استانبول تا بغداد مسیری برای اعتمادسازی

تاکید طرف ایرانی بر انعطاف طرف غربی درمورد تحریم ها نشان دهنده آن است که ایران خواستار اعتمادسازی از سوی غرب است

کمتر از ۲ سال پیش، گفت‌وگوها میان ایران و ۱+۵ در ژنو و استانبول به دنبال هم و با فاصله زمانی کوتاه برگزار شد، ولی هنگام برگزاری آخرین اجلاس در استانبول هر دو طرف از آن به عنوان مذاکراتی بی‌حاصل تعبیر کردند و گفتند طرف مقابل حاضر نیست ذره‌ای از مواضعش کوتاه بیاید و همین مساله دلیل عدم امکان تعامل و تفاهم است، اما با گذشت ۱۵ ماه بعد از گفت‌وگوهای بی‌نتیجه کاخ چراغان استانبول، بار دیگر گفت‌وگوهای ایران و ۶ کشور عضو گروه ۱+۵ شنبه هفته گذشته در سالن «لطفی کردار» برگزار شد و رایزنی‌های دو طرف رونق تازه‌ای به خود گرفت.

در این ۱۵ ماه ۶ قدرت جهانی که ۵ تا از آنها اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند، به وضع تحریم‌ها و فشارهای بیشتر علیه جمهوری اسلامی روی آوردند تا بار دیگر مذاکرات از سر گرفته شود و ایران بپذیرد که به‌خواسته‌های طرف مقابل تن دهد.

ماجرا تا آنجا پیش رفت که باراک اوباما تحریم‌های بانکی علیه ایران را تصویب کرد و اتحادیه اروپا از تصمیم خود مبنی بر ممنوعیت خرید نفت ایران خبر داد. با این حال ایران در واکنش به این تحریم‌ها اعلام کرد اگرچه تحریم‌ها ممکن است مشکلاتی را در درازمدت برای کشورمان ایجاد کند، ولی این تهدید را به فرصت مبدل خواهد ساخت و از آن استفاده می‌کند.

از سوی دیگر تهران تاکید داشت که اهل تعامل و گفت‌وگوست، بنابراین زمزمه‌هایی درباره توافق نمایندگان دو طرف برای از سرگیری مذاکرات به گوش رسید که خیلی زود اخبارش جنبه رسمی پیدا کرد و با نامه‌نگاری‌های جلیلی و اشتون به برگزاری نشست استانبول انجامید.

در حقیقت برگزاری این نشست برای هر دو طرف فرصتی مغتنم بود تا از همه ظرفیت‌ها و امکانات خود برای حل مشکل استفاده کنند.

البته مشخص بود که دو طرف در یک جلسه به توافق نهایی بر سر موضوعات مهم نخواهند رسید، اما فضای مثبت حاکم در مذاکرات باعث هماهنگی‌ای شد که بهانه‌ای برای برگزاری اجلاس بغداد فراهم آورد. بنابراین کاترین اشتون از برگزاری دور بعدی مذاکرات در ۴ هفته آینده یعنی سوم خرداد ماه خبر داد.

● فضای مثبت مذاکرات

مذاکرات استانبول ۲ در حالی صورت گرفت که موضع غربی‌ها قبل از مذاکرات، آن بود که درهای مذاکره با ایران در حال بسته شدن است، اما نتیجه حاصل از مذاکرات چیزی خلاف آن را ثابت کرد.

اگرچه این پیش‌درآمدی برای مذاکره بغداد محسوب می‌شود، اما فضای حاکم بر این مذاکرات برای هر دو طرف مثبت و دلگرم‌کننده بود. هیات ایرانی در نشست استانبول با تکیه بر مواضع قبل همچنان بر حق ایران برای داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای تاکید کرد و با اعمال خواسته‌های خود توانست توشه‌ای مناسب از مذاکرات برگیرد.

در پایان این دور از مذاکرات سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران از روند «موفقیت‌آمیز» مذاکرات ابراز رضایت کرد و در کنفرانسی مطبوعاتی پس از نشست گفت این طور نبود که ما نقاط اختلاف نداشتیم، اما نکاتی که مورد توافق قرار گرفت قابل توجه بود. وی افزود: رفتار آینده باید مبتنی بر جلب اعتماد ایران باشد و ما توافق کردیم با رویکرد «مثبت و سازنده» مذاکرات را ادامه بدهیم.

