موسیقی و کودک بایدها و نبایدها

موسیقی یک هنر خاص و به زبان اهل هنر, زبان مشترک همه ملل است مردم با هر زبان, ملیت و طرز تفکری می توانند از موسیقی سایر فرهنگ ها و ملل لذت ببرند و آن را درک کنند زیبایی های شنیداری و جنبه هنری موسیقی رفته رفته در بسیاری از کشورها مورد توجه مردم قرار گرفته و بسیاری از افراد تلاش می کنند این هنر را حتی در حد تفنن بیاموزند

موسیقی یک هنر خاص و به زبان اهل هنر، زبان مشترک همه ملل است. مردم با هر زبان، ملیت و طرز تفکری می‌توانند از موسیقی سایر فرهنگ‌ها و ملل لذت ببرند و آن را درک کنند. زیبایی‌های شنیداری و جنبه هنری موسیقی رفته‌رفته در بسیاری از کشورها مورد توجه مردم قرار گرفته و بسیاری از افراد تلاش می‌کنند این هنر را حتی در حد تفنن بیاموزند...

عده‌ای از والدین آینده‌نگر و دوراندیش نیز برای اینکه کودکانشان از قافله هنر عقب نمانند، آنها را به فراگیری موسیقی تشویق می‌کنند. حتی گروهی از مردم ویژگی‌های موسیقی و فراگیری آن را فراتر از یک هنر می‌دانند و آن را به سلامت روانی افراد جامعه ربط می‌دهند. در کشور ما هم اگرچه در سال‌های نه چندان دور رابطه بسیاری از خانواده‌ها با موسیقی خوب نبود ولی با گذشت زمان کم‌کم این هنر به زندگی برخی مردم راه پیدا کرد. امروزه در کشور ما بسیاری از خانواده‌ها کودکان خود را به فراگیری موسیقی تشویق و حتی وادار می‌کنند ولی پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا این هنر به همان اندازه که به نظر می‌رسد، مفید است یا فوایدی که به آن نسبت می‌دهند تنها ساخته و پرداخته ذهن عوام است؟ آیا استعداد موسیقی فقط در عده خاصی از کودکان وجود دارد یا تمام کودکان می‌توانند آن را بیاموزند؟ و در نهایت اینکه آیا همه کودکان باید موسیقی یاد بگیرند؟ به این پرسش‌های رایج در مورد آموزش موسیقی به کودکان در گفت‌‌وگو با دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم، روان‌شناس عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، پاسخ داده‌ایم:

▪ آیا یادگیری موسیقی به غیر از جنبه هنری و آرامش‌بخشی، فواید دیگری برای کودکان دارد؟

سال‌های زیادی است که ارائه محرک‌های مناسب دیداری یا محرک‌های شنیداری در افزایش سطح بهداشت روانی افراد و به‌خصوص کودکان موثر شناخته می‌شود و استفاده از آن متداول شده است. یکی از محرک‌های موثر و کارآمد، موسیقی است. تحقیقات نشان داده اگر فردی تحت‌تاثیر موسیقی‌های مناسب قرار گیرد، علاوه بر کسب آرامش روانی و ذهنی، توانمندی‌های بیشتری نسبت به سایر افراد پیدا خواهد کرد. فلاسفه یونان قدیم معتقد بودند موسیقی علاوه بر اینکه می‌تواند حس هنرمندی و روحیه‌ای لطیف در انسان به وجود بیاورد، باعث بالارفتن سطح بهداشت روانی نیز می شود. نتایج بررسی‌های اخیر نیز با تایید این موضوع تاکید می‌کند موسیقی‌هایی که احساس خوب و وجد در انسان و به‌خصوص کودکان به وجود می‌آورند، بهداشت روانی بیشتری برای آنها فراهم می‌کنند.

▪ این بهداشت روانی نمی‌تواند فقط از طریق گوش دادن به کودک منتقل شود؟

اگرچه شنیدن موسیقی هم اثر مطلوبی بر کودک می‌گذارد ولی یادگیری آن از جنبه?های مختلف برای او مفید است. آموختن موسیقی هم باعث فعال‌تر شدن لوب‌های مغزی (به‌خصوص در نیمکره راست مغز کودک) می‌شود و هم می‌تواند در به وجود آمدن احساس اعتماد به نفس و روحیه صلح‌جویی او نقش داشته باشد. البته باید به این نکته توجه داشت که انتخاب نوع موسیقی و ساز مناسب بسیار اهمیت دارد.

