آینده جهان در قرآن

آینده عالم و فرجام امت اسلامی, به شیوه ای در قرآن بیان شده است كه پیامبر اكرم ص و وارثان علم آن حضرت, یعنی ائمه ع , آن را به طور كامل می دانند و به تمام مراحل و تطورات آن نیز دانا هستند, اما راهی كه ما برای شناخت آن داریم, به مقداری است كه از آیات و روایات شریفی, كه در این باره به ما رسیده, می فهمیم

آیندهٔ عالم و فرجام امت اسلامی، به شیوه‌ای در قرآن بیان شده است كه پیامبر اكرم(ص) و وارثان علم آن حضرت، یعنی ائمه(ع)، آن‌را به طور كامل می‌دانند و به تمام مراحل و تطورات آن نیز دانا هستند، اما راهی كه ما برای شناخت آن داریم، به مقداری است كه از آیات و روایات شریفی، كه در این باره به ما رسیده، می‌فهمیم.

و تعداد آیاتی كه از آیندهٔ امت و عالم صحبت می‌كند به ده‌ها آیه می‌رسد؛ از قبیل:

وعد الله الذّین آمنوا و عملوا الصّالحات لیستخلفنّهم فی الأرض... .۷

خدا به كسانی از شما كه ایمان آورده و كارهای شایسته كرده‌اند، وعده داد كه در روی زمین جانشین دیگرانشان كند.

و این آیه:

سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی أنفسهم حتّی یتبیّن لهم أنّه الحقّ ... .۸

زودا كه آیات قدرت خود را در آفاق و در وجود خودشان به آنها نشان خواهیم داد تا برایشان آشكار شود كه او حق است.

و آیهٔ:

و من أظلم ممّن منع مساجد الله... لهم فی الدّنیا خزیٌ... .۹

كیست ستمكارتر از آن كه نگذاشت كه نام خدا در مسجدهای خدا برده شود... نصیبشان در دنیا خواری است... .

و آیات دیگری كه مجموعاً به ده‌ها آیه می‌رسد. و روایات و احادیث در این باره به صدها روایت می‌رسد كه در مصادر حدیثی شیعه و سنی آمده است. و برخی از آنها در ابواب مستقلی جمع‌آوری شده‌اند. مانند ابواب «ملاحم و فتن» و... كه در این روایات پیرامون حوادث بزرگ و كوچكی كه بعد از نبی‌اكرم(ص) تا آخرالزمان برای امت اسلامی رخ می‌دهد، بحث شده است.

و شاید بیشترین و صحیح‌ترین روایات نزد شیعه و سنی، روایاتی باشد كه از مرحلهٔ ظهور اسلام و داخل شدن اقوام مختلف در اسلام و تشكیل حكومت الهی به دست مهدی منتظر(ع) از فرزندان نبی اكرم(ص) صحبت می‌كند و هنگامی كه روایت و آیه دربارهٔ یك موضوع، اتفاق پیدا می‌‌كنند، آن قضیه دارای ارزش علمی بالایی می‌شود.همان‌طور كه در روایات وارده در تفسیر آیات مربوط به ظهور اسلام یا ظهور امام مهدی(ع) چنین است.

●نگاهی اجمالی به آیات تفسیر شده به ظهور حضرت مهدی(ع)

علامه بحرانی در كتاب المحجّهٔ حدود یكصد روایت وارده دربارهٔ تفسیر آیات به امام مهدی(ع) را گرد آورده است. بعد از بررسی بیش از چهارصد مصدر كتب تفسیری و حدیث، بیش از پانصد روایت كه ده‌ها آیه را به امام مهدی(عج) تفسیر می‌كند، یافتم؛ كه بیشتر آن روایات از طرق شیعه از امامان اهل بیت(ع) و اندكی نیز از طریق اهل سنت روایت شده است.

