آشنایی با ماه، یگانه قمر زمین

تصور کنید به کره یی سفر کرده اید که هیچ نشانی از حیات در آنجا نیست. هیچ گیاه یا جاندار کوچکی را نمی توانید بیابید. تنها سطحی خاکی را می بینید. آسمان آبی نیست و حتی در روز می توانید …

تصور کنید به کره یی سفر کرده اید که هیچ نشانی از حیات در آنجا نیست. هیچ گیاه یا جاندار کوچکی را نمی توانید بیابید. تنها سطحی خاکی را می بینید. آسمان آبی نیست و حتی در روز می توانید ستارگان را در آسمان کنار خورشید ببینید و از همه شگفت انگیزتر می توانید زمین را مشاهده کنید؛ زمینی که از دور هیچ نشانی از تکاپوی بشریت در آن نمایان نیست. اینجا سطح ماه است؛ یگانه قمر زیبای زمین. این سفر بسیار شگفت انگیز است، اما بعد از سفر از ماه به خانه خودمان یعنی زمین، همه چیز رنگ می بازد. اکنون وارد دنیای انسان ها شده اید؛ دنیایی گاه خشن و همراه با درگیری های روزانه زمینی. ممکن است از خود بیخود شوید و نسبت به بسیاری از مسائل روزانه که در گذشته برایتان به شدت اهمیت داشته اند، اکنون با آرامش برخورد کنید. چنین نگاهی، شگفت انگیز و گاه غم انگیز است، اما این نگرش ها همیشه در ذهن فضانوردانی که از ماه به زمین کوچک نگاه کرده اند، وجود داشته است.

ماه تنها قمر زمین و دورترین نقطه یی است که بشر به آنجا سفر کرده است. در بین هشت سیاره منظومه شمسی تنها زمین است که دارای یک قمر است. وجود ماه موجب اتفاقات جالبی مانند جزر و مد، خورشیدگرفتگی (کسوف) و همچنین به واسطه بودنش موجب ماه گرفتگی (خسوف) روی زمین می شود. گرانش ماه باعث کشیده شدن آب دریاها و اقیانوس ها و حتی سطح زمین شده و موجب پدید آمدن اصطکاک بین آب با ناهمواری های زمین و در نتیجه کند شدن سرعت گردش زمین به دور خودش (حرکت وضعی) می شود و با سرعت گرفتن ماه از انرژی حرکتی زمین، این قمر با سرعتی بیشتر به دور زمین می گردد، به طوری که سالی ۸/۳ سانتیمتر از ما دورتر می شود.

قطر ظاهری زمین از روی سطح ماه و از دید فضانوردانی که بر سطح این کره گام نهاده اند، ۵/۲ برابر قطر ظاهری ماه از روی زمین دیده می شود. همیشه یک سمت ماه به طرف زمین است و ما تنها به وسیله فضاپیماها توانسته ایم آن طرف دیگر این قمر را ببینیم. زمان گردش ماه به دور خودش دقیقاً برابر با زمان گردشش به دور زمین است، به این سبب است که ما همیشه از روی زمین قادر به دیدن یک سمت از ماه هستیم. به این ترتیب اگر روی سطح ماه و به طرف زمین ایستاده باشیم، زمین هرگز طلوع و غروب نمی کند و گویی در آسمان ثابت شده است. قطر ظاهری ماه با قطر ظاهری خورشید از روی زمین برابر است و این تنها یک اتفاق جالب است که موجب می شود نظاره گر خورشیدگرفتگی کامل باشیم.

اگر سطح ماه را نگاه کنیم دو عارضه نمایان را می بینیم؛ اول قسمت هایی که پر از دهانه های برخوردی و نشان از بمباران های گذشته است و دوم قسمت های تیره تر سطح ماه. در زمان پیدایش ماه (حدود ۵/۴ میلیارد سال پیش) این قمر هنوز فعال و دارای هسته یی از مواد مذاب بوده است؛ احتمالاً برخی از برخوردها روی سطح ماه موجب شکافته شدن سطح شده و مواد مذاب را روی سطح آن جاری کرده و بعد از گذشت زمان، آهسته سرد و جامد شده است و قسمت هایی را به وجود آورده که ما آنها را از روی زمین نسبت به دیگر قسمت ها تیره تر می بینیم. به این ناحیه ها اصطلاحاً دریاهای ماه می گویند. نام دریاها روی ماه بسیار زیبا است؛ مثلاً دریای آسایش، آرامش و بحران ها نام بعضی از این ناحیه ها است. نام دهانه های برخوردی سطح ماه هم به افتخار دانشمندان و بزرگان نامگذاری شده است، مانند دهانه «عبدالرحمن صوفی»، «ارسطو»، «تیکو براهه» و...

در مورد پیدایش ماه هنوز سوالات زیادی وجود دارد، اما اکنون قوی ترین نظریه مورد قبول به این ترتیب است که جرمی بزرگ با زمین برخورد کرده و بخشی از زمین را کنده و در فضا و در مدار زمین قرار داده است. بعد تکه های کنده شده از زمین با هم برخورد کرده و تشکیل یک مرکز جرم را می دهند و به این ترتیب تمام غبار اطراف زمین را جذب کرده و کم کم به صورت یک کره درآمده است. جرم ماه ۸۱ بار کمتر از زمین و اندازه آن یک چهارم زمین است و گرانش روی سطح آن یک ششم زمین است. می توان گفت ماه تقریباً هیچ جو قابل توجهی ندارد. به دلیل عدم جوی خاص، آن قسمت از سطح ماه که به سمت تابش های خورشید قرار دارد، در بیشترین دما تا ۱۲۰ درجه سانتیگراد گرم می شود و آن طرف که پشت به خورشید است، تا منفی ۱۷۰ درجه سانتیگراد سرد می شود.

ما روی ماه توانسته ایم مقدار کمی آب به صورت یخ پیدا کنیم. این یخ ها در درون چاله هایی نزدیک به قطب های ماه قرار دارد. در این نقاط نور خورشید نمی تواند به سطح آب برخورد کند و موجب تبخیر آنها شود. در این نواحی دما همواره پایین است. عقیده بر این است که این آب توسط سنگ های آسمانی دارای آب که حدود دو تا سه میلیارد سال پیش با سطح ماه برخورد کرده است، به ماه انتقال یافته است.

امین حمزه ئیان

www.Nutshell.ir