رویارویی تلویزیونی کاپیتان با موبی دیک

قصه کلاسیک و تحسین شده «موبی دیک» برای دومین بار در ۱۵ سال اخیر به صورت یک مجموعه تلویزیونی درمی آید

قصه کلاسیک و تحسین شده «موبی‌دیک» برای دومین بار در ۱۵ سال اخیر به صورت یک مجموعه تلویزیونی درمی‌آید. اگر مجموعه قبلی که سال ۱۹۹۸ به صورت یک کار ۳ اپیزودی تهیه شد، مجموعه جدید یک کار ۱۳ قسمتی است که فقط در یک فصل تهیه و تولید می‌شود. هر قسمت مجموعه حدود ۴۵ دقیقه خواهد بود و مایک بارکر فیلمساز لندنی کارگردانی کل اپیزودهای آن را به عهده دارد. «موبی‌دیک» تازه تلویزیون محصول مشترک آلمان، اتریش و انگلستان است.

بخش مهمی از هزینه ۳۵ میلیون دلاری این مجموعه توسط ۲ شبکه تلویزیونی اتریش و آلمان داده شده، ولی عوامل اصلی تولید آن در پشت و جلوی دوربین، هنرمندان انگلیسی زبان هستند. ینگل ویلیامز، فیلمنامه نسخه جدید مجموعه «موبی‌دیک» را براساس قصه قدیمی هرمان ملویل نوشته است. نوول ملویل که لقب یکی از بهترین آثار ادبی تاریخ ادبیات را گرفته، از سوی منتقدان ادبی به عنوان قصه‌ای توصیف شده که تصویرگر نبرد همیشگی انسان با طبیعت و مظاهر سرسخت آن است. تاکنون حدود دوسوم اپیزودهای مجموعه فیلمبرداری شده و قرار است اولین قسمت آن تا قبل از پایان سال جاری میلادی به روی آنتن تلویزیون کشورهای اروپایی برود.

● همه علاقه‌مندان موبی‌دیک

ویلیام هارت، بازیگر قدیمی سینما تازه‌ترین بازیگری است که کاراکتر کاپیتان اهب قصه هرمان ملویل را در جلوی دوربین زنده می‌کند. او کاپیتان سرسخت و آشتی‌ناپذیر نسخه جدید «موبی‌دیک» به کارگردانی مایک بارکر است. او برای بازی در این نقش، یک گریم سخت را نیز تحمل کرده است. دانلد ساترلند، شخصیت پدر ماپل را در مجموعه جدید زنده می‌کند. شخصیت استارباک در نسخه جدید مجموعه به واسطه حضور اتان هاوک در این نقش پررنگ‌تر شده است، ولی نکته مهم‌تر افزایش آشکار نقش الیزابت در قصه مجموعه است. گیلیان آندرسن، بازیگری که با حضور در مجموعه علمی ـ تخیلی و پربیننده «پرونده‌های ایکس» در دهه ۹۰ تبدیل به یکی از سرشناس‌ترین بازیگران رسانه تلویزیون شد، نقش الیزابت را در «موبی‌دیک» جدید به عهده دارد.

در زمان پخش مجموعه «پرونده‌های ایکس»ـ که از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۲ به روی آنتن رفت و ۲ فیلم سینمایی هم براساس آن ساخته شد ـ کاراکتر دانا سالی که توسط آندرسن بازی می‌شد، در چند اپیزود مجموعه به این نکته اشاره می‌کند که او و خانواده‌اش از طرفداران نوول موبی دیک هرمان ملویل هستند. نام مستعار پدر دانا سالی هم کاپیتان اهب بود و بقیه اعضای خانواده سالی‌هم نام‌های مستعار خود را از شخصیت‌های این نوول گرفته بودند. آندرسن در همان زمان در گفت‌وگوهای خود به این نکته اشاره کرد که در عالم واقعیت هم قصه نوول موبی دیک را خیلی دوست دارد. منتقدان هنری می‌گویند مجموعه جدید «موبی‌دیک» پس از اولین نسخه سینمایی قصه ملویل که در سال ۱۹۳۰ تولید شد، اولین نسخه هنری از این قصه است که دارای یک شخصیت محوری خانم است. در بقیه «موبی‌دیک»های تلویزیونی و سینمایی، شخصیت الیزابت حضوری کمرنگ و کوتاه دارد و در حد یکی از شخصیت‌های کم اهمیت قصه است.

