نقش مسلمانان در پیشرفت ریاضیات

مسلمانان علم ریاضی, خاصه ی جبر و مقابله را به گونه ای پیشرفت دادند که می توان گفت آنان موجد این علم می باشند

مسلمانان علم ریاضی، خاصه‌ی جبر و مقابله را به گونه‌ای پیشرفت دادند که می‌توان گفت آنان موجد این علم می‌باشند.

اگر اصول و مبادی علم ریاضیات قبل از اسلام در دنیا وجود داشت، لیکن مسلمین انقلابی در آن ایجاد کردند و از جمله این‌که قبل از دیگران جبر و مقابله را در هندسه به‌کار بردند.

جبر و مقابله تا بدانجا مورد توجه آنان بود که مأمون عباسی در قرن سوم هجری ( قرن نهم میلادی ) به ابومحمد بن موسی، یکی از ریاضیدان‌های دربار خود امر کرد؛ کتاب سادة عام الفهمی در جبر و مقابله تالیف نماید.

محمدبن موسی ( فوت در سال ۲۵۷ یا ۲۵۹ هـ. ق. ) یکی از سه برادر دانشمندی بود که به بنوموسی شهرت داشتند.

در نیمه‌ی دوم قرن سوم هجری ثابت بن قره( ۲۲۱-۲۲۸ هـ. ق. ) طبیب، ریاضیدان و منجم حوزه‌ی علمی بغداد خدمات بسیاری را در زمینه‌ی ترجمه‌ی کتاب‌های علمی از زبان‌های سریانی و یونانی به زبان عربی انجام داد.

وی دارالترجمه‌ای تأسیس کرد که بسیاری از دانشمندان آشنا به زبان‌های خارجی در آن کار می‌کردند.

در این دارالترجمه بسیاری از آثار یونانیان نظیر آپولونیوس، اقلیدس، ارشمیدس، تئودوسیوس، بطلمیوس، جالینوس و ائوتوکیوس به وسیله‌ی او یا تحت سرپرستی وی به عربی ترجمه شد.

ابو حفض یا ابوالفتح الدین عمر بن ابراهیم نیشابوری مشهور به خیام نیشابوری از برجسته‌ترین حکما و ریاضی‌دانان جهان، در سال ۳۲۹ ه.ق در نیشابور به دنیا آمد.

خیام کمتر می‌نوشت و شاگرد می‌پذیرفت، وی برای کسب دانش به خراسان و عراق نیز سفر کرد.

به واسطه‌ی تبحر و دانش عظیمی که در ریاضیات و نجوم داشت، از سوی ملکشاه سلجوقی فراخوانده شد، ملکشاه به او احترام می‌گذاشت و خیام نزد او قرب و منزلت ویژه‌ای داشت .

او بنا به خواست ملکشاه در ساخت رصدخانه‌ی ملکشاهی و اصلاح تقویم با سایر دانشمندان همکاری داشت .

حاصل کارش در این زمینه، تقویم جلالی آن است که هنوز اعتبار و رواج دارد و تقویم او از تقویم گریگور یابی دقیق‌تر است .

یکی دیگر از دانشمندان اسلامی که تحولی عظیم در علم ریاضی پدید آورد ابوعبدالله محمدبن موسی خوارزمی( متوفی ۲۳۲ هـ. ق. ) است.

خوارزمی درخشان‌ترین چهره در میان دانشمندانی بود که در دربار مأمون گرد هم آمده بودند. او کتب و آثاری را در علوم جغرافیا و نجوم تدوین نمود که سیصد سال بعد به وسیله‌ی آتل هارت انگلیسی به لاتین ترجمه و در اختیار علمای اروپا قرار گرفت. ولی دو اثر او در ریاضیات نام او را جاودانی ساختند. یکی از آن‌ها حل المسائل علمی، برای زندگی عملی، با عنوان جبر و مقابله بود.

این ریاضیدان، منجم، جغرافیدان و مورخ ایرانی یکی از منجمین دربار مأمون خلیفه بود. وی در بیت الحکمه مشغول کار بود.

بیت الحکمه مؤسسه‌ی علمی معروفی بود که مأمون خلیفة عباسی ( ۱۹۸-۲۱۸ هـ. ق. ) به تقلید از دارالعلم قدیم جندیشاپور در بغداد تأسیس کرد.

ظاهرا" فعالیت عمده‌ی این مرکز ترجمه‌ی آثار علمی و فلسفی یونانی به عربی بود. عده‌ای از مترجمان برجسته و نیز کاتبان و صحافان در آن‌جا کار می‌کردند.

کتابخانه‌ای که بدین طریق فراهم آمد و عنوان خزانه الحکمه داشت؛ از زمان هارون الرشید و برامکه سابقه داشت.

از مؤسسات وابسته به بیت الحکمه رصدخانه‌ای در بغداد و رصدخانه‌ای در دمشق بود؛ که منجمین و ریاضیدانان اسلامی در آن‌جا به رصد کواکب و فراهم کردن زیج‌ها (جداولی که از روی آن به حرکت اجرای سماوی پی می‌برند) اشتغال داشتند.

مترجمی که در قرون وسطی این اثر را برگرداند نیز همان نام عربی را برای آن برگزید و اولین کلمه‌ی عنوان کتاب یعنی الجبر را برای همیشه در ریاضیات تحت عنوان Algebra به جای گذاشت.

دومین اثر خوارزمی که نامش را جاودان ساخت، همان کتاب آموزشی فن محاسبه بود که در آن طریقه‌ی استفاده از اعداد هندی را می‌آموخت. نوشتن اعداد، جمع و تفریق، نصف کردن و دو برابر کردن، ضرب، تقسیم و محاسبات کسری.

این کتاب‌چه نیز به اسپانیا آورده و در اوایل قرن دوازدهم میلادی به لاتین برگردانده شد. ترجمه‌ی آن از عربی به لاتین با این جمله آغاز می گردد: چنین گفت الگوریتمی( خوارزمی )، بگذار خدا را شکر گوییم، سرور و حامی ما .

از دیگر دانشمندان اسلامی که در رشد دانش ریاضی بسیار مؤثر بودند، می‌توان از ابوالوفای بوزجانی( ۳۲۸-۳۸۸ هـ. ق. ) نام برد.