تعطیلات زیاد با بهره وری اندک

نگاهی به دلایل عدم ساماندهی تعطیلات کشور

با شروع سال جدید یکبار دیگر معضل وجود تعطیلات بیش از اندازه در تقویم کاری کشور مورد توجه قرار گرفته است; موضوعی که پیشینه ای طولانی دارد و همواره در مقاطع مختلف از آن سخن گفته شده و لزوم کاهش آن از طرف دولتمردان ، صاحب نظران سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و استادان دانشگاه ها، سیاست گذاران و... به کرات مورد بحث قرار گرفته و حتی خبرهایی از تغییر و تعدیل این ایام به گوش رسیده است; با این حال هیچگاه تغییری جدی در این باره صورت نگرفته است. آخرین تغییرات در این باره در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و توسط مجلس شورای اسلامی صورت پذیرفت که نتیجه بحث و قانونگذاری مجلس برای کاهش تعطیلات در کشور به حذف تعطیلی ۲۹ اسفند منجر شد! ناگفته پیداست که چنین قانونی تا چه اندازه بی نتیجه بودو همان مجلس پیش از اجرایی شدن این تصمیم از آن چشم پوشید.

با توجه به نامگذاری سال جاری به عنوان سال همت و کار مضاعف ، این موضوع دوباره مورد توجه قرار گرفته و در روزهای اخیر اخبار مختلفی درباره تلاش برای تغییرات موثر در این زمینه به گوش می رسد. با این حال کمتر لزوم این تغییرات و وضعیت تعطیلات در ایران برای مردم بازگو شده است.

تعطیلات یکی از موارد ضروری زندگی برای تمام افراد و در هر سنی به شمار می رود و علی الخصوص تعطیلات آخر هفته از نیازهای انسان شهرنشین است ولی عده ای که تعداد آنها کم هم نیست، معتقدند که میزان تعطیلات در ایران بیش از میزان تعطیلات در سایر کشورها است و این موضوع بر بهره وری در کار ایرانیان تاثیرگذار است.

رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها که از ارایه و بررسی طرحی در شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت ساماندهی تعطیلات موجود کشور به ویژه تعطیلات نوروزی و تابستانی خبر داده، یکی از عوامل اصلی تضعیف همت ها را تعطیلات زیاد در کشور عنوان کرد و گفت: برای تحقق همت مضاعف در ابتدا باید عوامل تضعیف کننده همت ها را شناسایی و از بین برد و پس از آن به تقویت عوامل افزایش همت پرداخت.

وی افزود: یکی از مواردی که در فضای جامعه باعث رخوت شده و اراده ها را تضعیف و به فرهنگ کار آسیب وارد می کند، تعطیلات فراوان، خصوصا تعطیلات پشت سر هم و طولانی است. وقتی به صورت یک باره سه هفته کشور تعطیل می شود تا دوباره روح کار ایجاد شود چند روز دیگر طول می کشد. بنابراین ممکن است با توزیع تعطیلات مقداری از مشکلات کم و رخوت کمتری ایجاد شود. برای جامعه ای که بخواهد عقب ماندگی های چند صد ساله خود را جبران کند و خود را به سرعت تحولات جهانی رسانده و از آن پیشی گیرد، تحمل این همه تعطیلات دور از انصاف است. بنابراین دلسوزان جامعه و طراحان برنامه های کلی جامعه باید به این نکته توجه کنند که آیا با این همه تعطیلات می توان به آن جهش مورد نظر رسید یا نه.

این استدلالی است که در اکثر گفته ها درباره لزوم کاهش تعطیلات بیان می شود اما آیا ایران تعطیلاتی بیش از دیگر کشور ها دارد؟ اگر به تقویم سال ۸۹ رجوع شود ۲۵ روز تعطیلی رسمی در این سال وجود دارد که با احتساب جمعه ها که ۴۷ روز است و احتمال تعطیل شدن ۲ روز بین التعطیلین مجموع روزهای تعطیل سال ۸۹ به ۷۴ روز می رسد.