● شهرت بعد از مرگ

هرمان ملویل، نوول‌نویس سرشناس دنیای ادبیات متولد سال ۱۸۱۹ آمریکاست که در سال ۱۸۹۱ درگذشت. او که شاعر و مقاله‌نویس هم بود، به عنوان نویسنده‌ای شناخته شد که قصه‌هایش حال و هوایی رمانتیسیسم و تاریک و سیاه دارند. معروف‌ترین اثر ادبی او همان «موبی دیک» است و در همه جا با این نوول شناخته می‌شود. ملویل سال ۱۸۹۱ در شرایطی درگذشت که تقریبا تبدیل به آدمی فراموش شده بود. اوایل قرن بیستم منتقدان ادبی، او و موبی دیک را دوباره کشف کردند. رسانه‌های گروهی از این کشف به عنوان احیای دوباره ملویل و نوشته‌هایش اسم بردند. جی لیدا متخصص دنیای ادبیات که بیشتر به‌خاطر مقالات و کتاب‌های سینمایی‌اش (بویژه در ارتباط با سینمای کلاسیک شوروی سابق) شهرت دارد، بیش از یک‌دهه از عمر خود را صرف تحقیق درباره ملویل و جمع‌آوری مدارک مستند درباره او کرد.

موبی دیک که اکنون لقب یکی از بزرگ‌ترین نوول‌های انگلیسی زبان تاریخ ادبیات را گرفته (و باعث نجات نام نویسنده‌اش از گرداب گمنامی شد) در سال ۱۸۵۱ نوشته شد. این قصه درباره سفر دریایی جوانی به نام اسماعیل است و استعاره‌های فراوانی را در دل خودش دارد. ملویل بخش مهمی از خاطرات خود از دوران سفرهای دریایی و صید نهنگ را در دل قصه این نوول گنجاند و مجموعه‌ای از اطلاعات ضروری را در این رابطه در اختیار خواننده خود ‌گذاشت.

این قصه شخصیت کاپیتان اهب را به صورتی دقیق تشریح می‌کند. او مردی جاافتاده و شکارچی نهنگ است که سال‌ها قبل هنگام یکی از سفرهای دریایی خود با یک نهنگ غول‌پیکر سیاهرنگ به نام موبی دیک درگیر شده است. اهب هنوز زخم ناشی از درگیری با موبی دیک را روی صورت خود دارد و نهنگ غول‌پیکر که توانسته در طول این درگیری سخت از چنگ اهب بگریزد، زخمی از نیزه او را در بدن دارد. اهب هنوز هم در پی موبی‌دیک است و برای شکار او دست به یک ویرانگری درونی می‌زند. او در بزرگ‌ترین و هیجان‌انگیزترین سفر دریایی خود، به دنبال موبی دیک می‌رود و جان کشتی خود و سرنشینان آن را به خطر می‌اندازد. موبی دیک، اهب و کشتی او را به وسط اقیانوس می‌کشاند. هر دو قصد نابودکردن یکدیگر را دارند. اگرچه اهب در پایان ماجرا موفق می‌شود موبی دیک را از پا درآورد، ولی همراه او به قعر آب اقیانوس کشیده شده و جان خودش را از دست می‌دهد.

● موبی دیک روی پرده سینما

نسخه جدید تلویزیونی «موبی دیک» از نظر شرح قصه شباهت‌هایی به نسخه سینمایی سال ۱۹۵۶ جان هیوستن دارد. این نسخه که لقب معروف‌ترین نسخه سینمایی ساخته شده از نوول هرمان ملویل را گرفته، گریگوری پک را در نقش کاپیتان اهب دارد. قرار بود این نقش را در فیلم هیوستن، اورسن ولز بازی کند و حتی او دیالوگ‌های کاپیتان اهب را نیز خودش نوشته بود اما وی در فیلم به عنوان بازیگر مهمان در یک صحنه ایفای نقش کرد. این فیلم با هزینه‌ای ۴ میلیون دلاری ساخته شد و حدود ۱۱ میلیون دلار هنگام نمایش عمومی در آمریکای شمالی فروش کرد. هیوستن ۳ سال همراه فیلمنامه خود به کمپانی‌های مختلف فیلمسازی سر زد، ولی نتوانست تهیه‌کننده‌ای برای آن پیدا کند. دید عمومی درباره قصه ملویل این بود که حال و هوایی سیاه و ناامیدکننده دارد که در طول ماجرا، هیچ قصه عاشقانه‌ای را مطرح نمی‌کند. کمپانی برادران وارنر با این شرط تولید فیلم را پذیرفت که یک بازیگر بسیار مطرح نقش کاپیتان اهب را بازی کند.

