بررسی فرآیند تنظیم بازار گوشت مرغ

متعادل کردن عرضه و قیمت گوشت مرغ در ماه های مختلف سال با استفاده از ذخایر در زمان مناسب

ذخیره‌سازی گوشت مرغ در سال ۱۳۸۱ بنا به پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی به منظور دستیابی به اهداف زیر به تصویب شورای اقتصاد رسید:

▪ حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان گوشت مرغ با ایجاد ذخیره‌سازی مناسب در مقابله با بحران‌های احتمالی.

▪ متعادل کردن عرضه و قیمت گوشت مرغ در ماه‌های مختلف سال با استفاده از ذخایر در زمان مناسب.

▪ افزایش کیفیت تولید گوشت مرغ مطابق با استانداردهای جهانی.

▪ توسعه صنعت بسته‌بندی و قطعه‌بندی در راستای افزایش مصرف سرانه و صادرات.

▪ تولید پایدار و ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری و جلوگیــــری از ضـــرر و زیـــان مصرف‌کننـــدگان و تولیدکنندگان.

▪ فرهنگ‌سازی مصرف مرغ منجمد بسته‌بندی شده به صورت کامل و قطعه‌بندی.

▪ افزایش تولید گوشت مرغ مناسب با برنامه، رشد جمعیت و کشش بازار.

▪ قرار گرفتن گوشت مرغ به عنوان یک ماده غذایی ضروری در سبد مصرفی تمام دهک‌های پایین جامعه.

▪ وجود ذخایر مطمئن مواد پروتیینی در کشور برای مواقع ضروری و به عنوان جایگزین سایر مواد پروتیینی.

به منظور دستیابی به اهداف یادشده براساس مصوبه شماره ۱۷۴۴۸۲/۳۴ مورخ ۲۴/۹/۱۳۸۱، شورای اقتصاد مقرر شد با حمایت‌های دولت دستگاه مباشر (شرکت سهامی پشتیبانی امور دام کشور)، در مواقعی که عرضه بیش از تقاضای بازار است و سطح قیمت به کف رسیده، ‌اقدام به خرید و ذخیره‌سازی و در مواقعی که بازار با کمبود مواجه بوده و قیمت به سقف رسیده است موجودی ذخیره شده را روانه بازار کرده و بدین وسیله از نوسان‌های غیرمتعارف گوشت مرغ در بازار جلوگیری کند. در این طرح، بر این نکته نیز تأکید شده است که دستگاه مباشر تنظیم بازار گوشت مرغ همانند بنگاه اقتصادی در بازار حضور مستمر داشته باشد و با خرید و فروش پیوسته، موجودی گوشت حالت چرخشی پیدا کند و همواره دارای تاریخ مصرف و کیفیت مطلوب باشد.(برای مثال، توزیع گوشت مرغ طی سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ به شرح جدول شماره یک است.)

● مشکلا‌ت

از آنجا که موجودی ذخیره گردشی گوشت مرغ، در سقف معینی قرار دارد، از این رو، زمانی که در بازار گوشت مرغ روند افزایش قیمت وجود دارد، این موجودی کارساز نیست و به عنوان عامل نیرومندی برای کاهش قیمت‌ها عمل نمی‌کند. همچنین در زمانی که قیمت گوشت مرغ برای مدت مدیدی در کف قیمت است، آنگاه دستگاه مباشر مجبور به خرید می شود. از آنجایی که در این شرایط دستگاه مباشر نباید ذخیره خود را وارد بازار کند از این رو، با انقضای تاریخ مصرف موجودی گوشت مرغ مواجه می‌شود که در این حالت مجبور به فروش با ضرر و زیان بیشتر است.

از سوی دیگر، شرکت سهامی پشتیبانی امور دام کشور به دلیل سهولت در انجام کار و خرید گوشت مرغ، ‌اقدام به خرید گوشت مرغ به صورت بسته‌بندی یکسان براساس قیمت کف از کشتارگاه‌ها می‌کند، در نتیجه کشتارگاه بیشتر از مرغداری نفع می‌برد، به طوری که کشتارگاه، مرغ زنده را به قیمت روز (که با محاسبه ضریب تبدیل، کمتر از قیمت تعیین شده است) خریداری و علا‌وه بر اینکه سود ناشی از کشتار را کسب می‌کند، تفاوت قیمت روز مرغ زنده و قیمت مرغ کشتار شده را نیز دریافت می‌کند. بنابراین تنها منافع مرغدار از اجرای طرح یادشده، افزایش میزان جذب مرغ ناشی از تقاضای اضافی توسط کشتارگاه است.

براساس این، ارایه هرگونه طرح و پیشنهاد به منظور تنظیم بازار گوشت مرغ به گونه‌ای که منافع تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان تأمین شود، ‌به طور قطع مستلزم شناخت وضعیت تولید و ساختار صنعت مرغداری در کشور و بازار توزیع و مصرف آن است.

به رغم اجرای طرح‌های مختلف، صنعت تولید گوشت مرغ با مشکلا‌تی مواجه بوده و افزایش قیمت در یک مقطع موجب افزایش جوجه‌ریزی در مقطع بعدی و در نتیجه افت قیمت در مقطع بعدی می شود و در نهایت در مقطع بعدی دوباره افزایش قیمت مرغ زنده و گوشت مرغ فرا می‌‌رسد.

با این تفاوت که در بسیاری از سال‌ها این نوسان‌ها فصلی بوده و طی فصل‌های بهار و پاییز روند کاهشی قیمت گوشت مرغ و طی فصل‌های تابستان و زمستان روند افزایشی قیمت گوشت مرغ مشاهده شده و عامل اصلی این نوسان‌ها نیز آب و هوا بوده است.

