مهارت های پیشگیری از سرطان ریه

آموزش همگانی بهداشت و سلامت

● سرطان ریه چیست؟

به علت آنکه سلول های یک عضو، پاسخ های گوناگونی به عوامل سرطان زا می دهند، بنابراین ممکن است انواع مختلف سرطان را در هر عضوی مشاهده کرد. این مسئله در سرطان های اولیه ریه که در زیر شرح داده می شود، به خوبی روشن می گردد. سه سرطان اول از لایه پوشاننده مجاری هوایی در مناطقی که بیشترین تماس را با آلوده کننده های استنشاقی دارند، منشا می گیرند.

▪ سرطان سلول های پوششی بیشترین میزان را در سرطان های ریه تشکیل می دهند ۴۵(%-۴۰ %)

▪ سرطان سلول های بزرگ بدون تمایز در۱۰ %-۵% بیماران دیده می شود.

▪ سرطان سلول های کوچک در۲۰ %-۱۵% بیماران دیده می شود. در این نوع از سرطان به علت آنکه گسترش سلول های سرطانی (متاستاز) زود صورت می گیرد، جراحی به ندرت درمان مناسبی می باشد، با این وجود در این سرطان نتایج خوبی با استفاده از شیمی درمانی به دست آمده است.

▪ آدنوکارسینوم که معمولا در قسمت های محیطی ریه دیده می شود، ۳۰% -۲۵% سرطان های ریه را تشکیل می دهد. این سرطان ممکن است در افراد غیر سیگاری هم دیده شود.

▪ کارسینوم برونکوآلوئرلر در قسمت های محیطی ریه دیده می شود و مسئول کمتر از۵ % سرطان های ریه می باشد. این سرطان نیز ممکن است در غیر سیگاری ها دیده شود.

▪ انواع نادری از سرطان های دیگر هم ممکن است دیده شود که کمتر از۵ % کل تعداد سرطان های ریه را تشکیل می دهند.

● ارتباط سرطان ریه با سیگار

سرطان ریه یکی از شناخته شده ترین و خطرناک ترین سرطان هاست. علت این امر آن است که سالانه تعداد زیادی از مردم بدان مبتلا می گردند.

این سرطان با مصرف سیگار ارتباط دارد گرچه مواد دیگری مثل آزبست (پنبه کوهی) و قطران هم می توانند سرطان ریه ایجاد کنند ولی تقریبا۸۵ %موارد بیماری با استعمال دخانیات ارتباط دارد. مواد سرطان زای استنشاقی دیگر، احتمال ابتلا در سیگاری ها را بیشتر می کنند.

استعمال دخانیات نه تنها باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان ریه می گردد بلکه سرطان های دیگری مثل زبان، حنجره، مری، مثانه، کلیه، لوزالمعده، بیماری های قلبی- عروقی و بیماری های مزمن ریوی مثل آمفیزم نیز با مصرف دخانیات ارتباط دارند.

سرطان ریه به مقدار زیادی قابل پیشگیری است و راه پیشگیری آن عدم مصرف دخانیات می باشد. احتمال ایجاد سرطان ریه با طول مدت استعمال دخانیات ارتباط دارد.

یک فرد سیگاری هر چه زودتر سیگار را ترک کند، احتمال ابتلا به سرطان ریه را بیشتر کاهش خواهد داد. استنشاق دود سیگار دیگران نیز می تواند در افراد غیر سیگاری ایجاد سرطان نماید. امروزه سرطان ریه شایعترین علت مرگ و میر ناشی از سرطان در مردان و زنان می باشد.

● علل سرطان ریه

چون سیگار مهمترین عامل ایجاد سرطان ریه است، بنابراین شناخت نحوه تاثیر سیگار در ایجاد سرطان اهمیت دارد. در مرحله اول، استنشاق دود به روش های پاکسازی طبیعی که به وسیله آن ریه خود را از صدمات در امان می دارد، صدمه می زند. مجاری هوایی که هوای استنشاق شده را به ریه ها می رسانند، توسط یک لایه از سلول ها که بر روی آنها غشایی از مواد مخاطی قرار دارد، محافظت می گردد.

حرکات منظم مژک های شبیه مو، بر روی این سلول ها باعث حرکت مخاط از ریه به سمت بالا می شوند به این طریق ذرات استنشاق شده ای که به مخاط چسبیده اند، برداشته می شود.