در عین حال هر کارگر یا کارمند ایرانی در طول یک سال می تواند از ۳۰ روز مرخصی استحقاقی استفاده کند که با اضافه کردن تعطیلات رسمی و جمعه ها می شود ۱۰۴ روز در سال. با در نظر گرفتن این موضوع که روزهای پنجشنبه بسیاری از اداره ها و موسسه ها تعطیل هستندو مابقی هم نیمه وقت کار می کنند و البته مرخصی های استعلاجی و تشویقی در نهایت می توان ادعا کرد که هر ایرانی یک سوم روزهای سال را در تعطیلات به سر می برد. ایرانی ها در حالی که ۲۵ روز تعطیلی رسمی در سال دارند که این رقم در کشور پیشرفته ای مثل ژاپن فقط ۱۴ روز است. اما آنچه در ادامه می آید تعطیلات سالیانه بعضی دیگر از کشورهای دنیاست که نشان می دهد کشورهای دیگری همچون ایران هستند که علی رغم تعطیلات زیاد موفقیت اقتصادی آنها آسیب ندیده است.

▪ چین و هنگ کنگ: برای کارگران چینی، علاوه بر تعطیلات آخر هفته، در طول سال روزهای دیگر همچون روز سال نو، جشنواره بهار، روز کارگر و روز ملی نیز به عنوان روزهای تعطیل محاسبه می شود. در بین کارگران آنهایی که در شرکت های چند ملیتی مشغول به کار هستند علاوه بر روزهای گفته شده از تعطیلات کریسمس نیز بهره می برند. تعطیلات سالیانه نیز که بین یک تا دو هفته است معمولا به صورت توافقی میان کارگران و کارفرمایان تعیین می شود. اینگونه تعطیلات که جمعا ۱۶ روز هستند چین را به عنوان یکی از اولین کشورها با تعطیلی زیاد معرفی می کنند.

▪ مصر: ۲۱ روز تعطیلی برای شغلهای رسمی، ۱۶ روز تعطیلات عمومی در طول سال و دو روز تعطیلات آخر هفته، مجموع تعطیلات ثابت و متغیر را در مصر تشکیل می دهند. در صورت همزمانی تعطیلات عمومی با تعطیلات آخر هفته، این روزها در هفته آتی کارمندان دولتی محاسبه می شود. شرکت های خصوصی نیز تعطیلات آخر هفته را جزو روزهای تعطیل عمومی خود در نظر می گیرند. از اینرو این روزها در زمره تعطیلات سالیانه کارمندان قرار گرفته و باعث کاهش آن می شوند.

▪ هند: تعطیلات سالیانه به صورت میانگین برای کارمندان شرکت های خصوصی بین ۱۵ تا ۲۰ روز است. در سال ۲۰۰۷ تعطیلات عمومی هند ۱۷ روز بود در حالی که یک سال بعد، دو روز از آن کاسته شد. این امر، برای هندی هایی که به مرخصی گرفتن های روزهای بین التعطیل برای طولانی کردن تعطیلات خود عادت دارند، تا حدودی خوشایند به نظر نرسید.

شلوغ ترین فصل مسافرت برای شهروندان هندی تعطیلات تابستانی مدارس در ماه ژوئن است که در آن بسیاری از خانواده ها به سفرها و تفریح های متعدد می پردازند.

▪ تایلند: مرخصی سالانه کارمندان تایلندی ۴۰ روز است که ۱۰ روز آن را تعطیلات، ۱۰ روز را مرخصی های استحقاقی و ۲۰ روز را مرخصی های استعلاجی تشکیل می دهند. علاوه بر مرخصی سالانه، ۱۳ روز نیز به عنوان تعطیلات مذهبی و ملی به جمع ایام غیر کاری شهروندان تایلندی اضافه می شوند. شهروندان تایلندی حداقل دوبار در سال تعطیلات خود را با تعطیلات پایان ترم کودکانشان که در ماه های آوریل و اکتبر است، یکی کرده و به مسافرت و گشت و گذار می پردازند.

▪ مالزی: مالزی هر ساله از تعطیلات قابل توجهی برخوردار است. کارمندان این کشور معمولا از ۱۴ تا ۲۴ روز مرخصی سالیانه و ۳۰ روز مرخصی پزشکی بهره می برند. اکثر این تعطیلی ها یا به نوعی مرخصی ها در پایان یا آغاز سال که مصادف با جشن ها و مراسم سنتی و تعطیلات رسمی همچون عید مبارک، کریسمس، سال نو چینی و دیپاوالی است، گرفته می شوند. فصل تعطیلات مالزی معمولا از ماه نوامبر آغاز و تا فوریه سال بعد ادامه خواهد داشت.

