانی مفرط یا غیر واقعی در مورد حوادثی در آینده شکایت‌های جسمانی مانند دل درد، سردرد، و غیره افت تحصیلی، نگرانی درباره رفتار گذشته، پایین آمدن سطح کارایی و فعالیت های اجتماعی کم رویی خجالتی بودن، تپش قلب، رقابت پنهانی با خواهران و برادران، اضطراب جدایی از والدین بی‌اشتهایی عصبی و نشانه‌های فیزیکی مثل لرزش پیچش عضلانی، احساس لرز، تنگی نفس، بیش‌فعالی، گل انداختن یا پریدگی چهره، تعریق، خشکی دهان، اسهال، تکرار ادرار، اشکال در بلع و از علائم روانشناختی احساس ترس، اشکال در تمرکز حواس، گوش به زنگ بودن و ترس‌های بی‌جا و احساس بی‌کفایتی.

● خلاصه

اضطراب نه تنها پدیده‌ای جهانی و فراگیر است، بلکه نشانه‌ای از انسان بودن ابنای بشری است. مفهوم اضطراب در روان‌شناسی و به‌ویژه آسیب‌شناسی روانی و روانشناسی بالینی از نظر تاریخی مدیون زیگومندفروید است.

اضطراب یک بی‌قراری درونی است که حکایت از ترس مبهم و وحشتی نا معین دارد آن‌چنان که قرار و آرام را از کودک می‌ستاند.

اضطراب یک علامت هشداردهنده است و هر اندازه فرد خلاق‌تر و آفریننده‌تر باشد. اضطراب بیشتری را تجربه می‌کند زیرا برای وی احتمالات و امکانات ناشناخته زیاد‌تری وجود دارد. البته بین اضطراب و ترس و نگرانی ساده تفاوت وجود دارد و اینها از یکدیگر متمایز هستند. در هر حال راه‌حل‌هایی برای درمان اضطراب و یا کاهش آن وجود دارد.

فاطمه شفاعتی

منابع:

۱- اضطراب

نوشته دکتر ریچارد گلدبرگ، ترجمه دکتر نصر ال. پور افکاری، ناشر: آزاده محل نشر: تهران ۷۱

۲- تحقیق علمی پایان نامه تحصیلی (کارشناسی) پژوهشگر: امیر نیک‌پیام