کلاف سردرگم

ترافیک های حجیم شهری در تهران علاوه بر اتلاف زمان هایی که می توانستند در اختیار تولید قرار گیرند, با افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا, مشکلات عدیده ای را برای تهران به همراه آورده اند

شهر تهران به دلیل جایگاه ویژه خود به عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی کشور، جمعیت زیادی را در خود جای داده است که یکی از نتایج این حجم از جمعیت، رشد بسیار شدید حجم ترافیک روزانه شهری است. جدای از مسایل ترافیک شهری، این مقوله تأثیرات منفی بسزایی را بر اقتصاد شهری داشته و دارد. براساس یک نمونه گیری که توسط واحد تحقیقات «اقتصاد ایران» در مناطق ۲۲گانه تهران صورت پذیرفته، به طور متوسط هر شهروند فعال تهرانی در طول روز رقمی در حدود ۱۴۰ دقیقه را در ترافیک روزانه تهران به هدر می دهد.

اگر نرخ مشارکت شهر تهران را – که معادل ۴۱ درصد جمیعت شهری است - به حساب آوریم، با احتساب جمعیت ۵/۷ میلیونی شهر تهران، زمانی در حدود ۷ میلیون و ۱۷۵ هزار ساعت، در ترافیک روزانه تهران به هدر می رود. برای درک بهتر، اگر زمان از دست رفته شهروندان تهرانی را با زمان احداث پروژه تونل شهری توحید که یکی از پرکارترین پروژه های عمران شهری به حساب می آید، مقایسه کنیم، عمق هزینه فرصت زمان از دست رفته ناشی از ترافیک شهری مشخص می شود. در پروژه تونل شهری توحید – که کلنگ آن از ۲۹ خرداد ۸۶ زده شد - با احتساب، شیفت های متناوب کاری و افتتاح آن در ۳ ماه آینده، رقمی کمتر از ۱۲ هزار نفر ساعت، برای توسعه این تونل صرف خواهد شد که با احتساب ۳ هزار و ۴۰۰ نیروی کار شاغل در این پروژه، در حدود ۴۰ میلیون و ۸۰۰ هزار ساعت زمان احداث تونل مذکور صرف شده است که با این احتساب کل مدت زمان پروژه تونل توحید معادل یک هفته ترافیک شهری تهران است. به طور حتم این زمان می توانست در اختیار تولید و توسعه شهری و به تبع آن در اختیار توسعه کشور قرار گیرد. علاوه بر این، اتلاف بنزین و گازوییل در طول روز، خود به معنای کاهش قابل توجهی از مبالغ درآمدی است که تأثیر منفی مضاعفی بر اقتصاد بر جای می گذارد. به این مطلب، می باید افزایش آلودگی های شهری را افزود که اثرات و تبعات منفی اجتماعی و اقتصادی آن – در بُعد کلان شهر بر دوش شهرداری و در بعد خُرد، دامان خانوار را می گیرد. بدون شک، عدم توسعه زیرساخت های شهری، از مهمترین مسایلی بوده که بر گسترش ترافیک تأثیر گذاشته است. به عنوان مثال در حال حاضر، با عنایت به جایگاه های سوخت رسانی بنزین در سطح شهر، برای هر ۳۱ هزار خودرو، یک پمپ بنزین وجود دارد که نشان از عدم توجه به توسعه و پیشرفت بافت شهری در ۳۰ سال گذشته دارد.

همچنین مجموع فضای قابل تردد شهری در تهران معادل ۳۸ میلیون کیلومتر است که این فضا گنجایش تنها ۷۵۰ هزار خودرو را دارد، حال آن که رقمی نزدیک به ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار خودرو در حال تردد در شهر تهران هستند.

براساس ارقام منتشره از سوی حوزه حمل ونقل ترافیک شهری، طول خطوط سامانه های تندرو در تهران، معادل ۳/۷۱ کیلومتر در سال ۸۷ بوده است که می باید در پایان سال جاری به رقم ۸/۱۲۹ کیلومتر برسد. همچنین براساس اهداف لایحه برنامه ۵ ساله شهرداری تهران، طول خطوط مذکور می باید در پایان اجرای برنامه (سال ۹۲)، معادل ۱۵۹ کیلومتر باشد. در حال حاضر مجموع ناوگان عمومی و خصوصی اتوبوسرانی در تهران برابر با ۷ هزار و ۸۰۰ دستگاه می باشد که می باید در پایان سال جاری با رشد ۴۵/۰ درصدی به رقم ۷ هزار و ۸۴۰ دستگاه برسد. کاهش ۱۷ درصدی سهم بخش عمومی و افزایش ۲۳۱ درصدی سهم بخش خصوصی تا پایان سال پنجم برنامه از نکات قابل توجه این طرح به حساب می آید.

