دیدگاههای نظری در مورد سنین جوانی

جوان به كسی گفته می شود كه دوران خردسالی را پشت سر گذاشته و با بلوغ جسمانی از یك سری حقوق فطری و شرعی برخوردار شده و متقابلاً دارای یك سری از تكالیف شرعی در مقابل خود, جامعه, و خداوند می شود اما در مورد اینكه مدت این دوره چقدر است نیز قول واحدی وجود ندارد

بازنگری دامنه سنی دوره جوانی یكی از موضوعات مطرح شده در جلسات شورای عالی جوانان است كه در جلسه هفدهم این شورا سازمان ملی جوانان مكلف گردید با ارایه نظرات كارشناسی امكان تغییر پذیری این دوره را بررسی و به شورا ارائه دهد. این گزارش قصد دارد به جزئیات برنامه دامنه سنی دوره جوانی بپردازد.

۱- رویكرد اعتقادی: بر اساس تعالیم و مقررات شرعی در فقه اسلامی هنگامی كه فرد به سن بلوغ می‌رسد و دوران كودكی را پشت سر می‌گذارد از یك سری حقوق و تكالیف برخوردار خواهد شد این حقوق در خصوص فقهی و دینی تصریح شده است. بنا بر این، بر اساس رویكرد مذهبی جوان به كسی گفته می‌شود كه دوران خردسالی را پشت سر گذاشته و با بلوغ جسمانی از یك سری حقوق فطری و شرعی برخوردار شده و متقابلاً دارای یك سری از تكالیف شرعی در مقابل خود، جامعه، و خداوند می‌شود اما در مورد اینكه مدت این دوره چقدر است نیز قول واحدی وجود ندارد.

۲- رویكرد زیست شناختی: اگر به تاریخ ادبیات ملتهای مختلف رجوع كنیم به وضوح می‌توان دریافت كه تمامی ملتها جوانی را مترادف قدرت جسمانی شهامت و قدرت در نبرد و جوان را برتر از كودك ضعیف یا پیر ناتوان می دانند كه همه اینها در رویكرد زیست شناختی و فیزیولوژیك قابل تبیین است این رویكرد یكی از شایعترین رویكردهای موجود است كه گذشته از اعتبار در نزد متخصصان حوزه‌های زیست شناختی و فیزیولوژی در نزد عامه مردم نیز رواج دارد زیرا ویژگیهای جسمانی و ظواهر و نشانه‌های مربوط به بلوغ جسمی و جنسی افراد نسبت به ویژگیهای روانی، اجتماعی و فكری آنها از نمود و وضوح بسیار بیشتری برخوردار است.

۳- رویكرد جمعیت شناختی: این گزارش می‌افزاید هرگونه مطالعه و بررسی جمعیتی نیازمند دسته بندی و تفكیك گروههای جمعیتی است. هر گروه جمعیتی در این دسته‌بندی دارای عناوینی است كه گروه جوانان نیز در این زمره است. زمانی كه مطرح می‌شود جمعیت جوان یك كشور افزایش یا كاهش یافته مسلماً مقصود همان گروه جمعیتی است كه تحت نام گروه جوانان دسته‌بندی شده و معیار سنجش آن سن تقویمی افراد است.

۴- رویكرد حقوقی ـ مدنی: منظور از این رویكرد آن است كه شخص یا نابالغ و به تعبیری صغیر است یا مرحله بلوغ اجتماعی را پشت سر گذاشته است و به سن قانونی رسیده است. این سن قانونی ممكن است در هر كشوری با توجه به زیر ساخت‌های اجتماعی و فرهنگی و مذهبی آن متفاوت باشد. مقولاتی مانند جرایم جوانان ـ حق رأی دهی ـ حق ازدواج ـ حق اشتغال به كار كه معمولاً به همراه خود تكالیف یك بزرگسال را بر یك شخص جوان تحمیل می كنند كه این مقولات نیز در قالب نظام حقوقی كشور قابل طرح و رسیدگی است.