پس از اکران عمومی فیلم برخی از منتقدان گفتند انتخاب گریگوری پک برای ایفای این نقش انتخاب غلطی بوده و خود پک بر این باور بود که بهترین گزینه برای بازی در نقش کاپیتان اهب، خود جان هیوستن بوده است. این در حالی است که انتخاب اصلی کارگردان قبل از پیشنهاد (توام با دستور) کمپانی برادران وارنر، پدر بازیگر خودش والتر هیوستن بود. البته جان هیوستن به دلیل پیدانکردن سرمایه‌گذار آنقدر دیر کارگردانی موبی‌دیک را شروع کرد که زمان شروع فیلمبرداری ۴ سال از مرگ پدرش می‌گذشت! تلاش گریگوری پک هم برای بازی در یک نقش منفی با استقبال چندانی روبه‌رو نشد. چرا که تماشاگران سینما فقط می‌خواستند او را در نقش آدم‌های بسیار خوب و دوست‌داشتنی روی پرده سینما ببینند. این در حالی بود که در ۳۸ سالگی برای ایفای نقش کاپیتان اهب بسیار جوان بود. در قصه نوول هرمان ملویل، این شخصیت یک پیرمرد توصیف شده است.

● بازمانده کشتی شکار نهنگ

مایک بارکر، کارگردان نسخه جدید تلویزیونی موبی‌دیک این نکته مهم قصه ملویل را رعایت کرده و ویلیام هارت ۶۰ ساله را به عنوان کاپیتان اهب به تماشاگران خود معرفی می‌کند. اما او قصه درام ماجراجویانه‌اش را در حال و هوایی شبیه فیلم جان هیوستن تعریف می‌کند. در قصه مجموعه او هم مثل نسخه سینمایی کلاسیک هیوستن، ماجرا از نگاه تنها بازمانده کشتی شکار نهنگ کاپیتان اهب تعریف می‌شود. او تعریف می‌کند که چگونه با کاپیتان اهب همراه شد تا برای شکار موبی‌دیک بروند. بارکر در‌این‌باره می‌گوید: «نام قصه نوول هرمان ملویل با نام «موبی‌ دیک» جان هیوستن گره خورده است. هیوستن یک روایت بسیار خوب تصویری از این نوول ارائه داد و هنوز هم فصل نبرد نهایی اهب و موبی‌دیک در آن دریای خروشان، یکی از بهترین فصل‌های تاریخ سینماست. مجموعه من به نوعی ادای دینی به آن کار موفق و برجسته سینمایی و شخص هیوستن و پک است. با این حال، مجموعه‌ ما تفاوت‌هایی بسیار آشکار با آن فیلم خواهد داشت و تلاش دارد روایت تازه‌ای از قصه «موبی دیک» را به تماشاگران تلویزیونی ارائه دهد. جلوه‌های پیشرفته امروزی کمک می‌کند تا صحنه‌های نبرد دریایی قصه به شکل بهتر و زنده‌تری فیلمبرداری و کار شوند.»

بارکر برای تماشاگران تلویزیونی در انگلستان و بقیه کشورهای اروپایی نام ناآشنایی نیست. این فیلمساز که اواسط دهه ۶۰ میلادی به دنیا آمد، فعالیت هنری را از سال ۱۹۹۲ با کارگردانی فیلم «ادی و بادکرده‌های ساحل شرقی» شروع کرد. سال بعد او راهی دنیای تلویزیون شد و تا سال ۱۹۹۶، دو فیلم تلویزیونی و دو مجموعه را کارگردانی کرد. در فاصله سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷، پنج فیلم سینمایی و یک فیلم تلویزیونی را جلوی دوربین برد.

«کشتن شاه» و «یک زن خوب» از جمله فیلم‌های سینمایی نسبتا موفقی هستند که او در این سال‌ها کارگردانی کرد. «پروانه‌ روی چرخ» (۲۰۰۷)‌ تا به امروز آخرین کار هنری اوست. این فیلم سینمایی یک درام جنایتکارانه و دلهره‌آور است که با بازی پیرس برازنان، جیمز باند سابق سینما ساخته شد و نتوانست موفقیتی در جدول گیشه نمایش به‌دست بیاورد. عدم موفقیت مالی این فیلم، بارکر را متقاعد کرد که دوباره به دنیای تلویزیون برگردد. او در سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفت یک نسخه جدید تلویزیونی از قصه موبی‌دیک را بسازد. بجز ۶ ماهی که او با همکاری نیکل ویلیامز مشغول نوشتن فیلمنامه «موبی‌دیک» بود، یک سال هم به دنبال تهیه‌کنندگانی برای تولید این کار پرخرج ۲۵ میلیون دلاری بود.