▪ شیلی: تعطیلات عمومی شیلی ۱۳ روز است. برخی از این تعطیلات که در روزهای کاری قرار می گیرند معمولا به یک شنبه ها نزدیک می شوند تا به این وسیله کارمندان از سه روز تعطیلی استفاده کنند.

اکثر رویدادهای فرهنگی و سنتی شیلی رابطه ای نزدیک با جشن روز استقلال این کشور دارد جشنی که هرساله در هجدهم ماه سپتامبر برگزار می شود. بر خلاف دیگر تعطیلی ها، این جشن مختص همین تاریخ است و هیچ گاه به سمت یک شنبه بعدی کشیده نمی شود.

▪ ترکیه: تابستان مهمترین زمان برای تعطیلات در ترکیه است. عشق به هوای گرم حتی مسافران را در روزهای تعطیل زمستان به سمت مناطق گرمتر در جنوب این کشور می کشاند. با این وجود کاهش بارش باران و برف در فصل زمستان سال ۲۰۰۷ و خالی بودن کوهستان ها از پوشش سفید برف و تخته های اسکی سواران بحرانی جدی را برای گردشگری زمستانی ترکیه به وجود آورده بود.

تعطیلات مذهبی نیز یکی دیگر از ایام تعطیل ترکیه محسوب می شوند. دو جشنواره مذهبی و سه روز تعطیلات ملی از جمله روزهای غیر کاری این کشور هستند که شمار ایام تعطیل ترکیه را به ۱۳ روز می رسانند.

این گونه است که همواره دو نظر مختلف درباره تعطیلات وجود دارد :موافقان کاهش تعطیلات که بیشتر کارشناسان اقتصادی هستند به آمارهای جهانی استناد می کنند که نشان می دهد در روزهای قبل و بعد از تعطیلات، تعداد تاخیرها; غیبت ها، ترک های زود هنگام و مرخصی های متوالی زیاد می شود و میزان تولید ناخالص داخلی به صورت معناداری پایین می آید. این صاحبنظران ادعا می کنند که بر طبق محاسبات آنها در صورت کاهش تنها پنج روز از تعطیلات رسمی کشور بیش از ۷۰۰۰ میلیارد ریال از هزینه های دستمزدی که بابت روزهای تعطیل رسمی به اقتصاد مملکت تحمیل می شود کاسته خواهد شد.آثار و فشارهای مخرب ناشی از تعطیلات زیاد شاید در بخش های دولتی متکی به چاه های نفت چندان نمایان نباشد اما در بخش نیمه خصوصی کاملا مشهود است.

در برابر این، موافقانی اغلب از جنس مسوولان اجتماعی هستند که مدعی اند تعطیلات رسمی قادر است کمک شایانی به افزایش روحیه شادی و شادمانی در میان مردم یک جامعه روبه توسعه نظیر ایران بکند. این اجتماعیون معتقدند که به جای کاهش روزهای تعطیل باید انگیزه و راندمان کار را در میان ایرانیان بالا برد.

به اعتقاد این کارشناسان، بررسی تعطیلات رسمی کشور و نوع استفاده مردم از آن نشان می دهد که این تعطیلات نه تنها زیاد نیست بلکه باید به صورت کارشناسی و حساب شده افزایش یابد. به اعتقاد یکی از جامعه شناسان باید برای مردم اوقات فراغت مناسبی ایجاد شود، به این معنا که با تعریف تعطیلات بهاره، تابستانه، پاییزه و زمستانه به صورت کارشناسی شده و مطالعاتی، فرصت های مناسبی برای گردشگری و تفریح مردم ایجاد شود، چرا که هم اکنون بخشی از تعطیلات رسمی ما مربوط به موضوعات مذهبی و مقدس همچون ۲۱ رمضان، نهم و دهم عاشورا، شهادت حضرت رسول (ص) و امام جعفر صادق (ع) و دیگر ائمه است.

از سوی دیگر بیش از آنکه به بحث تعطیلات و یا ضررهای ناشی از آن بپردازیم، باید درباره وجدان کار و روزهای کار و فعالیت بحث کنیم، چرا که معنای کار کردن فقط این نیست که از ۸ صبح تا ساعت ۱۶ در اداره، شرکت یا کارخانه باشیم بلکه باید به معنای واقعی کار کنیم، تولید داشته باشیم و خدمات ارائه دهیم و در یک کلام، در روزهای کاری، کار کنیم و در روزهای تعطیل به استراحت یا امور دینی بپردازیم.

