درباره هدایت الله فلسفی

هدایت الله فلسفی,حقوقدان و مدرس شاخص حقوق بین الملل,متولد اول آذر ۱۳۲۷ است تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در اصفهان گذرانده و شاگرد اول دیپلمه های كشوردر سال پایان تحصیلات متوسطه اش نیز شده است فلسفی با تشویق خانواده و با میلی كه برای آموختن داشته ,به تهران می آید تا در دانشكده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل حقوق بپردازد

هدایت الله فلسفی،حقوقدان

▪ متولد اول آذر ۱۳۲۷ اصفهان

▪ تحصیلات ابتدایی و متوسطه در اصفهان

▪ شاگرد اول دیپلمه های كشور، ۱۳۴۵

▪ عزیمت به تهران برای ادامه تحصیل

▪ ورود به دانشكده حقوق دانشگاه تهران و اخذ درجه لیسانس، ۱۳۴۹

▪ عزیمت به سوئیس برای تحصیل در رشته حقوق بین الملل

▪ دریافت درجه دكترا از دانشگاه نوشاتل سوئیس، ۱۳۵۷

▪ چاپ رساله دكترا در سلسله انتشارات دانشگاه نوشاتل و انتشارات Messeiller، ۱۹۷۸

▪ بازگشت به ایران و آغاز به كار تدریس

▪ استاد تمام وقت دانشكده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

▪ برنده جایزه كتاب سال در نهمین دوره

▪ استاد نمونه دانشگاه در سال ۱۳۷۹

▪ چاپ مقالات متعدد در نشریات تخصصی حقوق

● برخی از آثار (تألیف وترجمه) او عبارت اند از:

▪ نهادهای روابط بین الملل، اثر ك.آ.كلیلیار.نشر نو، ۱۳۶۸

▪ سازمانهای بین المللی، اثر ك.آ.كلیلیار، نشر فاخته، ۱۳۷۱

▪ حقوق بین الملل معاهدات، فرهنگ نشر نو، ۱۳۷۹ (برنده تشویقی كتاب سال ۱۳۸۱)

كار انسان نباید تفكر درباره آن پدیده هایی باشد كه تاكنون كسی به آنها پی نبرده است، بلكه باید اندیشیدن به آن واقعیاتی باشد كه در برابر دیدگان همه قرار دارد، ولی كسی به آنها نپرداخته است.این جمله از آرتورشوپنهاور فیلسوف بزرگ آلمانی را دكتر هدایت الله فلسفی در مقدمه مقاله بلندی نوشته است،جمله ای كه گرچه به نقل از فیلسوف آلمانی است اما به درستی درونمایه های علمی و بینش فعالیت های نظری هدایت الله فلسفی را بازگو می كند. زیرا او همواره چه در محیط دانشگاه و چه آنجا كه به كار تحقیق و تفحص در حوزه كاری اش پرداخته و چه در زندگی روزمره با این منطق استدلالی حضور داشته ،اندیشیده و زندگی كرده است.

هدایت الله فلسفی،حقوقدان و مدرس شاخص حقوق بین الملل،متولد اول آذر ۱۳۲۷ است.

تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در اصفهان گذرانده و شاگرد اول دیپلمه های كشوردر سال پایان تحصیلات متوسطه اش نیز شده است.فلسفی با تشویق خانواده و با میلی كه برای آموختن داشته ،به تهران می آید تا در دانشكده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل حقوق بپردازد.او لیسانس خود را در سال ۱۳۴۹ دریافت می دارد و بلافاصله بعد از این دوره به سوئیس می رود تا تحصیل در رشته حقوق بین الملل را دنبال كند.

فلسفی تا دریافت درجه دكترا در دانشگاه نوشاتل سوئیس ادامه تحصیل می دهد و در سال ۱۳۵۷ موفق به دریافت درجه دكترا از این دانشگاه می شود.رساله دكترای او به سبب كیفیت ویژه و پرداخت تخصصی اش امكان انتشار می یابد و در سلسله انتشارات دانشگاه نوشاتل و انتشارات Messeiller به چاپ می رسد.وی پس از بازگشت به ایران،تدریس در رشته حقوق بین الملل را آغاز می كند.

هدایت الله فلسفی در طول این سالها در كنار تدریس، به تحقیق و پژوهش و نگارش مقالات نظری درباره حقوق بین الملل پرداخته و همواره به عنوان یكی از صاحب نظران مباحث نظری حقوق شناخته شده است.او دیدگاه های ویژه ای درباره حقوق به طور عام و حقوق بین الملل به طور خاص دارد: « كار اصلی حقوق سازمان دادن جامعه، یعنی مهار كردن غریزه خود پرستی و خشونت، تأمین زیست اجتماعی و هماهنگ كردن فعالیت های مادی و معنوی اعضای جامعه و مبنای آن، شیوه های عمل و فكر و احساسی است كه در بیرون از افراد قرار گرفته و آنها را مطیع خود ساخته است.

