شبكه جهانی مبادله اطلاعات علمی

در سال ۱۹۶۶ كنفرانس عمومی یونسكو با مشاركت اعضای شورای بین المللی مجامع علمی ICSU طرح ایجاد شبكه جهانی مبادله اطلاعات علمی را تحت عنوان UNISIST مورد بررسی قرار داد بر اساس تصمیمات كنفرانس عمومی یونسكو كمیته ای مركب از دانشمندان و كارشناسان اطلاع رسانی مأموریت یافتند كه اساس این طرح را مورد مطالعه دقیق قرار دهند

در سال ۱۹۶۶ كنفرانس عمومی یونسكو با مشاركت اعضای شورای بین‎المللی مجامع علمی ICSU طرح ایجاد شبكه جهانی مبادله اطلاعات علمی را تحت عنوان UNISIST مورد بررسی قرار داد. بر اساس تصمیمات كنفرانس عمومی یونسكو كمیته‎ای مركب از دانشمندان و كارشناسان اطلاع‎رسانی مأموریت یافتند كه اساس این طرح را مورد مطالعه دقیق قرار دهند. ریاست این كمیته به عهده آقای پروفسور H.Brown معاون شورای بین‎المللی مجامع علمی محول گردید. سپس كمیته مذكور گروههایی را مأمور ساخت كه اجزاء طرح UNISIST مانند یكنواخت ساخت روش‎های گردآوری و اشاعه اطلاعات علمی, یكنواخت ساختن كتابنامه‎نویسی و مسائل مربوط به اشاعه اطلاعات علمی در كشورهای در حال توسعه را مورد بررسی بسیار قرار دهند.نتایج كار این گروهها در جلسات متعددی با شركت كارشناسان سازمانهای بین‎المللی اطلاعات علمی مانند FID مورد بحث قرار گرفت و پس از شور نهایی به صورت نشریه‎ای چاپ و منتشر شد.

حاصل كلی كار این گروهها را می‎توان چنین بیان كرد: با توجه به حجم روزافزون اطلاعات علمی و فنی و احتیاج دانشمندان و متخصصین به بهره‎گیری از اطلاعات یكدیگر و بالاخره ضرورت پاسخگویی به نیازهای علمی و تحقیقاتی محققین و علمای سراسر جهان, صرفنظر از حدود و ثغور سیاسی, ایجاد شبكه‎ای جهانی به منظور مبادله اطلاعات علمی و فنی ضروری و با توجه به امكانات موجود قابل اجرا است. بدیهی است كه مبادله‎ی اطلاعات علمی در سطح جهانی ایجاب می‎كند كه سیستم‎های موجود اطلاع‎رسانی هر چه بیشتر یكنواخت و یكسان گردد, این كار الزاماً شركت فعالانه و داوطلبانه كلیه سازمانها و مراكز اطلاع‎رسانی ملی را ایجاب می‎نماید. به عبارت دیگر می‎توان گفت كه این آغاز بیكاری جهانی برای تحقق بخشیدن به آرزوی دیرینه‎ی محققان و دانشمندان جهان به منظور مبادله‎ی دانش در سطح بین‎المللی است.اما اگر نگاهی به گذشته بیفكنیم خواهیم دید كه این كوشش از دیرباز در جهان دانش بشری به پیشاهنگی گروه خادمی كه كتابدارشان می‎نامیم ادامه داشته است.

كوشش صادقانه این ندیم‎ها, ژوزف كرارها و برونه‎ها هدفی جز این نداشته است كه حاصل كار دانش‎پژوهان را به شكل كتابنامه منتشر سازند تا معاصرین و آیندگان از حاصل كار سایر دانشمندان بهره‎مند گردند.بین سالهای ۱۸۶۸ تا ۱۹۴۴ نیز لافونتن و اوتله كوشیدند تا فهرست جهانی كتاب را تهیه و تنظیم كنند و قریب ده میلیون برگه فهرست هم گردآوری كردند لیكن متأسفانه به علت عدم همكاری سازمانهای بین‎المللی كارشان متوقف ماند.اكنون مجریان طرح UNISIST برآنند كه با استفاده از تجربیات گذشته و جلب حمایت و همكاری ملتها و دولتها و سازمانهای بین‎المللی طرح سیستم جهانی مبادله‎ی اطلاعات علمی را اجرا كنند.از مطالعات و تحقیقات سازمان یونسكو مخصوصاً آنچه كه تحت نظر Pierre Auger به عمل آمده نتیجه می‎گردد كه تعداد دانشمندان و محققین قرن حاضر برابر ۹۰% تعداد كل دانشمندان و محققینی است كه از آغاز پیدایش دانش بشری تا قرن اخیر می‎زیسته‎اند.

