عرفان و تصوف

عرفان اعتقاد به عشق مطلق است این اعتقاد خود را مقید به باور مشخصی از ادیان نمی نماید در عین حال بخاطر بهره مندی از روح لطیف عشق همواره جایگاه ارزنده ای در تمام ادیان و مذاهب داشته و به نوعی با آنها سازگار شده بی آنکه از اصل خود عدول کرده باشد و رمز ماندگاری عرفان نیز همین است

صحبت از عرفان و تصوف به سادگی و صراحت سایر موضوعات نیست چرا که هریک از اعتقادات دینی و مذهبی مستند به شواهد تاریخی و یا بیان شفاف و صریح از سوی بانیان یا معتقدین بدانهاست. اما عرفان همواره با نوعی رمز و راز همراه بوده و پیروان این طریقت معنوی کمتر تمایلی به افشاء دانسته های خود داشته و دارند لذا اقوال و تعابیر متفاوتی در مورد این روش وجود دارد تا آنجا که برخی برای فراغت از کنکاش در مورد آن یکسر به رد و بطلان چنین تفکری پرداخته و هر نوع جلوه و تظاهر عملی ونظری را مردود دانسته اند.

عرفان اعتقاد به عشق مطلق است. این اعتقاد خود را مقید به باور مشخصی از ادیان نمی نماید در عین حال بخاطر بهره مندی از روح لطیف عشق همواره جایگاه ارزنده ای در تمام ادیان و مذاهب داشته و به نوعی با آنها سازگار شده بی آنکه از اصل خود عدول کرده باشد و رمز ماندگاری عرفان نیز همین است.

لفظ عرفان از میستیک یا گنوسیسم به معنای مرموز و پنهانی به فارسی ترجمه شده است.در بین محققین عرفان این اتفاق نظر وجود دارد اساس عرفان تلفیق دو تفکر اصالت ماده و اصالت معنویت است.

معتقدین به اصالت ماده میگویند آنچه بوسیله حواس ما درک میشوند ،واقعیتی هستندکه با مرگ ما پایان نمی پذیرند.

معتقدین به اصالت معنویت در رد این باور میگویند جهان قابل دریافت با حواس ما حاصل تصورات ما یعنی برداشتی از معانی ذهنی هستند. پس آنچه که ما حس میکنیم موجود هست در واقع حقیقت ندارد.

عرفان با پیش روی نهادن این روش که جهان مادی برای درک و معرفت انسان از حقیقت هستی و درک نهایی از صاحب حقیقت از ضروریات است اما پایبندی مطلق به آن را رد میکنند و بعنوان یک ابزار اولیه و ابتدایی در طریق تعالی انسان ذکر میکنند که رسیدن به مرحله فرا مادی یا معنویت مطلق است اما نه آن چیزی که در ادیان الهی به آن پرداخته شده که شناخت خداست( بعنوان اصل حقیقت) بلکه شهود آن است که حاکی از یک ارتباط مستقیم و قابل مشاهده با بصیرت معنوی است.

تصوف نامی است که بر عرفان اسلامی - ایرانی نهاده اند. اگرچه در وجه تسمیه آن نظر واحدی وجود ندارد اما شواهد گواه بر آنست این نامگذاری ارتباطی با نوع باور آنان ندارد بلکه به جهت پوشش اولیه ای بود که برخی بنام تصوف بر تن میکردند که آن لباس پشمینه ای بود و اعراب بدان صوف میگفتند و صوفی کسی بود که لباس پشمینه می پوشید.

اما اشاره به اهل صفا بودن بیشتر نزدیک به باورهای آنان است. صوفیه اعتقادی فراتر از مرزهای شریعت به جهان و هستی دارند که در نهایت به خدا ختم میشود و آن فنا نام دارد که در این مقام چیزی از هستی و نام ونشان او باقی نمی ماند.

عده ای با قبول عرفان، بر اندیشه صوفیانه قلم نفی و ارتدادکشیده اند و معتقدند این گروه منحرفان از شریعت هستند که سعی دارند با اظهار کردن آزاد اندیشی دینی ، راه را برای هر گونه فعل آدمی به بهانه رسیدن به سر مستی و شوق فراهم آورند و آنان را متهم به اباحه گری می نمایند.

یکی دیگر از جنبه های تصوف میتواند نهضت فکری ایرانیان در قبال اعراب مهاجم ذکر شود و اینکه فرهنگ ایرانیان بسیار غنی تر از آنچه بود که اعراب با خود داشتند. ایرانیان بعد از آشنایی با محتوای فرهنگ اسلامی، مشاهده کردند آنچه که اعراب با خود بعنوان فرهنگ اسلامی به اینان تحویل میدهند مغایرت فاحشی دارد لذا در برابر آنان با بهره گرفتن از میراث عرفانی خود، به اجماع اندیشه های اسلامی پرداختند که حاصل آن تصوف اسلامی -ایرانی بود. هرچند در شناخت سلسله های صوفیه به مواردی برخورد میکنیم که گویای انحرافات برخی در این راه انسان ساز بوده و تحت تاثیر تمنیات نفسانی خود قرار داشتند منتهی از این عنوان مقدس برای ارضاء خواسته هایشان بهره گرفتند. نمونه مشخص این جریان حکومت صفویه در ایران است.

متذکر این نکته نیز باشیم در معرفی مکاتب و سلسله های صوفیه به تمام موارد موجود در جهان اسلام اشاره نشده است. آنچه گزینش شده ،بخشی از میراث صوفیه است که از شهرت و فعالیت بیشتری برخوردارند و مختص ایران نیزنیستند.

نویسنده: ری کورزویل

مترجم: وحید وحیدی مطلق

منابع مورد استفاده در بخش عرفان و تصوف:

۱-کشف المحجوب هجویری

۲-سرچشمه تصوف سعید نفیسی

۳-تحولات فکری ایرانیان دکتر موسی بروخیم

۴-تصوف عباس شوشتری

۵-تشیع و تصوف از آغاز تا سده دوازدهم کامل مصطفی

ترجمه: علیرضا ذکاوتی

۷-جستجو در تصوف ایران دکتر عبدالحسین زرین کوب

۸-تاریخ نهضتهای فکری ایرانیان عبدالرفیع حقیقت

۹-تاریخ سلسله های طریقه نعمت اللهی دکتر مسعود همایونی

۱۰- مردان صوفی دکتر محمد جوادنوربخش

۱۱-ارزش میراث صوفیه دکتر عبدالحسین زرین کوب

۱۲-اصول تصوف دکتر احسان الله استخری

۱۳-ابعاد عرفانی اسلام پروفسور آن ماری شیمل

۱۴-تاریخ تصوف در اسلام دکتر قاسم غنی

۱۵-مبانی عرفان و احوال عارفان علی اصغر حلبی

۱۶-سیری در تصوف نورالدین مدرسی چهاردهی

۱۷- تاریخ فلسفه در جهان اسلامی حناالفخوری - خلیل الجر

ترجمه : عبدالحمید آیتی

۱۸-فلسفه در ایران باستان و مبانی حکمت اشراق سیدمحمدکاظم امام

۱۹-سلسله های صوفیه نورالدین مدرسی چهاردهی

۲۰-اهل حق سلطانعلیشاه گنابادی

۲۱-تاریخ و فلسفه یارسان گلمراد مرادی