حقوق همیشه با مبنای خود فاصله دارد.این فاصله به تناسب اوضاع و احوال اجتماعی گاه زیاد و گاه بجا و موزون است.فاصله زیاد بیانگر عدم تعادل قاعده یعنی مقاومت مبنا در قبال صورت و فاصله موزون نشانه استواری قاعده یعنی هماهنگی مبنا با صورت است.این فاصله در نظامهای استبدادی، بسیار و در نظامهای آزادمنش، اندك است.به همین سبب، در نظامهای استبدادی برای اجرای مقررات حقوقی، حكومت به خشونت دست می زند و در نظامهای آزادمنش، اجبار و الزام به رعایت قاعده حقوقی با ملایمت ظاهر می شود.

درنظامهای نوع اول، ضمانت اجرای قاعده حقوقی عمومیت ندارد؛ زیرا صورت قاعده از مبنای خود پیروی نمی كند و قانون به اعتبار اشخاص وضع می شود.به این معنی كه وضعیتهای خاص بر وضعیتهای عام غلبه دارد.اما در نظامهای نوع دوم، ضمانت اجرای قاعده حقوقی، عام الشمول و یكسان است؛ زیرا قانون به اعتبار نوع رابطه ایجاد می شود و در نتیجه وضعیتهای عام بر وضعیتهای خاص برتر می نماید، در این قبیل نظامها، قاعده حقوقی تا آن زمان دوام می آورد كه داده های اجتماعی ارزش اولیه خود را حفظ كند.

فلسفی اكنون سالهاست كه در دانشگاه شهید بهشتی به تدریس مشغول است واستاد تمام وقت دانشكده حقوق این دانشگاه محسوب می شود.

او در مقطع كارشناسی ارشد حقوق بین الملل، درس های حقوق سازمانهای بین المللی، دادرسی بین المللی ،تاریخ تحولات حقوق و جامعه بین المللی ، بررسی تفصیلی برخی از مسائل بین المللی (مبانی فلسفی حقوق بین الملل) و حقوق بین الملل معاهدات و در مقطع كارشناسی ارشد حقوق بشر، نقد مبانی فلسفی حقوق بشر را تدریس كرده است.وی همچنین در مقطع دكترا به تدریس تحقیق در متون و اسناد بین المللی (متدولوژی حقوق بین الملل)، تحلیل محتوای آرا و احكام قضایی بین المللی ونقد و بررسی دكترینهای معاصر حقوق بین الملل پرداخته است.بر این اساس است كه آرا و نظرهای او در عرصه حقوق بین الملل از بن مایه های نظری و آكادمیك و درعین حال به روز این رشته برخوردار است.

فلسفی درباره ماهیت حقوق بین الملل و ادراك آن به وسیله خرد انسان می گوید:«این واقعیت كه حقوق بین الملل مجموعه قواعدی است كه برای اداره جامعه بین الملل ضرورت دارد، از اعتقاد جمعی سرچشمه می گیرد كه صدق آن را روشهای جامعه شناختی به اثبات رسانده است .از این رو، می توان گفت كه حقیقت نظام بین الملل یا به عبارت دقیق تر، ماهیت مفاهیم حقوق بین الملل فقط با خرد انسانی یعنی ادراك دقیق نیازهای جامعه بین المللی روشن می شود.

اما، از طرف دیگر، مفاهیم حقوق بین الملل باید پاسخگوی نیاز روزافزون جامعه بین المللی به نظم و امنیت باشد و این در صورتی میسر است كه با استدلالی منطقی ـ كه حدی فراتر از فنون حقوق دارد ـ یعنی روش تحلیلی آن مفاهیم را پیدا كرد و سپس منطبق گرداند.استدلال منطقی كه ابزار مفاهیم و عامل امتزاج آنها با هم است، منظری كلی از نظام حقوق ترسیم می كند و نشان می دهد كه چگونه قواعد حقوقی در قالبهای شكلی جای می گیرند و به نظم در می آیند.منطق سلوك علمی و روشهای شناخت اجتماعی نظام بین المللی، فنون خاصی است كه شیوه های استنباط قواعد صحیح حقوق بین الملل و راههای دریافت حقیقت نظام بین الملل را می نمایاند و حقوق بین الملل را به تكامل می رساند.بدیهی است كه اگر حقوق بین الملل توانسته بود همانند سایر علوم نظری به صورت علمی دقیق و محض در آید امروزه نیازی نبود كه برای استخراج قواعد و شناخت نظام بین الملل از این دو روش استفاده كنیم.حقوق بین الملل در حال حاضر، نه تنها به تكامل نرسیده است بلكه مراحل اولیه رشد خود را می پیماید.