۵- رویكرد جامعه شناختی: در رویكرد جامعه شناختی جوان به عنوان یك فرآیند و یك سازه اجتماعی تلقی می‌شود نه یك ساخت. علاوه بر این در این رویكرد جوانی با توجه به وقایع هنجاری همچون ازدواج، فرزند آوری، اشتغال و ... تعریف می‌شود. دوره‌ای كه فرد گذارهای متعددی را در زندگی خود تجربه می‌كند و پدیده‌ای كاملاً مستحدث بوده كه در اثر فرآیند مدرنیزاسیون شكل گرفته است. امری كه در جامعه سنتی وجود نداشت و به واسطه شكل‌گیری فاصله بین بلوغ تا زمان اشتغال و ازدواج در جامعه جدید پدیدار شده است. شكل‌گیری این دوره كه با دوره هویت‌یابی و نیز فقدان پایگاه اجتماعی مشخص و تعریف شده در فرد متناظر است. بطور تاریخی جامعه جدید را با گروهی اجتماعی روبرو كرده است كه جامعه سنتی با آن روبرو نبود. از آنجا كه دوره جوانی به عنوان یك پدیده اجتماعی شكل گرفته است، سنین متناظر آن تابعی از وضعیت متفاوت هر جامعه‌ای است و لذا نمی‌توان تعریف سنی مشخصی را به عنوان امری جهانشمول برای آن قابل پذیرش دانست، اما به واسطه اهمیتی كه دو مقوله ازدواج و اشتغال در تعریف دوره جوانی (حداقل در كشورما) یافته است می‌توان دوره جوانی را از نظر تناظر سنی در شرایط اجتماعی حاضر ایران، پس از بلوغ و تا هنگام دستیابی فرد به اشتغال و ازدواج تعریف كرد.

۶- رویكرد روانشناختی: این رویكرد به ویژگیها و مشخصه‌های روانی افراد نظر دارد و لذا در ادبیات این رشته جوانی دوره‌ای از زندگی محسوب می‌شود و جوان شخصی است كه دوران كودكی را پشت سر گذاشته و با احساسات، عواطف، امیال، آرزوها، خواسته‌ها و نیازهای روحی جدید و متفاوتی وارد اجتماعی می‌شود. در روان شناسی بر اساس وضعیت جسمی، روانی و اجتماعی دوره‌های مختلف تحول از جمله دوره جوانی تعیین می‌گردد و معیارهایی نظیر تشكیل ساختار هوشی و تكمیل تحول هوش انتزاعی در ۱۵ سالگی، ارتقا سطح مهارتها و رسش‌های اجتماعی، شفاف‌تر شدن صفات شخصیتی، ادامه رشد ظرفیت‌های ذهنی تا ۲۵ سالگی و ... مبنای دوره جوانی محسوب می‌شود.

۷ - رویكرد تلفیقی: بر اساس تعاریف به عمل آمده از دامنه سنی جوانی در كشورهای مختلف نشان می‌دهد تعیین دامنه سنی دقیق این دوره با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی كشورها نسبی بوده و تعیین آن بر اساس نگاه مدیریتی هر كشور تعیین می‌گردد. در نتیجه، تعیین دامنه سنی جوانی قبل از اینكه یك بحث علمی باشد یك موضوع مدیریتی است همچنین تعیین دامنه سنی یك امر قراردادی است كه متناسب با شرایط فرهنگی اجتماعی و اقتصادی جمعیتی كشورها تعیین می‌گردد. اما باید توجه داشت كه دامنه سنی از دیدگاه كارشناسان دستگاههای اجرایی مرتبط با امور جوانان متفاوت است. مثلاً از نظر نیروی مقاومت بسیج دامنه سنی بین ۲۷ – ۱۵ سال است. وزارت آموزش و پرورش دامنه سنی را بین ۲۹ – ۱۵ سال با چهار زیرگروه ۱۸ – ۱۵ سال (نوجوانی دوم) ۲۲ – ۱۹ سال (در آستانه جوانی) ۲۶ – ۲۳ سال (دوره اول جوانی) . ۳۰ – ۲۵ سال تقسیم كرده است و بالاخره اینكه وزارت كشور ۱۸ سالگی تا ۳۵ سالگی را به عنوان دامنه سنی جوان در نظر گرفته است. البته باید گفت كه تغییر دامنه سنی جوان در ایران به دامنه استاندارد جهانی ۲۴ – ۱۵ سال موجبات سهولت در مقایسه‌های آماری ملی و بین‌المللی را فراهم می‌سازد. اما باید گفت كه دامنه سنی ۲۴ – ۱۵ سال دارای یك سری معایب و فواید است.