کاترین اشتون، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با تاکید بر این نکته که گفت‌وگوهایش با جلیلی بسیار صریح بود، مذاکرات هسته‌ای با ایران را مفید و سودمند توصیف کرد.

وی ضمن شناسایی حق ایران برای داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای براساس معاهده NPT خاطرنشان کرد: در عین حال معتقدیم ایران باید گام‌های عملی برای اعتمادسازی بردارد.

بن رادز، معاون مشاور امنیت ملی آمریکا نیز با اشاره به این‌که کاخ سفید این گفت‌وگو را «اولین گام مثبت» تلقی می‌کند، گفت: به نظر ما فضای سازنده‌ای در گفت‌و‌گوها وجود داشت. وی، تعیین مکان بعدی گفت‌و‌گوها را نیز یک نشانه مثبت دیگر خواند.

اکنون سازنده و مثبت خواندن مذاکرات از سوی طرفین و نیز حصول به توافق و اعلام زمان نشست بعدی، پنجره‌ای جدید از فرصت‌ها را به روی طرفین گشوده است .

سخنان اشتون حاکی از آن بود که از نظر ۱+۵ این ایران است که در این مذاکرات انعطاف نشان داده و این مساله عامل سازنده و مثبت بودن مذاکرات بوده است.

این در حالی است که سعید جلیلی نیز مذاکرات استانبول ۲ را مثبت خواند، اما از این جهت که ۱+۵ رویکرد گفت‌وگو و همکاری را در برابر ایران انتخاب کرده و لحن ۱+۵ بر خلاف دوره‌های قبلی توام با احترام به حقوق ملت ایران بوده است، اما در مجموع به نظر می‌رسد تغییر لحن دو طرف مذاکرات در نتیجه مذاکرات در آینده اثرگذار باشد.

● توافق برای تدوین یک مدالیته جامع

مذاکرات استانبول در حالی به پایان رسید که طرفین توافق کردند در بغداد برای تدوین یک مدالیته جامع با یکدیگر مذاکره کنند. حال همه نگاه‌ها به سوی پیش‌نویس مدالیته جامع یا همان نقشه راهی است که قرار است معاونان جلیلی و اشتون (باقری و اشمید) برای نشست بغداد تهیه کنند.

نکته: سازنده و مثبت خواندن مذاکرات استانبول از سوی سعید جلیلی و کاترین اشتون و نیز حصول به توافق و اعلام زمان نشست بعدی پنجره‌ای جدید از فرصت‌ها را به روی طرفین گشوده است

دبیر شورای عالی امنیت ملی به صراحت اعلام کرده است علی باقری و خانم هلگا اشمید معاونان جلیلی و اشتون ماموریت دارند برای اجلاس سوم خرداد در بغداد، پیش‌نویسی تهیه و چارچوب کاری برای همکاری‌ها را ارائه کنند که پس از تایید این چارچوب کاری در اجلاس سوم خرداد، همکاری‌ها در زمینه‌های متفاوت آغاز خواهد شد و می‌توان شاهد گام‌هایی از همکاری‌ در عرصه‌های مختلف باشیم.جلیلی درباره این مدالیته و همزمانی آن با اعمال تحریم‌های یک جانبه از سوی آمریکا و اروپا گفت: ادامه حرکت رو به جلو و موفقت‌آمیز بودن این حرکت منوط به این است که رویکرد گفت‌وگو و همکاری جایگزین دیگر رویکرد‌ها شود. ما همکاری‌ها را بعد از مذاکرات بغداد شکل می‌دهیم.

همچنین علی‌اکبر صالحی وزیر امور خارجه در این‌باره گفت: در استانبول قرار شد دو طرف در فاصله بیش از یک ماه تا نشست بغداد نقشه راهی را تعریف کنند که تعیین‌کننده طرح‌های گام به گامی باشد که طرفین متفقا بر آن تفاهم کرده باشند که بر مبنای آن یک گام ما برمی‌داریم و یک گام همزمان نیز آنها برمی‌دارند.

وی با اشاره به این‌که غرب می‌تواند در فاصله باقیمانده تا مذاکرات بغداد در جهت اعتمادسازی حرکت کرده و در این مسیر نسبت به رفع تحریم‌ها اقدام کند، افزود: این اقدام می‌تواند روند به نتیجه رسیدن مذاکرات را تسریع کند. درست است که امکان دارد روند لغو تحریم‌ها فرآیندی طولانی داشته باشد، اما دلیلی بر طولانی بودن آن وجود ندارد.