سوگوارانه باید برخی آمار را شنید که میانگین کار مفید هفتگی در ایران فقط ۶ تا ۹ ساعت است، در حالی که این رقم در ژاپن ۴۹ تا ۶۰ ساعت و در کره جنوبی به ۵۴ تا ۷۲ ساعت می رسد. موافقان برای اثبات این ادعا کشور انگلستان را مثال می آورند که تعطیلاتش از ایران هم بیشتر است اما میزان بهره وری و کار آن قدر بالاست که جبران زیادی روزهای تعطیل را می کند.

البته در بعضی کشورها صنعت گردشگری در روزهای تعطیل آن رونق می گیرد که جبران مافات کرده عقب ماندگی اقتصادی حاصل از خوابیدن کار و تولید را ترمیم می کند. برای مثال تعطیلات در کشور فیلیپین توانسته میزان تولید را تا ۳/۵ درصد افزایش دهد که علت اصلی آن رشد صنعت گردشگری و توریسم شامل رستوران داری، هتل داری، حمل و نقل و ... است.

این موضوع گویای آن است که انگار هیچ کس به یاد روزهای کاری معمولی مان نیست; روزهایی که ظاهرا در تقویم ها قرمز نیستند اما کم از همان روزهای قرمز ندارند. نگاهی به آمارهای سازمان های رسمی از سطح بهره وری کاری ایرانیان و برآوردهای اقتصادی در این باره، جایی برای نگرانی از فراوانی روزهای تعطیل کشورمان باقی نمی گذارد.

شاید حتی بتوان گفت تعطیلات پنهان برای کارمندان لذت بخش تر و شیرین تر نیز هست. چه آن که نه تنها برای حضور در این تعطیلات حقوق می گیرند، بلکه هزینه ناهار و چای و تماس های تلفنی و گشت وگذار در اینترنت و گرمایش و سرمایش کارمندان نیز از جیب کارفرما پرداخت می شود; کارفرمایی در اقتصاد دولت محور کشور ما- بی واسطه یا با چند واسطه- خود دولت است و آن جیب که این هزینه ها به حساب آن پرداخت می شود نیز همان بیت المال است با این حساب، سوال جدی تر درباره تعطیلات فراوان در نظام اداری و کارمندی کشورمان این است که چه طور می توان از این تعطیلات پنهان کاست.

تردیدی نیست که شمار بالای روزهای قرمز در تقویم می تواند روحیه تنبلی و به تعطیل گذراندن را در فرهنگ ایرانی جا بدهد- که البته داده است. اما باز هم اگر به جای همه بحث و جدل هایی که وقت نمایندگان مجلس شورای اسلامی و برنامه ریزان و تصمیم گیران دولت و دیگر نهادهای فکری مشورتی کشور را می گیرد، فکری عملی برای بالابردن سطح بهره وری در همین روزهای کاری می شد، بی شک زودتر به نتیجه ای می رسیدیم. این گونه است که باید مشخص شود که چه میزان از ناکارآمدی ها و کم کاری ها مربوط به تعطیلات است و با کاهش تعطیلات رسمی چه میزان از این معضلات کاهش می یابد و از سوی دیگرمدیریت تعطیلات در کشور با کدام ارگان یا مسوول است و چه زمانی قرار است با یک کار کارشناسی، دقیق و جامع به زیان یا مفید بودن طولانی شدن روزهای تعطیل در کشورمان پی برده، در صورت قطعی بودن ضرر و زیان نسبت به رفع و رجوع عملی و قاطع آن بدون هیچ ملاحظه و درنگی اقدام شود.

● پیشینه پیشنهاد و بررسی کاهش تعطیلات

همچنان که پیشتر بیان شد کاهش تعطیلات سالهاست که مد نظر است، با این حال هنوز تعطیلات نوروز برخلاف آنچه در تقویم ها می آید ۱۴ روز است! در سالهای اخیر اظهارات زیادی درباره کاهش تعطیلات بیان شده است. شنبه ۳ آذر ۱۳۸۶ مصطفی پورمحمدی وزیر کشور وقت درباره تعطیلات نوروز هم اظهار کرد: تعطیلات نوروز در کشور ما عملا ۲۴ روز است که به نظر من باید ساماندهی شود. بقیه تعطیلات که مذهبی، انقلابی و یا ملی است مورد توافق همه است.