بر این اساس، او نگاه جامعه شناختی به حقوق بین الملل را روشی برای كشف حقیقت در این عرصه می داند: « رهیافت جامعه شناختی تنها روشی است كه به مدد آن می توان به كنه واقعیات بین المللی پی برد و كاستیهای حقوق بین الملل سنتی را برطرف ساخت.این روش با این كه ظاهراً با روش منطقی شناخت قواعد در تناقض است اما، در واقع، آن را به كمال می رساند و غبار از چهره آن می زداید. به عبارت دیگر، این دو روش با این كه دارای دیدگاهی متفاوت اند، موضوعی واحد دارند كه آنها را به هم پیوند می دهد؛ به این معنی كه « اگر حقوق جزمی، موضوعی را از درون كاوش می كند، جامعه شناسی آن را از بیرون نظاره می كند».بدین ترتیب، فقط با مطالعه جامعه شناسی حقوق بین الملل می توان معلوم كرد كه چرا حقوق بین الملل فقط بخشی از روابط بین الملل را تنظیم كرده و از حل مسائلی كه بر سر آن تضادهای سیاسی بسیار وجود دارد عاجز مانده است.بنابراین، پرداختن به واقعیات بین المللی، پیوندی میان آنچه «هست» و آنچه «باید باشد»ایجاد می كند و یا دست كم از تعارض این دو مفهوم می كاهد.در نتیجه، می توان گفت كه هدف از مطالعه جامعه شناختی حقوق بین الملل نفی حقوق و فلسفه وجودی آن نیست بلكه گسترش دیدگاههایی است كه در رشد و تكامل این نظام تأثیری بسزا دارد.

اما دسته ای دیگر نیز بوده اند كه از حقوق بین الملل فاصله گرفته، رشته جدیدی به نام « روابط بین الملل» به وجود آورده اند.این دسته كوشیده اند تا با التقاط بینشهای متفكران دوران گذشته با سیاست شناسان و مورخان معاصر، خود پایه گذار نظریه های جدیدی در قلمرو و مسائل مربوط به صلح، جنگ ، گروههای فشار، تعادل قدرتها، بازی قدرتها و… شوند و از این طریق اوضاع و احوال سیاسی آینده جهان را تبیین نمایند.اینان، بی آنكه توانسته باشند به درستی موضوع دقیق «روابط بین الملل» را معین بدارند، قضایای خود را فقط بر مواضع سیاسی چند كشور مبتنی ساخته و پس از آن حكمی به اصطلاح علمی استنباط كرده اند كه از هر جهت سست می نماید. با این حال، «روابط بین الملل» كه هنوز در مراحل اولیه رشد خود قرار دارد به شرطی می تواند از حالت فرض و تخیل به درآید و چارچوبی علمی پیدا كند كه پندارهای ذهنی را رها سازد و در تحلیلهای خود به قواعد موضوعه بین المللی و واقعیات مسلم اجتماعی توجه نماید، رنه ژان دوپویی، چندی پیش با تحلیلی عمیق از مفهوم جامعه بین المللی نشان داد كه به راستی می توان روابط بین الملل را از محتوایی علمی برخوردار ساخت و بدان اعتباری درخور داد».

هدایت الله فلسفی در حوزه كاری اش دست به تألیف و ترجمه چند اثر مهم نیز زده كه از منابع مهم درسی رشته حقوق بین الملل شده است؛ از آن جمله است كتاب نهادهای روابط بین الملل وكتاب سازمانهای بین المللی، اثر ك.آ.كلیلیار.

ترجمه كتاب نهادهای روابط بین الملل جایزه كتاب سال نهمین دوره را برای فلسفی به ارمغان آورد.همچنین ترجمه كتاب حقوق بین الملل معاهدات، كه توسط فرهنگ نشر نو،منتشر شد برنده تشویقی كتاب سال ۱۳۸۱ بود.وی همچنین در سال ۷۹استاد نمونه دانشگاه شهید بهشتی شد.او درباره تدوین حقوق بین الملل می گوید: «تدوین حقوق بین الملل اصولاً كار چندان آسانی نیست و با تدوین مقررات داخلی تفاوت بسیار دارد.علت تفاهم این دو مفهوم در نظامهای بین المللی و داخلی عدم تناسب بسیار زیاد عنصر قانون گذاری و عنصر مدون قاعده در حقوق بین الملل است : در كار تدوین حقوق بین الملل عنصر قانون گذار جنبه ای فرعی یا اتفاقی ندارد و به این لحاظ بر عنصر مدون قانون غلبه دارد.نتیجه ای كه از كار كنفرانسهای بین المللی در این قلمرو به دست آمده نشان می دهد كه حقوق موجود (عرفی)حقوقی جهانی نیست، به این معنی كه اصول آن مورد قبول همه كشورهای جهان واقع نشده است كه اگر چنین می بود، مسلماً كار تدوین مقررات حقوق در اندك زمانی معقول به سامان می رسید.

شوپنهاور

پی نوشت:

در نگارش این مطلب از مقاله دكتر هدایت الله فلسفی با عنوان «روش های شناخت حقوق بین الملل» درج شده در بانك قوانین دادگستری استان تهران نیز استفاده شده است.

---