و به همین منوال تعداد افرادی كه به خدمت تحقیقات علمی گماشته شده‎اند و بودجه‎ای كه در این راه صرف می‎گردد از تمام قرون گذشته بیشتر است و در نتیجه حاصل كارهای تحقیقی كه به شكل مجله و نشریه علمی منتشر می‎گردد به نحو سرسام‎آوری فزونی می‎یابد. بر اساس مطالعات پروفسور Pierre Piganiol حدود ۳% تا ۸% تولید ناخالص ملی كشورهای صنعتی صرف تحقیقات علمی و فنی می‎گردد و بررسی نظام اطلاع‎رسانی علمی و فنی كشورهای اخیر نشان‎دهنده آن است كه این كشورها برای آگاه ساختن مداوم محققین و متخصصین خود از پیشرفت‎های علوم در رشته‎های مختلف اقدام به ایجاد مراكز وسیع و متعدد دكومانتاسیون نموده‎اند. لیكن مراكز دكومانتاسیون و اطلاع‎رسانی علمی در كار رساندن اطلاع به سازمانهای پژوهشی و صنعتی با مسائل بسیار پیچیده‎ای مانند حجم روزافزون انتشارات علمی و تنوع رشته‎های علمی و فنی روبرو هستند, لذا این مراكز, خواه ملی, خواه اختصاصی, هر چند هم كه در گرآوری و اشاعه اطلاعات علمی از شیوه‎های دقیقی استفاده كنند باز هم نمی‎توانند تمام اطلاعات ضروری را گردآوری كنند و باید از سایر مراكز مشابه در كشورهای دیگر جهان مدد بگیرند.

از اینجا نتیجه گرفته می‎شود كه ادامه صحیح این همكاری بایستی در قالب یك همكاری بین‎المللی عملی گردد.چنانكه وضع كشورهای در حال توسعه را مورد بررسی قرار دهیم ملاحظه خواهیم كرد این كشورها جهت تعیین سیاست علمی و تحقیقاتی و تنظیم برنامه‎های عمرانی و صنعتی خود برای جبران عقب‎ماندگی‎های خویش احتیاجی مبرم به بهره‎وری از نتایج تحقیقات و تجربیات كشورهای صنعتی رشدیافته دارند و واضح است كه برای جذب صحیح و منطقی نتایج تحقیقات كشورهای توسعه یافته و اشاعه‎ی آنها بین محققین و علمای كشور خود لازم است كه سازمانهایی مانند كتابخانه‎های اختصاصی و مراكز دكومانتاسیون داشته باشند و ضمناً ارتباط این سازمانها با سازمانهای مشابه در كشورهای صنعتی از طریق یك سیستم بین‎المللی تأمین ‎گردد تا آن كه علما و پژوهندگان در این كشورها بتوانند از نتیجه‎ی مطالعات و تحقیقات علمای كشورهای پیشرفته مطلع گردنند.

از بحث مختصر فوق نتیجه می‎گیریم كه:

۱. مبادله‎ی اطلاعات علمی در دنیای ما امری ضروری جهت توسعه و ترقی و ادامه‎ی حیات ملتهاست.

۲. سیستم‎های موجود جمع‎آوری و اشاعه اطلاعات حتی‎المقدور باید یكنواخت شده و به همین منوال سیستم‎هایی كه بعداً به وجود خواهند آمد بر اساس ملاك‎های بین‎المللی باشد, تا به توان اطلاعات علمی را به سهولت مبادله كرد.

۳.برای از بین بردن شكاف بین كشورهای صنعتی و پیشرفته با كشورهای در حال توسعه لازم است كه كشورهای اخیرالذكر مجهز به كتابخانه‎های اختصاصی و مراكز اطلاعات علمی و دكومانتاسیون گردند و بدین‎وسیله ارتباط خود را با كشورهای صنعتی و پیشرفته به منظور استفاده از تجربیات و تحقیقات دانشمندان و متخصصین آنها برقرار سازند.