میزان اثر بخشی مکانیسم پاکسازی با استنشاق دود به سرعت کاهش می یابد که با از بین رفتن مژک ها و ضخیم شدن لایه پوشاننده همراه خواهد بود. در این صورت دیگر ریه نمی تواند خود را پاک نگه دارد. بنابراین مواد سرطانزای موجود در دود سیگار بر روی مخاط لایه پوشاننده به مدت طولانی تر باقی مانده از این رو زمان کافی برای نفوذ به داخل سلول را خواهند داشت. این مواد به تدریج ماهیت سلول ها را تغییر می دهند تا تبدیل به سلول های سرطانی شوند.

دود سیگار یکی از انواع آلودگی های استنشاقی است که نه تنها باعث تخریب سیستم پاکسازی می گردد بلکه حاوی مواد شیمیایی سرطانزا نیز می باشد. از این رو وقتی مواد سرطانزای استنشاقی همراه با دود سیگار وارد ریه می شوند، به علت فقدان خاصیت پاکسازی طبیعی می توانند اثر سرطانزایی سیگار را تشدید کنند. ولی همین مواد اگر توسط فرد غیر سیگاری که پوشش راه های هوایی سالمی دارد استنشاق شوند، خطر سرطانزایی کمتری دارند.

فاکتورهای متعددی چون مدت سیگار کشیدن، مقدار سیگار مصرفی و شدت سیگار کشیدن بر روی احتمال بروز سرطان ریه تاثیر می گذارد. به طوری که افرادی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان ریه قرار دارند که برای سال های متمادی سیگار مصرف کرده اند (بیشتر از۲۰ سال) و همچنین کسانی که به طور متوسط بیش از۲۰ سیگار در روز می کشند احتمال ابتلا در این افراد۱۵-۳۰ برابر افراد غیر سیگاری است. زنان سیگاری نیز مشابه مردان سیگاری در معرض افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه قرار دارند.

عوامل دیگری که می توانند در افراد سیگاری و غیرسیگاری سرطان ایجاد کنند، شامل آزبست، کروم، نیکل، قطران و محصولات آن و رادون (یک گاز رادیواکتیو) می باشند.

احتمال بروز سرطان ریه در کارگرانی که با آزبست سروکار دارند و سیگار می کشند،۵۰ برابر افراد عادی جامعه می باشد. از طرفی یک کارگر آزبست کار که سیگار نمی کشد، فقط۵ برابر افراد غیر سیگاری احتمال ابتلا به سرطان ریه را داراست.

● تاثیر دود سیگار افراد سیگاری در سرطان ریه

مطالعات نشان داده است که همسران غیر سیگاری افراد سیگاری، در معرض خطر افزایش احتمال ابتلا به سرطان ریه، به علت تماس طولانی مدت با دود سیگار همسرانشان می باشند. همسران افرادی که بیش از۲۰ سیگار در طی روز در خانه می کشند، دو برابر افراد طبیعی در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه قرار دارند. تماس طولانی با دود سیگار افراد دیگر در محیط کار نیز احتمال سرطان را افزایش می دهد. کودکانی که والدین سیگاری دارند نیز در معرض خطر عفونت های تنفسی هستند. مطالعات نشان داده است مادرانی که در طول دوران بارداری در معرض دود سیگار دیگران قرار دارند، فرزندان کم وزن تری به دنیا می آورند.

● تشخیص

علائمی که در بیمار تظاهر می کند، در تمام انواع سرطان ریه مشابه می باشد. چون توموریک ماده خارجی در مسیر راه های هوایی است، سرفه های مکرر برای خارج کردن آن ایجاد می شود. این سرفه های مزمن ممکن است باعث صدمه تومور و پیدا شدن خون در خلط شود. از طرف دیگر، غدد مترشحه مخاط نیز به دلیل تحریکات ناشی از دود سیگار، باعث ترشح مقادیر بیشتر مخاط می شود که باید با سرفه دفع گردد.

در مراحل پیشرفته تر، ممکن است تومور یک راه هوایی را به طور کامل مسدود نماید و باعث ایجاد عفونت در پشت محل انسداد شود. معمولا بیماران مبتلا به سرطان ریه از علائمی مثل افزایش سرفه، تب و گاه درد قفسه سینه شکایت می کنند. چون انسداد مانع تخلیه موثر ترشحات ریه شده، بنابراین عفونت در پشت محل انسداد ایجاد می گردد، حتی در صورتی که با مصرف آنتی بیوتیک عفونت کنترل گردد، علائم آن باقی می مانند.

● روش های تشخیصی

روش های مختلفی جهت تشخیص و بررسی سرطان ریه وجود دارد، از جمله:

▪ جمع آوری خلط و آزمایش میکروسکوپی آن ممکن است سلول های بدخیمی را که از تومور جدا شده اند، نشان دهد.