● نسخه سینمایی در راه است

به گفته بارکر: «گریگوری پک که در نسخه سینمایی سال ۱۹۵۶ نقش کاپیتان اهب را بازی کرد، در نسخه تلویزیونی سال ۱۹۹۸ در نقش پدر ماپل ظاهر شد. این آخرین نقش او نیز در جلوی دوربین بود و پس از آن مرد. به نظر من، انتخاب او برای ایفای نقش پدر ماپل در نسخه تلویزیونی سال ۱۹۹۸ انتخاب خوبی بود. من هم خیلی دوست داشتم مشابه چنین کاری را بکنم و پاتریک استوارت بازیگر نقش کاپیتان اهب این مجموعه را برای ایفای نقش پدر ماپل نسخه خودم انتخاب کنم. اما من به اندازه کارگردان مجموعه قبلی «موبی‌دیک» خوش‌شانس نبودم و استوارت برای حضور در کار ما وقت نداشت. وقتی موضوع حضورش در «موبی‌دیک» جدید را مطرح کردم، از آن استقبال کرد و گفت فکر بسیار خوبی است. اما نتوانست در بین برنامه‌ها و کارهای هنری مختلفی که دارد، وقت و جایی هم برای همکاری با مجموعه ما پیدا کند. من هم ایفای نقش پدر ماپل را به دانلد ساترلند سپردم.» نسخه تلویزیونی سال ۱۹۹۸ یک مجموعه ۴ اپیزودی ۴۵ دقیقه‌ای بود که توسط فرانک روداس کارگردانی شد. این مجموعه محصول مشترک تلویزیونی انگلستان، استرالیا و آمریکا بود که کل صحنه‌های آن در استرالیا فیلمبرداری شد. نسخه جدید تلویزیونی «موبی‌دیک» در شرایطی در دست تولید است که صنعت سینما هم برای سال ۲۰۱۱ قصد دارد یک نسخه تازه سینمایی از این قصه را تهیه و تولید کند.

● فرصت جدید برای کاپیتان اهب

ویلیام هارت که در ۶۰ سالگی امکان بازی در نقش کاپیتان اهب را پیدا کرده، بازی در این نقش را یکی از آرزوهای همیشگی خود توصیف می‌کند و از این‌که این رویا بالاخره روی صفحه تلویزیون به واقعیت می‌پیوندد، احساس خشنودی و رضایت می‌کند. هارت که سال قبل هم با درام پررمز و راز و دلهره‌آور «ویرانگران» (یک مجموعه ۳۹ اپیزودی)‌ به دیدار تماشاگران تلویزیونی آمد، کار بازیگری را از سال ۱۹۷۷ و با حضور در مجموعه پلیسی «کوجک» (با بازی تلی‌ساوالاس‌ در نقش اصلی)‌ شروع کرد. او پس از بازی در چند کار تلویزیونی دیگر در دهه ۸۰ به صورت یکی از چهره‌های مطرح دنیای سینما درآمد. «پارک گورکی»، «فرزندان یک خدای کهتر»، «بوسه عنکبوتی» و «توریست اتفاقی» از فیلم‌های مهم او در این دوران هستند. شهرت این بازیگر در دهه ۹۰ میلادی کاهش یافت و او با بالارفتن سن تبدیل به بازیگر نقش‌های مکمل سینمایی شد. با این حال، وی به همکاری با مجموعه‌های تلویزیونی روی نیاورد و در سال ۲۰۰۰ در مجموعه علمی ـ تخیلی و ماجراجویانه «دون» بازی کرد. موفقیت این مجموعه ۳ اپیزودی تلویزیونی، او را تشویق کرد که همکاری‌اش با کارهای تلویزیونی را ادامه دهد و در دهه جدید در کنار بازی در فیلم‌هایی مثل «هوش مصنوعی» استیون اسپیلبرگ با مجموعه‌ها و فیلم‌های تلویزیونی همکاری بیشتر و نزدیک‌تری داشته باشد. این بازیگر در رابطه با «موبی‌دیک» می‌گوید: «خودم خیلی خوب می‌دانم که نمی‌توانم کاپیتان اهب را مثل گریگوری پک در جلوی دوربین به تصویر بکشم. اما خوشحالم که بالاخره این فرصت برایم به وجود آمد که نقش یکی از شخصیت‌های کلاسیک دنیای ادبیات و سینما را که خیلی دوستش دارم، در یک کار جدید به تصویر بکشم.»

اتان هاوک و چارلز کاکس هم در مجموعه جدید تلویزیونی «موبی‌دیک» بازی دارند و پیش‌بینی می‌شود در زمان پخش تلویزیونی، تبدیل به یکی از مطرح‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی بشود.

ورایتی

مترجم: کیکاووس زیاری