۸- فواید دامنه سنی پیشنهادی ۱۵ تا ۲۴ سال: نظر به اینكه محدودتر نمودن سن دوره جوانی دلالت بر این دارد كه جوانان پس از اتمام ۲۴ سالگی در جرگه بزرگسالی قرار گرفته، و انتظارات جامعه بیشتر ناظر به سامان گیری، ثبات و پایداری ایشان است لذا این امر ارزش تربیتی داشته و در صورت تبلیغ این دیدگاه اثرات تربیتی این محدودسازی می‌تواند ناظر به استقلال هرچه بیشتر نسل جوان باشد. محدودسازی این سن به دامنه ۲۴ سال، به طیف سنی سازمان ملل نزدیك است و احتمال دارد مطالعات تطبیقی را كمی سهل‌تر نماید. كمتر شدن طیف سنی باعث كمتر شدن جمعیت هدف و با آمال كمتر شدن تعهدات دولت در قالب مفهوم جوانی می‌گردد. (چرا كه به هر حال دولت در مورد تمامی آحاد ملت مسؤول می باشد ولی با این حال در قالب جوانان دیگر نخواهد بود) آسانتر شدن برنامه‌ها و تمركز به سنین بحرانی‌تر می‌تواند از فواید دیگر این امر باشد. ۹- معایب دامنه سنی پیشنهادی ۱۵ تا ۲۴ سال: خارج شدن عمده كثیر و قابل توجهی (از لحاظ كمی) از گروه هدف، باعث سرخوردگی و مقابله جوانی می‌شود كه تازه با وجود سازمان احساس تعلق، امنیت، حمایت، رسیدگی و داشتن پناهگاهی برای گفتگو و بررسی نیازها، خواست‌ها و مشكلات خود نموده‌اند. دگرگونی و تهدید اساسی برنامه‌های بنیادی سازمان زیرا كه ازدواج، اشتغال، مسكن از مهمترین محورهای فعالیت سازمان بوده و در برنامه چهارم دولت مكلف شده است به رفع دغدغه‌های جوانان در این حوزه‌ها بپردازد كه این امور اغلب از دغدغه‌های اساسی جوانان سنین ۲۴ سال به بالا می‌باشد. ایجاد مشكلات مطالعاتی و اجرایی برای سازمان ملی جونان به ویژه به علت جوان بودن نسبی خود این سازمان. از آنجا كه تمامی مطالعات و جهت‌گیریهای اجرایی ناظر به طیف سنی ۱۵ تا ۲۹ سالگی است هر گونه تغییری منجر به ایجاد گسست قابل توجه بین مطالعات پیشین و آینده می‌شود و كار تطبیق دچار اشكالات زیادی می‌گردد.

با توجه به اینكه نرخ آسیبهای اجتماعی در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال در مقایسه با سایر گروهها بالاتر می‌باشد و تقریباً ۶۸ درصد زندانیان و آسیب‌دیدگان جوانان از این گروه سنی هستند، لذا تقلیل سن نرخ آسیب‌های اجتماعی در جوانان را افزایش داده و یك نگاه منفی را مسلط می‌نماید و از لحاظ تطبیقی مشكلاتی را ایجاد می‌نماید و ممكن است بازتاب سیاسی این امر مطلوب نباشد. چون در بسیاری از مطالعات، سنین جوانی در حد مرزهای بالاتری مطرح است و در عرف كشور و جامعه انتظار بالاتر از ۲۹ سال مطرح است، منطق مدیریتی‌ ما را برای جابجایی این دامنه سنی تضعیف می‌نماید. در پایان باید گفت كه با توجه به شرایط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جوانان در ایران و اقدامات انجام شده در گذشته و برنامه‌ها در آینده پذیرش دامنه سنی ۲۹ – ۱۵ سال در ایران نه یك موضوع انتخابی بلكه امری ضروری و اندامی است و تغییر دامنه سنی جوانی در ایران تغییر اساسی در اهتمام به امور جوانان ”برنامه‌ریزیهای انجام شده و تكالیف برنامه چهارم و برنامه جامع ساماندهی امور جوانان“ جوانان خواهد بود. بنابراین سه گروه سنی را می‌توان به عنوان گروههای تعیین هدف و سیاستها و برنامه‌ها مشخص نمود: ـ گروه سنی ۱۸ – ۱۵ سال (اوقات فراغت، هویت، آموزش، اشتغال) ـ گروه سنی ۲۴ – ۱۹ سال (آموزش، مشاركت اجتماعی، نظام وظیفه، اشتغال و بیكاری) ـ گروه سنی ۲۹ – ۲۵ سال (اشتغال، ازدواج، مسكن و مهاجرت) می‌توان گفت كه فاصله سنی بین متوسط سن بلوغ یعنی ۱۵ سال تا متوسط سن اشتغال و ازدواج یعنی ۲۹ سال مبنای دامنه سنی جوانی در ایران است.