ضرورت نوآوری در داوری کتاب های دفاع مقدس

● آسیب شناسی داوری در حوزه ادبیات پایداری
برگزاری جشنواره های مختلف ادبی و انتخاب کتاب سال توسط گروه ها، سازمان ها و نهادهای گوناگون در سال های اخیر، به یکی از اقدامات رایج …

آسیب شناسی داوری در حوزه ادبیات پایداری

برگزاری جشنواره های مختلف ادبی و انتخاب کتاب سال توسط گروه ها، سازمان ها و نهادهای گوناگون در سال های اخیر، به یکی از اقدامات رایج درطول سال تبدیل شده و هر یک از مراکز یاد شده سعی می کنند با توجه به اصول و معیارهایی که دارند به داوری کتاب های منتشره در طول یک سال بپردازند.

گاه تداخلی در انتخاب ها صورت می گیرد، اما معمولاً برگزارکنندگان این جشنواره ها تلاش می کنند، انتخابشان خاص باشد تا بتوانند بعد از جشنواره مانور لازم را روی انتخاب خود داشته باشند.

در انتخاب و معرفی یک اثر به عنوان کتاب برتر سال، عوامل متعددی نقش دارند که هر یک از آنها در این پروسه تاثیر گذارند؛ عامل اول و اصلی به دیدگاه های سیاسی، اجتماعی و عقیدتی و. . . گردانندگان آن جایزه یا انتخاب کتاب سال برمی گردد که یقیناً در راستای رسیدن به اهداف خاصی که از پیش تعیین شده است اقدام به این کار می کنند. بنابراین، ماهیت گروه یا همان برگزارکننده جشنواره، همواره به عنوان عامل اصلی در جهت دهی به انتخاب ها نقش دارد و تا حدودی پیش از اعلام نظرشان می توان به سمت و سوی انتخاب های آنها دست یافت و انتخاب هایشان را به صورت تقریبی حدس زد. در کنار این موضوع، نقش داوران این جشنواره ها را هم نمی توان نادیده گرفت. به عبارت دیگر، برگ برنده مسؤولان برگزاری جشنواره های انتخاب سال، همان داوران هستند که هر چه جایگاه علمی و مهارتی این افراد بالاتر باشد، طبعاً اعتبار انتخاب هایشان هم بیشتر است. نکته ای که در این میان این روزها بیشتر خودنمایی می کند، نبود نوآوری های لازم در انتخاب افراد برای داوری آثار به ویژه در حوزه ادبیات پایداری یا همان دفاع مقدس است. این موضوع زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که به این نکته توجه کنیم که تعدادی از این داوران در چند جشنواره انتخاب کتاب سال به طور همزمان حضور دارند. در این شرایط نمی توان انتظار داشت که تنوع دیدگاه ها بر انتخاب ها حاکم باشد. به طور طبیعی یکنواختی در انتخاب ها دیده می شود و حرف اول را سلیقه ها خواهد زد.

این موضوع اکنون یکی از تهدیدهای اصلی در بخش انتخاب کتاب سال به ویژه در حوزه دفاع مقدس است. شاید برای همین است که در سال های اخیر با انبوهی از کتاب های همسو با یک سلیقه خاص در جامعه ادبی مواجه هستیم. در این شرایط بخش اصلی کم توجهی ها متوجه خوانندگان می شود که نقشی در این انتخاب ها ندارند. یکی از راهکارها، نظر خواهی از این سرمایه های حوزه نشر (خوانندگان) است که متاسفانه در جریانات انتخاب های کتاب سال هیچ گونه نقشی ندارند، در حالی که لحاظ کردن نیازهای ادبی آنها از عوامل پایداری و ثبات جوایز ادبی می تواند باشد.

یکی از ایرادهای وارده به کار داوری در کتاب های دفاع مقدس، عدم تعادل در انتخاب بین مضمون و ساختار آثار است.

به عبارت دیگر، گاه کتاب هایی در حوزه دفاع مقدس انتخاب می شود که فقط موضوع قابل توجهی دارد و در آن از انواع تکنیک های نویسندگی خبری نیست یا نحوه نگارش هیچ گونه جذابیتی برای خواننده ندارد. در این صورت همان مضمون قابل توجه و زیبا هم به یک متن شعاری تبدیل می شود که در خواننده هیچ گونه کششی برای مطالعه ایجاد نمی کند؛ در حالی که اگر همین مضمون به دست یک نویسنده آشنا به مهارت های نویسندگی می افتاد، از آن مضمون متنی پدید می آورد که می توانست خوانندگان بی شماری را به سوی خود جذب کند. بنابراین، طبیعی است که بعد از انتخاب برخی از کتاب ها از سوی همان داورانی که اشاره شد، همراهی لازم از جانب خوانندگان را نمی بینیم؛ در صورتی که کتابی که جایزه می گیرد و از طرف مرجع معتبری انتخاب می شود، طبعاً باید از استقبال بالا در بین مخاطبان هم برخوردار باشد. نمونه روشن این موضوع در سایر کشورهای جهان معمولاً دیده می شود. در کشورهای دیگر معمولاً بعد از انتخاب یک کتاب به عنوان اثر برگزیده سال، استقبال گسترده ای از جانب خوانندگان همان کشور صورت می گیرد و خیلی زود همان کتاب علاوه بر بازار کتاب داخل به بازارهای جهانی هم راه می یابد. در این زمینه، ترجمه همزمان یک کتاب جایزه گرفته در کشورهای مختلف جهان را بارها شاهد بوده ایم و حتی مترجمان کشور ما هم در این بازار سهم لازم را دارند. در این میان، یکی از اهداف اصلی برگزارکنندگان انتخاب کتاب سال، همین ترویج تفکری خاص در مقیاس فراتر و حتی جهانی است که متاسفانه در حوزه کتاب های دفاع مقدس این اتفاق تا به حال نیفتاده و اگر هم موردی بوده، آن قدر ناچیز و کم رنگ بوده که نتوانسته چشمگیر باشد. بنابراین، تجدید نظر در انتخاب داوران و ارائه راهکار، نوآوری و خلاقیت از جانب داوران تا حدودی می تواند به این آشفته بازار داوری کتاب های سال دفاع مقدس کمک کند؛ چون اغلب کتاب های نوشته شده در حوزه دفاع مقدس قابلیت آن را دارند که در مقیاس وسیع تر دیده شوند و حتی در مسیر ترجمه به زبان های مختلف جهان قرار گیرند. البته این کار از چندی پیش در مراکزی مانند واحد ادبیات حوزه هنری دنبال می شد که می توان ادعا کرد تا اکنون فقط قدم های اولیه در این زمینه برداشته شده است. در مجموع، خلاقیت و نوآوری نیاز کنونی ادبیات دفاع مقدس است که بخش مهمی از آن در جشنواره های ادبی این حوزه نهفته و نحوه داوری آثار هم بخش جدایی ناپذیر آن است.

علی الله سلیمی