موضوعات این روایات بسیار متنوع می‌باشند. من جمله، صحبت از پاره‌ای وقایع قبل از ظهور ایشان؛ جمع شدن یاران آن حضرت(ع) در مكه، آغاز قیام حضرت مهدی(ع) از مسجدالحرام، حركت ایشان به سوی قدس، متوجه شدن ایشان به عالم، و جنگ‌ها و پیروزی‌های حضرت حجت(ع) و رفاه و گشایش در عصر ایشان، و عدالت و رحمت و دوست داشتن ایشان توسط مردم، و ده‌ها موضوع كلی و تفصیلی از این مرحله از ظهور اسلام بر سایر ادیان، و آنچه به دنبال این مرحله به وقوع می‌پیوندد از نزول حضرت مسیح(ع) و تصدیق حضرت مهدی(ع) و حمایت و یاری حضرت مهدی(ع) توسط ایشان، و از آنچه بعداز امام مهدی(ع) رخ می‌دهد؛ از رجعت پیامبر اكرم(ص) و ائمه (ع) به دنیا و حكومت نمودن به مدت طولانی، پس از آغاز شدن علایم قیامت، و خروج جنبده‌ای از زمین (دابهٔ الأرض) و یأجوج و مأجوج و... .

●نمونه‌هایی از مصادر شیعه و سنی

۱. طبری در تفسیر خود۱۰ می‌گوید: سُدّی دربارهٔ این سخن خداوند تعالی:

و من أظلم ممّن منع مساجد الله أن یذكر فیها اسمه و سعی فی خرابها.

می‌گوید: «رومیان بخت‌النصر را در تخریب بیت المقدس یاری كردند» و دربارهٔ این قول خداوند:

أولئك ماكان لهم أن یدخلوها إلاّ خائفین.۱۲

آنان حق ندارند جز ترسان و لرزان در آن [مسجد] درآیند؛

گفته است: در زمین، هیچ رومی وجود ندارد مگر اینكه اگر بخواهد وارد آن شود، می‌ترسد كه گردنش زده شود، و به پرداخت جزیه ترسانده شده، آنرا می‌پردازد. و دربارهٔ این آیهٔ قرآن:

لهم فی الدّنیا خزیٌ.۱۳

در دنیا، ایشان را خواری است.

می‌گوید: اما خواری و ذلت رومیان در دنیا، هنگامی است كه امام مهدی(ع) قیام نموده و «قسطنطنیه» را فتح نماید و آنها را به قتل رساند؛ این ذلت آنها در دنیاست.

همین روایت را شیخ طوسی از سدی در تفسیر التبیان۱۴ روایت كرده، و به آخر آن این جمله را اضافه نموده است: «و برای آنان، خواری در دنیا به این است كه كشته شوند، اگر حربی باشند.»

مشابه این بیان را «سیوطی» در تفسیر درّ المنثور۱۵، نقل كرده است. همچنین در كتاب العرف الوردی فی أخبار المهدیّ الحاوی۱۶ و در كتاب البرهان۱۷ و صاحب جریدهٔ العجائب۱۸، نیز این روایت نقل شده است.

آنچه را كه دربارهٔ قیمت و ارزش علمی روایت نقل شده از سدی گفتیم، در حالی‌كه فقراتی را كه سدّی بر زمان خودش تطبیق نموده است، رد نمودیم به این دلیل است كه روایت، این نكته را آشكار می‌كند كه در ذهن تابعینی مثل سدی این بوده است كه پیروزی كامل مسلمین بر روم و فتح پایتخت آنان‌، كه در این روایت قسطنطنیه نامیده شده، به دست مهدی موعود(ع) انجام شده و عزت مسلمین در مقابل آنها به دست ایشان تحقق خواهد یافت.

۲. در كمال‌الدین۱۹ از امام صادق(ع) روایت شده است كه دربارهٔ آیهٔ:

هو الّذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحقّ لیظهره علی الدّین كلّه و لوكره المشركون.۲۰

او كسی است كه پیامبر خود را برای هدایت مردم با دینی درست و برحق، فرستاد، تا او را بر همهٔ دین‌ها پیروز گرداند، هرچند مشركان را خوش نیاید.