▪ بررسی برونکوسکوپیک راه های هوایی: در این بررسی، پزشک لوله ای را از طریق دهان یا بینی به داخل راه های هوایی ریه می فرستد. وقتی که تومور انسداد دهنده مشاهده شد، قطعه کوچکی از تومور از طریق برونکوسکوپ برداشته می شود و برای آزمایش زیر میکروسکوپ ارسال می گردد. شستشو و برس زدن نیز ممکن است در یک منطقه مشکوک کمک کننده باشد.

▪ بیوپسی سوزنی (نمونه برداری با استفاده از سوزن): وقتی که تومور در منطقه ای است که در دسترس برونکوسکوپ نمی باشد و تشخیص نیز داده نشده است، زیر بی حسی موضعی، سوزن نازکی از طریق جداره قفسه صدری مستقیما یا با راهنمای اشعه ایکس به سمت تومور رانده می شود. تکه کوچکی از بافت برداشته شده و جهت مطالعه میکروسکوپی ارسال می شود.

▪ مدیاستینوسکوپی: اطلاعات بیشتر در مورد تومور با ایجاد یک شکاف کوچک درست بالای استخوان جناغ و عبور دادن یک لوله از آن به سمت پایین برای مشاهده غدد لنفاوی نزدیک ریه به دست می آید. این عمل مدیاستینوسکوپی خوانده می شود. اگر نکته غیر طبیعی مشاهده گردد، بیوپسی (نمونه برداری) انجام خواهد گرفت.

▪ سی تی اسکن : این روش به پزشک برای تشخیص وجود گسترش هر نوع سرطان در ریه کمک می کند. اگر با تمامی راه های ذکر شده نتوان به تشخیص مناسبی رسید، با عمل جراحی نمونه برداری انجام خواهد شد.

● درمان

بعد از تشخیص سرطان ریه و میزان گسترش آن تصمیم گیری نوع درمان بر اساس شرایط بیمار و بیماری انجام می شود، بنابراین ممکن است روش درمان در بیماران مختلف متفاوت باشد.

سرطان های ریه همه شبیه هم نیستند و بیماران نیز بر حسب مقاومت نسبت به گسترش بیماری متفاوت می باشند. بعضی از سرطان ها به سرعت گسترش می یابند، در حالی که بعضی دیگر رشد کندی داشته و در مراحل آخر بیماری گسترش می یابند. از این رو پزشکان بر حسب مورد راجع به درمان بیماری با جراحی، رادیوتراپی (اشعه درمانی)، شیمی درمانی یا ترکیبی از آنها تصمیم می گیرند.

اگر تومور کاملا محدود باشد به طوری که جراحی قابل انجام باشد،۳۵ % -۳۰ % بیماران طول عمر پنج ساله خوبی بعد از عمل خواهند داشت.

رادیوتراپی در مواردی که تومور به طور کامل برداشته نشده یا شرایط سلامتی بیمار اجازه عمل را نمی دهد، درمان مناسبی خواهد بود. در گذشته شیمی درمانی در صورتی استفاده می شد که شواهدی از گسترش تومور به سایر قسمت های بدن دیده شده باشد ولی امروزه در موارد دیگری از سرطان ریه هم شیمی درمانی کاربرد دارد. شیمی درمانی درمان انتخابی سرطان سلول کوچک ریه است. همیشه به خاطر داشته باشید که عدم مصرف دخانیات عاقلانه ترین راه مبارزه و پیشگیری از سرطان ریه می باشد.

● علائم هشدار دهنده سرطان را بشناسید

کشف زودرس سرطان در مراحل ابتدایی باعث می شود که بتوان آن را به طور کامل درمان کرد. علائم زیر می توانند نشانه ای از وجود سرطان باشند.

اگر هر یک از علائم زیر را در خود یافتید، حتما با پزشکتان مشورت کنید:

▪ تغییر در عادت دفع مدفوع یا ادرار یا پیدا شدن خون در مدفوع یا ادرار.

▪ زخم های پوستی که بعد از دو هفته بهبود نیافته اند.

▪ خونریزی یا ترشح غیر طبیعی از مجاری طبیعی بدن.

▪ توده یا برآمدگی در سینه یا هر نقطه دیگر از بدن.

▪ اشکال در بلغ غذا.

▪ هر گونه تغییر در زگیل یا خال های موجود در بدن

▪ سرفه های مدام، خلط خونی یا گرفتگی مزمن صدا.

به خاطر داشته باشید که این علائم در بیماری های خوش خیم هم دیده می شوند ولی برای تشخیص سرطان حتما باید با پزشک خود مشورت کنید.

دکتر سید صمد آقامیری

مدرس دانشکده علمی کاربردی هلال ایران