میدان حسن آباد و هشت گنبد معروفش

خیلی از قدیمی ها و مسن تر ها, میدان حسن آباد را قلب تهران می دانند و این میدان جای بسیار مهمی در خاطرات آنان دارد, اما این میدان امروز چگونه است

خیلی از قدیمی‌ها و مسن‌تر‌ها، میدان حسن‌آباد را قلب تهران می‌دانند و این میدان جای بسیار مهمی در خاطرات آنان دارد، اما این میدان امروز چگونه است؟ از ایستگاه مترو که در دل میدان حسن‌آباد واقع شد وقتی پا به بیرون می‌گذاری و وارد میدان می‌شوی، قبل از هر چیز، هشت گنبد که در چهارگوشه میدان خودنمایی می‌کند توجه‌ات را جلب می‌کند، اما شاید قبل از آنکه ناخودآگاه به یاد دوران قدیم بیفتی، حس می‌کنی در دوران رنسانس ایتالیا هستی اما بلافاصله بوق‌های سرسام‌آور ماشین‌های اطراف میدان و هوای آلوده، تو را از این حال و هوا بیرون می‌کشد. اینجا میدان حسن‌آباد یا هشت گنبد با سابقه‌ای بیش از ۸۰ سال است که به سبک معماری کاملا غربی که هیچ نسبتی با معماری سنتی ایرانی ندارد، برپا شده است. تناقض سنت غرب و شرق در این مکان به خوبی دیده می‌شود.

این میدان با چهار ساختمان قرینه که به‌گونه‌ای منحنی شکل ساخته شده با هشت گنبد مدور، محصور شده که در تقاطع خیابان امام خمینی (سپه سابق) و وحدت اسلامی واقع شده است. انتهای تمام خیابان‌هایی که به میدان حسن‌آباد منتهی می‌شود سنگفرش شده که نظیرش را کم دیده‌ایم و همچنین زیرگذری جهت تردد خودروها تعبیه شده است. اطراف میدان را مغازه‌های قفل‌فروشی، ابزار و یراق‌آلات در برگرفته و در سمت جنوبی میدان نیز بورس سیسمونی‌فروش‌ها و در قسمت شمالی مرکز فروش مبلمان اداری و لوازم چوبی است. در واقع حالا این میدان، میدانی است با ابعاد مختلف تجاری، اداری و تاریخی.

● قبرستان حسن‌آباد

در گوشه شمالغربی میدان در گذشته قدیمی‌ترین قبرستان تهران قرار داشت که به نوعی در گوشه شهر بود اما بعدا و از سال ۱۳۱۷ ه.ش آتش‌نشانی بزرگی جای آن قرار گرفت. از یکی از کفاشانی که در یک گوشه میدان مشغول به کار بود، پرسیدم چه خاطره‌ای از این میدان داری؟ با دست اشاره به آتش‌نشانی کرد و گفت:«آنجا را می‌بینی، قبل از اینکه آتش‌نشانی شود قبرستان بود و در کنارش یک حمام که می‌گفتند جن‌ها در آنجا رفت‌وآمد دارند. من کوچک بودم و یکی، دو باری به این حمام رفتم. البته با چشمان بسته، خدا رو شکر که چیزی ندیدم ولی صداهایی شنیدم که بعدا به دلیل حضور مداوم جن‌ها، حمام را بستند.» در واقع داستان حضور این جن‌ها در حمام موجود در میدان به‌گونه‌ای بود که هیچ‌کس حاضر نمی‌شد، پس از غروب آفتاب به این حمام برود.

● تاریخچه میدان حسن‌آباد

کمتر کسی می‌داند که قبل از احداث این میدان تاریخی، باغ بزرگی در این محوطه قرار داشت که متعلق به میرزا یوسف آشتیانی بود. وی بعد از گسترش یافتن تهران، آن منطقه را به نام پسرش، حسن، حسن‌آباد نامگذاری کرد که این وجه تسمیه نامگذاری حسن‌آباد است. هر چند که قبل از آن این محله به هشت‌گنبد معروف بود. در حسن‌آباد چهار ساختمان به شکل قرینه توسط قلیچ‌ باقلیان تحت نظارت معمار و مهندس برجسته ارمنی‌تبار لئون‌تادوسیان به سبک معماری غربی ساخته شده است. پس از فوت آشتیانی، ورثه این ملک را تکه‌تکه کرده و به مردم فروختند، به طوری که فقط در دل محله مسکونی حسن‌آباد دو چهارراه کوچکی از آن باقی ماند.

پس از تغییر سلطنت قاجاریه، پهلوی اول آن چهارراه را به میدانی دایره شکل به شعاع ۴۵ متر و مساحت حدود ۶۵۰۰ متر بنا کرد و در پی بازسازی بناهای این میدان، یکی از ساختمان‌های قرینه چند طبقه آن تخریب و به جایش بانک ملی با نمای شیشه‌ای ساخته شد که در پی بازسازی مجدد در جلوی ساختمان نوین بانک، سازه‌ای نمایشی شبیه همان سازه‌های قرینه‌ای ساخته شد تا تمامیت فضای معماری آن تا حدی بازگردد.

قبل از انقلاب اسلامی تندیسی از ملک‌المتکلمین از مبارزان مشروطه که به دستور محمدعلی شاه کشته شده در این میدان بود که به علتی نامشخص به انبار پارک‌شهر انتقال یافت و پس از چندی که آهنگ برپایی دوباره آن برخاست، روشن شد که تندیس ناپدیده شده است. میدان حسن‌آباد پس از پیروزی انقلاب به میدان ۳۱ شهریور تغییر نام داد اما دوباره به نام سابق خود «حسن‌آباد» بازگشت. قرار گرفتن این میدان در خیابان حافظ باعث شده که این محله حالا از شلوغ‌ترین مکان‌های شهر باشد چرا که جدا از مردمی که برای خریدهای گوناگون به آنجا می‌آیند، بسیاری هم از طریق این خیابان و این میدان به سوی مناطق جنوبی شهر می‌روند.

چند سال پیش بورس اصلی لوازم و مبلمان چوبی و اثاثیه اداری در نزدیکی میدان حسن‌آباد بود که حالا چند منطقه را به عنوان رقیب خود می‌بیند. بورس تهیه لوازم و لباس‌های نظامی و ارتش و بورس تهیه ابزارآلات و یراق و هرگونه وسایل مکانیکی و صنعتی هم در نزدیکی این میدان واقع است که مشتریان بسیاری را به خود جلب می‌کند و این دلیل شلوغی آن است. حالا هشت گنبد مشهور این میدان که زمانی در خطر تخریب قرار داشتند جزو آثار فرهنگی و باستانی ثبت شده‌اند و حالا قرار است که تمام اماکن مرتبط با این گنبدها تحت حفاظت و نظارت قرار بگیرند.