چنین فرمودند:

به خدا قسم، تأویل این آیه رخ نداده و رخ نخواهد داد تا قائم(ع) خروج نماید. پس آنگاه كه خروج نماید، هیچ كافری به خدای عظیم و هیچ مشركی به امام وجود نخواهد داشت مگر اینكه خروج آن حضرت(ع) را ناخوش دارد. حتی اگر در میان صخره‌ای مشرك یا كافری پنهان شده باشد، آن صخره ندا می‌دهد: ای مؤمن، در میان من كافری پنهان شده، مرا بشكن و او را بكش.

و بخشی از این روایت را «فرات»۲۱ و «عیاشی»۲۲ در تفاسیر خود، نقل كرده‌اند و همچنین در العدد القویّه۲۳ و در تأویل الآیات۲۴ و برخی از مصادر دیگر شیعه نیز ذكر شده است.

در مجمع البیان۲۵ از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده كه پس از تلاوت این آیه فرمودند:

آیا دین اسلام بر سایر ادیان غالب شده است؟

همراهان حضرت(ع) پاسخ دادند: بلی.

ایشان فرمودند: هرگز، قسم به كسی كه جانم در دست اوست، این اتفاق نمی‌افتد تا اینكه هیچ شهر و روستایی نباشد مگر اینكه در آن، هر صبح و شام، شهادت بر وحدانیت خدا و رسالت پیامبر اسلام(ص) داده شود.

همین روایت در تأویل الآیات۲۶ و تفسیر صافی۲۷ و دیگر مصادر شیعه نیز بیان شده است.

مصادر اهل سنت، تفسیر این آیه را به نزول عیسی(ع) روایت كرده‌اند. همان‌طور كه در جامع طبری۲۸ و سنن بیهقی۲۹ و الدّرالمنثور۳۰ ذكر شده است. شافعی، صاحب البیان۳۱ از سعید بن‌جبیر در تفسیر این قسمت از آیه:

لیظهره علی الدّین كلّه و لوكره المشركون.

چنین نقل كرده است كه: «او، مهدی از عترت فاطمه(س) است.» و سپس می‌افزاید:

بین این قول، و قول كسانی كه می‌گویند: منظور، عیسی(ع) است؛ منافاتی وجود ندارد، زیرا همان‌طور كه گفته شد، عیسی(ع) یاری دهندهٔ امام مهدی(ع) است.

همچنین فخر رازی در تفسیر خود۳۲ از ابوهریره نقل می‌كند كه گفت:

این وعده‌ای از جانب خداوند تعالی است كه اسلام را بالاتر و برتر از جمیع ادیان قرار دهد. او سپس گفت ... و تمامیت یافتن این امر در زمان خروج عیسی(ع) است.

سدّی می‌گوید:

این امر هنگام قیام مهدی(ع) است. كه هیچ كس باقی نمی‌ماند مگر اینكه اسلام آورده یا مجبور به پرداخت خراج می‌گردد.

و احادیث متواتری در نزد شیعه و سنی وجود دارد كه نزول عیسی(ع) در زمان ظهور حضرت مهدی(ع) خواهد بود و ایشان پشت سر امام مهدی(ع) نماز خواهد خواند.

نویسنده:علی كورانی

پی‌نوشت‌ها:

منبع: سایت القرآن نور.

۱. سورهٔ نحل (۱۶)، آیهٔ ۸۹.

۲. سورهٔ اعراف (۷)، آیهٔ ۱۴۵.

۳. سورهٔ زخرف (۴۳)، آیهٔ ۶۳.

۴. سورهٔ نحل(۱۶)، آیهٔ ۸۹.

۵. الكینی، محمد بن یعقوب،كافی، ج ۲، ص ۵۹۹، ح ۳.

۶. حسینی بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ج ۱، ص ۳۷۸.

۷. سورهٔ نور (۲۴)، آیهٔ ۵۵.

۸. سورهٔ فصلت (۴۱)، آیهٔ ۵۳.

۹. سورهٔ بقره(۲)، آیهٔ ۱۱۴.