▪ یعنی موسیقی می‌تواند تاثیر منفی هم روی کودک داشته باشد؟

بله، همان‌طور که موسیقی مناسب می‌تواند باعث به وجود آمدن رفتارهای مطلوب مثل آرامش شود، موسیقی‌ مخرب مانند موسیقی سفید (موسیقی‌های بدون‌ هارمونی) باعث به هم ریختگی ذهنی خواهدشد. به همین دلیل ارائه و آموزش موسیقی مناسب به کودکان اهمیت و ارزش فراوانی دارد.

▪ انتخاب ساز مناسب هم تا همین حد موثر است؟

انتخاب ساز مناسب برای کودک بیشتر در حیطه تخصص موسیقیدانان و مدرسان موسیقی است ولی از بعد روان‌شناسی، موسیقی‌های سنتی (یا به بیان دیگر کلاسیک) که با ابزار سنتی نواخته می‌شوند، نسبت به موسیقی الکترونیک تاثیرات مطلوب‌تری بر سلامت و بهداشت روانی کودک دارند و هرچه موسیقی به طبیعت نزدیک‌تر باشد، آثار مطلوب بیشتری در شنونده ایجاد خواهدکرد.

▪ کودکان از چه سنی موسیقی را درک می‌کنند؟

شنیدن موسیقی از بدو تولد و حتی در دوران جنینی می‌تواند تاثیر مطلوبی بر کودک داشته باشد. یافته‌های جدید علمی نیز نشان می‌دهد کودکانی که در دوران جنینی با موسیقی‌ای که مادر می‌شنیده، رشد کرده‌اند، پس از تولد آرامش روانی بیشتری دارند.

▪ آیا استعداد ذاتی و داشتن زمینه، در یادگیری موسیقی موثر است یا می‌توان این مهارت‌ را به هر حال به دست آورد؟

بررسی‌های فراوانی در این زمینه انجام شده است که نتایج آنها نشان می‌دهد موسیقی در برخی خانواده‌ها رواج بیشتری دارد و تعداد زیادی از اعضای این خانواده‌ها حرفه‌ای یا تفننی به نواختن ساز می‌پردازند. به همین دلیل گروهی از محققان، نقشه ژنتیک افراد مختلف را در میزان علاقه آنها به موسیقی موثر می‌دانند و بر این باورند برخی کودکان استعداد بیشتری در آموختن نواختن سازها و درک موسیقی دارند. البته گروهی هم معتقدند این کودکان فقط به دلیل اینکه در محیطی پرورش یافته‌اند که موسیقی در آن همواره وجود داشته، با مکانیسم یادگیری، جذب موسیقی شده‌اند و این قابلیت را از محیط کسب کرده‌اند. توجه به این نکته هم ضروری است که هیچ‌یک از این دو فرضیه یک حکم مطلق نیست و بسیاری از موسیقیدانان برجسته دنیا در خانواده‌هایی پرورش یافته‌اند که کسی به موسیقی نمی‌پرداخته است.

▪ اصرار یا اجبار والدین می‌تواند کودک را به موسیقی علاقه‌مند کند؟

به هیچ‌وجه نباید کودک را وادار به یادگیری نواختن ساز و موسیقی کرد زیرا نه تنها در یادگیری او تاثیر مثبتی نخواهد داشت بلکه حالت دلزدگی در او ایجاد می‌کند. والدین باید اجازه دهند که فرزندشان در همان زمینه و رشته‌ای که علاقه و توانایی دارد، با میل و رغبت فعالیت کند. حتی درباره انتخاب ساز نباید نظر خود را به تحمیل کنند.

▪ و نکته آخر؟

آموزش موسیقی چه برای تفنن و سرگرمی و چه در حد حرفه‌ای، برای کودکان می?تواند مفید باشد ولی کودک نباید احساس اجبار کند. موسیقی علاوه بر پرورش مهارت‌های فردی کودک، می‌تواند سلامت روان او را نیز تامین کند و قدرت خلاقیت او را افزایش دهد. والدین می‌توانند در سنین پایین با آموزش‌های ابتدایی مانند ارف، کودک را با موسیقی آشنا و به‌تدریج او را به‌طور جدی‌تر وارد عرصه موسیقی کنند.

پیمان صفردوست

گفت‌وگو با دکتر حسین ابراهیمی مقدم روان‌شناس