یوزپلنگ می ماند یا می رود

یوزپلنگ آسیایی از دیرباز مورد توجه انسان ها بوده و از آنجا که بسادگی اهلی می شود, در شکار طعمه هایی چون غزال به انسان ها کمک می کرده است در میان آثار باستانی, مهری مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد در میان رودان بین النهرین این جانور را در حالی که قلاده ای بر گردن دارد در کنار مربی به تصویر می کشد

یوزپلنگ آسیایی از دیرباز مورد توجه انسان‌ها بوده و از آنجا که بسادگی اهلی می‌شود، در شکار طعمه‌هایی چون غزال به انسان‌ها کمک می‌کرده است. در میان آثار باستانی، مهری مربوط به هزاره‌سوم پیش از میلاد در میان‌رودان (بین‌النهرین) این جانور را در حالی که قلاده‌ای بر گردن دارد در کنار مربی به تصویر می‌کشد.

شاهان آشوری از یوزها برای شکار بهره می‌گرفتند. در سوریه و فلسطین، جنگجویان صلیبی از شکار آهو به وسیله یوز سخن به میان آورده‌اند. گزارش شده است یکی از شاهان سده پانزدهم میلادی در ارمنستان گله‌ای از یوزها به شمار صد قلاده از این جانوران داشت. امروز یوزپلنگ گونه‌ای در خطر انقراض است که در دو قاره آسیا و اروپا یافت می‌شود. جمعیت آسیایی این گونه زیبا فقط در ایران و در آخرین برآورد دست کم ۲۰ قلاده از آن باقی مانده است.

● جمعیت یوزپلنگ ایرانی

بررسی‌های اخیر انجمن یوزپلنگ ایرانی نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۰ تاکنون، دست‌کم ۷۵ یوزپلنگ در ایران به دنیا آمده‌اند که به طور متوسط در هر‌سال شش تا هفت توله متولد شده‌اند؛ اما با توجه به این‌که تا پیش از این برنامه جامعی درباره برآورد جمعیت یوزپلنگ آسیایی در کشور اجرا نشده بود، با قاطعیت نمی‌توان گفت آیا جمعیت یوز کاهش داشته است یا اعدادی که در گذشته از جمعیت این‌گونه عنوان می‌شده (۷۰ تا ۱۲۰ قلاده) اعداد واقعی نبوده است، اما شواهد نشان از زادآوری پایین و رشد منفی جمعیت یوزپلنگ در کشور دارد و به‌طور قطع تعداد یوزهای ایران اکنون بسیار کمتر از ۷۰ قلاده است.

زادآوری یکی از مهم‌ترین جنبه‌های پویایی جمعیت جانوران به شمار می‌رود و پایش آن به صورت دقیق می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره روند جمعیتی گونه‌ها در اختیار کارشناسان و مدیران قرار دهد. از همین رو، از ابتدای اردیبهشت‌۹۱، همزمان با پایان اوج زایمان یوزها در ایران، بخش‌های مهم زیستگاهی بیشتر مناطق حفاظت شده محل انتشار یوزها در ایران از سوی انجمن یوزپلنگ ایرانی، طرح حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و ادارات کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های یزد، خراسان شمالی، سمنان، خراسان جنوبی و کرمان، مجهز به دوربین‌های تله‌ای شدند.

مرحله نخست برنامه پایش جمعیت یوزپلنگ آسیایی پس از یک سال همزمان با روزهای پایانی سال ۱۳۹۱ به پایان رسید و در جریان این طرح تنها ۲۰ قلاده یوزپلنگ در کشور شناسایی شد. مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی در این‌باره می‌گوید: شناسایی این تعداد یوزپلنگ دلیل بر وجود تنها ۲۰ قلاده یوز در کشور نیست و با توجه به گستردگی زیستگاه‌های یوزپلنگ و محدودیت منابع و امکانات به طور قطع تعداد بیشتری یوزپلنگ وجود دارد که هنوز شناسایی نشده‌اند. مرحله دوم برنامه پایش جمعیت یوزپلنگ آسیایی از سال جاری اجرا و به پایش یوزپلنگ‌های ماده شناسایی شده در سال‌۱۳۹۱ و برآورد نرخ زادآوری آنها اختصاص دارد. یک نکته بسیار نگران‌کننده دیگر هم آن است که تقریبا کمتر از یک سوم یوزهای شناسایی شده، ماده هستند و تنها یکی از آنها با توله دیده شده است.

● تهدیدها

شکار مستقیم‌ یوزپلنگ، زنده‌گیری و کشتن توله‌های آن در ایران بزرگ‌ترین تهدید آنها محسوب می‌شود. شکار دیگر وحوش نیز‌ در ایران‌ با سلاح‌های‌ گرم روبه افزایش‌ است. بیشتر شکارچیان‌ غیرقانونی‌ از اهمیت‌ یوزپلنگ‌ و طعمه‌های ‌آن در نظام‌ بوم‌شناختی‌ آگاه‌ نیستند و شکار غیرقانونی‌ در نظر آنها جرمی‌ ناچیز به‌ حساب‌ می‌آ‌ید. با توجه‌ به‌ تعداد اندک‌ یوزپلنگ‌ باقیمانده‌ در ایران‌‌ و به‌ دلیل این‌ که‌ نسبت‌ ماده‌ به‌ نر این‌ گونه‌ هنوز روشن‌ نیست‌‌، با شکار هر یک‌ گربه‌سان‌ لطمه‌ سنگینی‌ به‌ نظام‌ ژنتیکی‌ این‌ گونه‌ در حال‌ انقراض‌ وارد می‌شود. خطراتی نیز از سوی‌ دیگر حیوانات‌ شکارچی‌ مانند پلنگ‌،‌ کفتار و گرگ‌ متوجه‌ یوزپلنگ‌هاست‌‌. قلاده‌گذاری یوزپلنگ در ایران نشان داد یوزپلنگ بالغ می‌تواند طعمه پلنگ شود.

تخریب‌ و آشفتگی‌ زیستگاه‌ و ناامن‌ شدن‌ پناهگاه‌های‌ حیات‌‌وحش‌‌ به دلایلی چون توسعه‌ کشاورزی‌ و صنایع‌ اسکان‌ انسان‌ها، معدن‌‌کاوی‌ و دیگر طرح‌های‌ زیربنایی بدون ملاحظه‌، افزایش‌ تعداد دام‌‌ بدون‌ توجه‌ به‌ ظرفیت‌ محیط و فصل‌ مناسب‌‌ و تخریب‌ گیاهان‌، باعث از بین‌ رفتن‌ سم‌داران‌ وحشی‌‌ که‌ مهم‌ترین‌ طعمه‌ یوزپلنگ‌ هستند، می‌شود و با کم شدن طعمه، یوزپلنگ به دام‌هایی که وارد زیستگاهش شده‌اند، حمله کرده و چوپانان‌ هم‌ به‌‌محض‌ رویارویی‌ با این‌ حیوان‌ آن را با تیر یا سنگ‌ می‌زنند علاوه‌ بر این‌ که‌ سگ‌های‌ گله‌ می‌توانند به‌ یوز حمله‌ کنند و آن را از پای درآورند. تصادف‌های جاده‌ای نیز یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای یوزپلنگ در جاده‌های بیابانی کشور محسوب می‌شود.

زینب اسدی