از سوی دیگر اما رضا خاکی دبیرکل کنفدراسیون صنعت ایران با بیان اینکه "به دلایل مختلف وارد شدن به بحث منفی بودن تاثیر تعطیلات زیاد در کشور به ویژه روی حوزه های تولیدی مشکل است"، عنوان کرد: "جز ایام نوروز، ۱۳ فروردین و ۲۹ اسفند تقریبا تعطیلی ملی دیگری در تقویم کشور وجود ندارد و اغلب تعطیلات موجود در تقویم کشور مربوط به مسائل مذهبی است. خاکی در ادامه یادآور شد: "در قرآن و همچنین بسیاری از احادیث دینی به ارزش والای کار، کارگر و تولید اشاره و تاکید شده که کار کردن مانند عبادت است. مذهب ما هرگز اجازه تعطیل کردن کار و کار نکردن را به ما نداده است و علما نیز باید کمک کنند تعطیلات را تعدیل کنیم."

در آبان ۱۳۸۷ محمدرضا میرتاج الدینی عضو هیات رئیس مجلس شورای اسلامی در حاشیه دیدار نمایندگان روحانی مجلس شورای اسلامی با مراجع عظام تقلید، در گفت وگو با خبرنگاران تصریح کرد: یکی از مسائلی که در مجلس هفتم مطرح شد و در مجلس هشتم نیز بررسی آن ادامه یافت، مسئله کاهش تعطیلات کشور است. عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی بیان داشت: قطعا در بررسی طرح کاهش تعطیلات، تعطیلی روزهایی که عنوان نمادی از اسلام شناخته می شوند، همانند عید غدیر، قربان و یا روزهایی که مراسم های ملی در آن برگزار می شود، حذف نخواهد شد.

آیت الله موسوی اردبیلی هم سال گذشته و در ایام پیش از انتخابات در دیدار با یکی از کاندیداها گفت: در گذشته هم گفتم باید تعطیلات را کم کرده و کار و فعالیت را در کشور زیاد کنیم. ما در شرایط انقلاب باید مقداری از عادت های سابق را برداشته و مطلوب ها را احیا کنیم. همچنان که این روزها آیت الله مکارم شیرازی از زیادی تعطیلات در تقویم کشور انتقاد کرد و خواستار اندیشیدن تدبیری برای حل این مشکل شد.

به گزارش مرکز خبر حوزه، وی در دیدار با اعضای ستاد برگزاری مسابقه المپیاد طلاب حوزه های علمیه گفت: یکی از مشکلاتی که در حوزه ها، دانشگاه ها و ادارات وجود دارد، تعطیلات زیاد است که باید برای آن چاره اندیشی شود.

با این حال سال گذشته و در ایام انتخابات محمود احمدی نژاد از احتمال اضافه شدن تعطیلات زمستانی خبر داد. وی میزان جابه جایی در نوروز را به نسبت جمعیت بزرگترین جا به جایی مردم یک کشور در پانزده روز دانست و گفت: ما جامعه ای شاداب و امیدوار می خواهیم و باید به نقطه ای برسیم که همه ایرانی ها همه جای ایران را ببینند، چرا که ایران یک خانواده بزرگ است که باید متجلی شود و نوروز فرصتی بی نظیر برای این هدف است. احمدی نژاد با تاکید بر لزوم افزایش سفرهای نوروزی گفت: مدیریت ده ها میلیون سفر، برقراری امنیت بی نظیر، فراهم کردن آسایش و تفریح، دادن اطلاعات به مردم و تقویت عشق به ایران کار بزرگی بود که در سفرهای نوروزی انجام شد.

وی با تشکر از همه دست اندرکاران سفرهای نوروزی در بخش های مختلف، به خصوص کسانی که در لحظه تحویل سال در خدمت مردم بودند، اظهار داشت: این سفرها باید نه تنها در تعطیلات نوروز بلکه در تعطیلات مختلف نهادینه شود و اگر در آینده تحولاتی اتفاق افتاد و تعطیلات زمستانی داشتیم، در آن تعطیلات نیز صورت گیرد.

با تمام این اوصاف می توان با خوش بینی به انتظار ساماندهی تعطیلات نشست و منتظر بود و دید که در سالی که همت مضاعف و کار مضاعف نامگذاری شده چه اقدامی در این خصوص صورت می گیرد؟

نویسنده : محمدحسین روانبخش