● اوراق شهرداری برای مترو

جابه جا نمودن رقمی بالغ بر یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر مسافر در طول روز از طریق مترو – بنا به گفته مسؤولان - نشان دهنده نقش بسیار مهمی است که این وسیله در حل نسبی معضل ترافیک تهران دارد. در این بین با احتساب قیمت بلیط های اعتباری و کارت های تک سفره و رفت و برگشت، به طور متوسط رقمی در حدود ۲۰۰ میلیون تومان، درآمد روزانه فروش انواع بلیط نقدی و اعتباری در مترو تهران خواهد بود. به این مبلغ می باید درآمد حاصل از اجاره بهای غرفه ها، سالن ها و بخش های تجاری، فضاهای توقف پارتیشنی، پارکینگ ها و تمام تبلیغاتی که در ایستگاه های قطار شهری صورت می گیرد را نیز افزود که بدون شک، درآمد بسیار زیادی را به سیستم قطار شهری تزریق می کند. اما به دلیل آن که مترو کیفیت به نسبت مناسبی را در سال های گذشته ارایه نموده در کنار قیمت تمام شده مناسب و همچنین عدم انتظار در ترافیک های طولانی مدت خیابان های شهری، به سرعت به وسیله ای محبوب در میان شهرنشینان تهرانی تبدیل شد که رشد تقاضا برای مترو جهت انجام سفرهای درون شهری از پیامدهای آن بوده است. علیرغم تلاش مسؤولان توسعه مترو در تهران، به دلیل حجم بسیار شدید تقاضای آن، مدتی است که نارضایتی های زیادی از سوی عامه مردم به گوش می رسد که از کیفیت ارایه شده آن راضی نیستند.

تراکم شدید جمعیتی در ایستگاه های قطار شهری، در کنار حجم انبوه مسافران داخل قطار که بعضاً مانع از توقف قطار در برخی از ایستگاه ها می گردد و عاملی مضاعف در تشدید ترافیک انسانی ایستگاه ها شده است، مهمترین دلیل نارضایتی های کنونی است. مطابق با ارقام منتشره مترو تهران، طول شبکه بهره برداری شده، در حال حاضر معادل ۷/۱۰۶ کیلومتر بوده که بر مبنای لایحه برنامه ۵ ساله شهرداری قرار است با رشد ۲۱/۷ درصدی به رقم ۴/۱۱۴ کیلومتر در پایان سال جاری برسد که البته هدف برنامه، معادل ۲۱۷ کیلومتر در پایان اجرای برنامه است. مطابق با طرح جامع شهر تهران قرار است متروی تهران، در پایان مراحل بهره وری، برخوردار از ۷ خط اصلی باشد که در حال حاضر ۴ خط آن به بهره برداری رسیده و البته در حال تکامل است. در این بین، مشکلات ناشی از عدم ترخیص قطارهای مترو در گمرک، از دیگر عواملی است که در ماه ها و سال های اخیر، به عدم توسعه کمّی و کیفی مترو ضربه زده است.

با توجه به نارضایتی های کنونی و البته نقش غیرقابل انکار مترو در عدم گسترش ترافیک شهری، پیشنهاد می کنیم جهت سرعت بخشیدن به توسعه این وسیله مهم حمل و نقل درون شهری، شهرداری تهران به همراه شرکت راه آهن شهری تهران و حومه به انتشار اوراق مشارکت توسعه مترو - یا بهتر، ابداع اوراق شهرداری که بر اساس قانون بازار اوراق بهادار جزو وظایف شورای بورس و اوراق بهادار است - بپردازد که از این طریق با جذب منابع مالی بیشتر، روند گسترش مترو، شدت بیشتری می یابد. علاوه بر این، درصورت استقبال از این طرح، شهرداری می تواند این اقدام را برای توسعه مونوریل تهران نیز انجام دهد که پیامدهای مثبت حاصل از آن بر هیچ کس پوشیده نیست.