یقین، راه تقویت قلب

امیرالمؤمنین علی (ع) در وصیت خویش به امام حسن مجتبی (ع) می‌فرماید:‏
‏"فاحی قلبک بالموعظه و امته بالزهد و قوه بالیقین و نوره بالحکمه؛ (ای پسرم) دل خود را با پند و اندرز زنده بدار و …

امیرالمؤمنین علی (ع) در وصیت خویش به امام حسن مجتبی (ع) می‌فرماید:‏

‏"فاحی قلبک بالموعظه و امته بالزهد و قوه بالیقین و نوره بالحکمه؛ (ای پسرم) دل خود را با پند و اندرز زنده بدار و با زهد و پارسایی بمیران با یقین دل را تقویت و یا حکمت آن را منور ساز"(نهج‌البلاغه، نامه ۳۱).‏

در نوشتار قبل درباره عبارت "فاحی قلبک بالموعظه و امته بالزهد" توضیحاتی ارائه شد. در ادامه وصیت مذکور، حضرت علی (ع) دو حالت دیگر از حالات پسندیده قلب را به همراه طریق تحصیل آنها بیان می‌فرمایند: "و قوه بالیقین و نوره بالحکمه".

هر عضو و یا عاملی وقتی کار خودش را به خوبی انجام بدهد و واجد چیزهایی شود که برای او مطلوب است، این عامل و عضو قوی خواهد شد و این حقیقتی است که در موجودات جاندار اعم از گیاه و حیوان و انسان به وضوح حاکمیت دارد. اگر بدن انسان رشد لازم را داشته باشد، قوی است و اگر نداشته باشد، ضعیف است. دل هم همین طور است. اگر دل آدمی توانایی رسیدن به چیزهای مطلوب را داشته باشد و به آنها نیز برسد و با فعالیتهای باطنی خود به آنها نایل آید، این دل، دلی قوی است. اما گاهی هر چه تلاش می‌کند و این طرف و آن طرف می‌زند به جایی نمی‌رسد، در این صورت این دل، دلی ضعیف است.

نکته مهم در این مقام این است که چه کنیم تا دل قوی گردد؟ روح انسان از دو دیدگاه مورد توجه است، یکی از بعد درک، علم و آگاهی؛ دیگری از بعد گرایش، میل و عواطف. بعد علمی دل به‌ وسیله یقین تقویت می‌گردد. اگر دل توانست آن مطالبی را که لازم است، تحصیل کند و آن مطالبی که برای انسان اولویت دارند؛ مانند اعتقادات سرنوشت‌ساز و ضروری را بفهمد و در مرتبه عالی آنها را درک کند، این دل، قوی است. اما اگر دل دچار حالتی شد که علم یقینی پیدا نکرد و دچار شک و وسواس و تزلزل شد و به تردید مبتلا گردید، این قلب، قلب ضعیفی است و نمی‌تواند کار خودش را انجام بدهد مگر اینکه به درجه یقین برسد که در این صورت دل قوی خواهد بود. پس راه تقویت قلب این است که با اکتساب یقین و تحصیل علوم یقینی آن را تقویت کنیم. قلب همانند بدن باید با غذای خاص خود تقویت شود، همچنانکه اگر غذا به بدن نرسد، ضعف پیدا می‌کند، قلب انسان نیز باید به‌وسیله یک غذای معنوی تقویت بشود، یعنی باید قلب به‌وسیله غذای متناسب با آن که همان درک و علم و شناخت و یقینی می‌باشد، تقویت گردد.

‏اگر قلب انسان در حال شک به سر ببرد و حقایق را به طور یقینی درک نکند این قلب ضعیف است و چون بید در مقابل باد شکوک و شبهات می‌لرزد و استقرار ندارد. اما یقین، عنصری قوی است که وقتی وارد قلب شد و قلب به آن متصف گردید دیگر هیچ بادی نمی‌تواند آن را تکان دهد و یا بلرزاند. یعنی شک‌ها، شبهه‌ها و مغالطه‌هایی که شیاطین انس و جن القا می‌کنند، نمی‌توانند این قلب را متزلزل کنند. زیرا قلب، واجد معارف یقینی شده و قوی است. بنابراین اگر قلب قوی می‌خواهیم یعنی قلبی که در مقابل شبهه‌ها استقامت کند و پایدار بماند، باید یقین کسب نماییم.

رضا جاودان