۱۰. تفسیر طبری، ج ۱، صص ۳۹۹ـ۳۹۸.

۱۱. سورهٔ بقره(۲)، آیهٔ ۱۱۴.

۱۲. همان.

۱۳. همان.

۱۴. شیخ طوسی، تفسیر التبیان، ج ۱، ص ۴۲۰.

۱۵. درالمنثور، ج ۱، ص ۱۰۸.

۱۶. العرف الوردی فی أخبار المهدی الحاوی، ج ۲، ص ۵۷.

۱۷. حسینی بحرانی، همان، ص ۱۴۴.

۱۸. العجائب، ص ۲۷۵.

۱۹. شیخ صدوق، محمد بن علی بن الحسین، كمال‌الدین و تمام‌النعمهٔ، ج ۲، ص ۶۷۰، ب ۵۷، ح ۱۶.

۲۰. سورهٔ توبه (۹)، آیهٔ ۳۳.

۲۱. تفسیر فرات، ص ۱۸۴.

۲۲. تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۸۷، ح ۵۲.

۲۳. العدد القویه، ص ۶۹، ح ۱۰۴.

۲۴. تأویل الآیات، ج۲، ص ۶۸۸.

۲۵. شیخ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۸۰.

۲۶. تأویل الآیات، ج ۲، ص ۶۹۸، ج ۶.

۲۷. تفسیر صافی، ج ۲، ص ۳۳۸.

۲۸. جامع طبری، ج ۱۰، ص ۸۲.

۲۹. سنن بیهقی، ج ۹، ص ۱۸.

۳۰. سیوطی، همان، ج ۳، ص ۲۱۳.

۳۱. شیخ طبرسی، همان، ص ۵۲۸، ح ۲۵.

۳۲. تفسیر فخررازی، ج ۱۶ ، ص ۴۰.

۳۳. سورهٔ سبأ (۳۴)، آیهٔ ۵۱.

۳۴. تفسیر طبری، ج ۲۲، ص ۷۲.

۳۵. تفسیر ثعلبی، ج ۳، ص ۱۵۴.

۳۶. البدء و التاریخ، ج ۲، ص ۱۷۷.

۳۷. سلمی، عقدرالدّرر، ص ۷۶، ب ۴، ح ۲.

۳۸. سیوطی، همان، ج ۵، ص ۲۴۰.

۳۹. سورهٔ نساء(۴)، آیهٔ ۱۵۹.

۴۰. تفسیر طبری، ج ۶، ص ۱۴.

۴۱. شیخ طوسی، همان، ج ۳، ص ۳۸۶.

۴۲. شیخ صدوق، همان، ج ۱، ص ۳۳۰، ب ۳۲، ح ۱۶.

۴۳. سورهٔ هود(۱۱)، آیهٔ ۸۶.

۴۴. النعمانی، الغیبهٔ، ص ۲۲۹، ب ۱۴، ح ۴۰.

۴۵. سورهٔ فصلت(۴۱)، آیهٔ ۵۳.

۴۶. النعمانی، همان، ص ۲۲۹، ب ۱۴، ح ۴۰.

۴۷. سورهٔ مریم(۱۹)، آیهٔ ۳۷.

۴۸. سورهٔ شعرا(۲۶)، آیهٔ ۴.

۴۹. سلمی، همان، ص ۱۰۴، ب۴،ح۲.

۵۰. سورهٔ هود(۱۱)، آیهٔ ۸.

۵۱. تفسیر قمی، ج ۱، س ۳۲۳.

۵۲. تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۷.

۵۳. همان، ج ۲، ص ۱۴۱.

۵۴. النعانی، همان ص ۲۴۱، ب ۱۳، ح ۳۶.

۵۵. تفسیر فرات، ص ۲۱۸.

۵۶. تأویل الآیات، ج۲، ص ۸۱۸، ح ۳ و ص ۸۲۰، ح۹.

مترجم: حسین رضایی فرد

منبع:ماهنامه موعود، شماره ۵۷

---