در تعقیب هدف‎های بالا در اكتبر ۱۹۷۱ بنا به دعوت یونسكو كنفرانسی با حضور نمایندگان ۸۳ كشور جهان تشكیل شد كه اصول و پیشنهادهای زیر به تفصیل مورد بحث قرار داد. [۱]

● اصل اول

برقراری مبادله و ارتباط بین مراكز اطلاع‎رسانی در سطح بین‎المللی ایجاب می‎كند كه این مراكز از سیستم‎های یك شكل در دكومانتاسیون و اطلاع‎رسانی پیروی نمایند. لذا اصل اول UNISIST را می‎توان بهبود و یك شكل كردن مكانیسم‎های ارتباطی بین سیستم‎های اطلاعات علمی دانست بر اساس این اصل شش نظریه به شرح ذیل به كنفرانس بین‎المللی UNISIST پیشنهاد شده است:

● پیشنهاد اول

به طوری كه اشاره كردیم به منظور سهولت ارتباط می‎بایستی كوشش نمود كه سیستم‎های موجود گردآوری و اشاعه اطلاعات علمی حتی‎المقدور یك شكل گردد برای نیل به این مقصود لازم است قبلاً فهرست كاملی از مراكز اطلاع‎رسانی و روش كار آنها در هر كشور تهیه شود. بدیهی است این فهرست كه هدف از گردآوری آن تصحیح روش‎های نادرست و نوسازی مراكز بر اساس سیستم‎های یك شكل اطلاعات‎رسانی است باید هر مركز و شیوه كار آن را به دقت توصیف كند.

● پیشنهاد دوم

از آنجا كه ركن اساسی یك مدرك یا سند علمی اطلاعات كتابشناسی آن است متخصصین UNISIST باید با شركت (Organisation Internationale de normalistation). ISO در مورد نحوه‎ی یك شكل كردن اطلاعات كتابشناسی مطالعه نمایند, به طوری كه بتوان برای ذخیره این اطلاعات از حسابگرهای الكترونیكی استفاده كرد.

● پیشنهاد سوم

به عنوان یكی از وسایل ضروری مبادله اطلاعات علمی باید كوشش شود كه فهرستی جهانی از مجلات و نشریات علمی منطبق با روال ISO تهیه گردد. باید خاطر نشان ساخت كه ISO در این زمینه فعالیت‎های فراوانی داشته كه از آن جمله می‎توان تلخیص اسامی نشریات علمی را یادآوری نمود.

● پیشنهاد چهارم

یكی از مهمترین اشكالات فعلی مراكز اطلاع‎رسانی علمی بازیابی اطلاعات است. معمولاً پژوهندگانی كه به مراكز دكومانتاسیون مراجعه می‎كنند در توصیف اطلاعاتی كه در جستجوی آن هستند از واژه‎ها و اصلاحات عادی زبان استفاده می‎كنند, در حالی كه اطلاعات یا بر اساس توصیف‎گرها و یا یك طبقه‎بندی سیستماتیك كه متداول‎تر از همه UDC است ذخیره شده است. لذا باید واژه‎نامه‎ها یا اصطلاح‎نامه‎هایی وجود داشته باشد تا پژوهنده و دكومانتالیست هر دو به آن مراجعه كنند و در بازیابی اطلاعات زبان واحدی داشته باشند. بنابراین از دانشگاه‎ها و مجامع علمی درخواست شده تا هیات‎هایی را مأمور مطالعه در واژه‎نامه و اصول و موازین ساختن آن به نمایند.

● پیشنهاد پنجم

استفاده از حسابگرهای الكترونیكی و سایر وسائل ماشینی در مورد ذخیره و بازیابی اطلاعات علمی مدتها است كه در بسیاری از كشورها معمول است لیكن مراكز اطلاعاتی در این مورد هر یك از برنامه‎ریزی خاص پیروی می‎كنند. لذا به منظور سهولت ارتباط بین مراكز لازم است كه برنامه ماشینی نمودن ذخیره و بازیابی اطلاعات علمی نیز یك شكل گردد در این زمینه ISO سرگرم مطالعه است.

نوشته: حسین دانشی

---