بدین ترتیب در فصل بهار و پاییز وضعیت آب و هوایی تمام استان‌های کشور برای جوجه‌ریزی و پرورش مرغ مناسب است و از این رو، حجم جوجه‌‌ریزی افزایش می‌یابد و در نتیجه در پایان دو فصل یادشده افت قیمت مرغ مشاهده می‌شود و طی فصل‌های تابستان و زمستان در برخی از مناطق کشور آب و هوا برای جوجه‌ریزی مناسب نیست و حجم جوجه‌ریزی کاهش می‌یابد؛ در نتیجه در پایان دو فصل یاد شده افزایش قیمت مرغ زنده به ویژه در فصل تابستان مشاهده می‌شود.

● پیشنهادها

وضعیت فعلی صنعت طیور، ماحصل تکامل ۷۰ ساله این صنعت در داخل کشور است بهگونه‌ای که زنجیره تولید گوشت مرغ به جز وابستگی به مقادیر دارو و اقلا‌م خوراک در شرایط فعلی کشور کامل بوده و امکان استقلا‌ل اقتصادی آن در کشور به راحتی وجود دارد اما اتخاذ سیاست‌های آزمون و خطا مانند طرح ذخیره‌سازی گوشت مرغ در دامنه قیمت کف و سقف نه تنها منجر به ارتقای کمی و کیفی این بخش نمی‌شود، بلکه تجربه نشان داده است که حضور روز افزون دولت در قالب اقدام‌های تصدی‌گری، باعث وابسته شدن بیش از پیش این صنعت به منابع عمومی‌می شود و طرح تنظیم بازار گوشت مرغ از طریق ذخیره‌سازی و جمع‌آوری مازاد تولید و تزریق آن در مواقع ضروری، اقدام پرهزینه‌ای محسوب می‌شد که بر اثر ضعف حلقه‌های مختلف صنعت طیور انجام می‌گرفت. انجام این طرح با توجه به اینکه اطلا‌ع مشخص و دقیقی از میزان جوجه‌ریزی و تولید گوشت مرغ در دسترس نبود، تعیین مدت حضور در بازار یا زمان خروج از بازار تا محو کامل اثرهای شوک قیمتی وارده را کار بسیار مشکل و پیچیده‌ای کرده بود.

از طرفی تنها سازوکار دولت برای تثبیت قیمت گوشت مرغ در حد قیمت مصوب، عرضه گوشت مرغ منجمد ذخیره شده بود و از آنجایی که سلیقه و تمایلا‌ت مصرف‌کنندگان به مصرف گوشت مرغ تازه بیشتر است، گاهی مصرف‌کننده ترجیح می‌دهد مرغ تازه را حتی با قیمت ۳۰ درصد بالا‌تر از مرغ منجمد خریداری کند.

در این راستا و برای تنظیم بازار گوشت مرغ موارد زیر پیشنهاد می‌شود:

▪ کاهش حقوق ورودی و حذف موانع غیرتعرفه‌ای واردات گوشت مرغ آماده طبخ.

▪ واردات جو و ذرت توسط شرکت بازرگانی دولتی ایران و عرضه آن به قیمت تمام شده در بازار و مصرف داخلی.

▪ شناسایی تمام موانع غیرتعرفه‌ای و حذف آن همانند واردات نهاده‌های دامی‌از طریق مجوز دستگاه‌های ذی‌ربط.

▪ ساماندهی تشکل‌های صنفی در قالب یک مجموعه متمرکز به گونه‌ای که تمام اقدام‌های تصدی‌گری در این بخش، توسط چنین تشکل‌هایی انجام شود.

▪ تنظیم قیمت‌های نهاده‌های دان و جوجه یک روزه گوشتی برای ایجاد ثبات در قیمت مرغ لزوماً باید به تثبیت قیمت‌دان و جوجه یک روزه پرداخته شود. از جمله اقدام‌های لا‌زم برای کنترل قیمت جوجه یک‌روزه و دان عبارت است از:

▪ با اتخاذ تمهیدات لا‌زم و منطقی کردن نرخ تعرفه‌های گمرکی، شرایط صادرات و واردات جوجه یک روزه گوشتی در هنگام تولید مازاد و کمبود آن برای دست اندرکاران بخش فراهم تا امکان ثبات قیمت آن در کشور میسر شود.

▪ تثبیت قیمت جوجه یک روزه گوشتی از طریق کنترل جوجه‌ریزی گله‌های مادر گوشتی و همچنین نظارت دقیق بر واحدهای جوجه‌کشی.

▪ تثبیت قیمت‌دان مصرفی با ایجاد صندوق حمایت از مرغداران به منظور واردات عمده توسط تشکل صنفی ذی‌ربط و توزیع بین اعضای تشکل.

▪ اجرای طرح پرورش مرغ ۴۵ روزه، به منظور استفاده بهینه از صنایع غذایی و در نتیجه کاهش هزینه‌های تولید و کاهش اثرهای قیمت‌دان مصرفی بر گوشت مرغ تولیدی.

▪ متمرکز کردن حمایت‌های دولت در قالب صندوق حمایتی و اعطای هرگونه کمک به صنعت یادشده از محل صندوق یادشده در قالب حق بیمه، تأمین نقدینگی و...

▪ ایجاد بانک اطلا‌عاتی تمام فعالیت‌های تولیدی زنجیره‌ای بخش به صورت متمرکز و منوط کردن پرداخت هرگونه اعطای کمک از سوی صندوق یادشده از طریق همین سامانه رایانه‌ای.

‌*سرپرست دفتر امور بازرگانی

**کارشناس دفتر امور بازرگانی