وی افزود : اگر حسن نیت باشد بسیار راحت می‌توان این فرآیند را طی کرد و ما این آمادگی را داریم که بسیار سریع و براحتی و حتی در نشست بغداد تمام موضوعات را حل کنیم.

گرچه دیپلمات‌های غربی گفته‌اند انتظار ندارند توافقی فوری صورت گیرد، اما امیدوارند این گفت‌وگوها راهی دیپلماتیک را برای طرفین باز کند.

در این میان رویکرد کشورهای غربی نشان داد این کشورها هیچ عجله‌ای برای به نتیجه رسیدن در این مذاکرات و بحث درباره جزییات در دستور کار ندارند و بیشتر تمایل دارند دو طرف برای ادامه مذاکرات در آینده تعهد دهند.

با این حال فعالان سیاسی در ایران معتقدند مدالیته باید با دقت و با حفظ حقوق هسته‌ای کشور تنظیم شود.

مصطفی کواکبیان عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این باره گفته است: معتقدم مدالیته‌ای که قرار است برای سوم خرداد و نشست بغداد تهیه شود حتما باید با دقت تنظیم شود تا ذره‌ای از حقوق هسته‌ای خود عقب‌نشینی نداشته باشیم.

مهدی سنایی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر این‌که جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه حاضر به مذاکره درباره غنی‌سازی و تعلیق نیست، یادآور شد: پذیرش این موضوع از سو ی ۱+۵ نشان‌دهنده آن است که قرار است توافقات براساس سیاست گام به گام و بر محور اعتمادسازی در دستور کار قرار گیرد.

● چشم‌انداز بغداد

به نظر می‌رسد موضوعات متعددی در اجلاس ۳ خرداد بغداد مطرح می‌شود. تاکید ۱+۵ بر این‌که مذاکرات در چارچوب پیمان ان‌پی‌تی خواهد بود یکی از دستاوردهای ایران در این دور از مذاکرات بود. پیش‌تر اعضای ۱+۵ بر پروتکل الحاقی ان‌پی‌تی تاکید داشتند که تعهداتی را بر ایران تحمیل می‌کرد، اما به نظر می‌رسد در اجلاس ۳ خرداد مذاکرات بر محور مذاکرات در چارچوب پیمان ان‌پی‌تی باشد. در عین حال توافق غرب در مذاکرات استانبول ۲، درباره حق ایران برای ادامه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای در چارچوب ان‌پی‌تی نشان می‌دهد غرب پذیرفته است درباره غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران گفت‌وگو شود و این یکی از موضوعات مورد مذاکره باشد. وزیر خارجه ایران درخصوص پذیرش حق غنی‌سازی ایران از سوی گروه ۱+۵ گفت: می‌توانم بگویم آنها به این نتیجه رسیده‌اند که این توانمندی ایران قابل اغماض نیست و ایران از این توانمندی دست بر نخواهد داشت.

صالحی افزود: غنی‌سازی طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود از اورانیوم طبیعی تا ۱۰۰ درصد، می‌شود روی آن بحث کرد که این امر منوط می‌شود به مذاکرات بغداد. صالحی همچنین ضمن تاکید بر این که جمهوری اسلامی ایران، بر حسب نیازش به درصد غنی‌سازی، حق انجام آن را دارد گفته است: البته اگر آنها ضمانت دهند که سوخت را در درصدهای مختلف غنا که نیاز داریم به ما بدهند، موضوع فرق خواهد کرد.

ذکر این جملات و نرمش موجود در آنها نشان می‌دهد مسوولان ایرانی تا سر حد امکان تلاش دارند راه را برای رفع برخی سوءتفاهمات برطرف کنند به شرط این که طرف مقابل نیز در مسیر اعتمادسازی حرکت کند.

موضوع دیگر آن است که احتمالا طرف غربی در مذاکرات بعدی بر پایه طرح گام به گام روسیه پیش خواهد رفت، اگرچه در مذاکرات صحبتی از روسیه نشد، اما توافق دو طرف برای تعیین مدالیته حکایت از چنین رویکردی دارد. همچنین تاکید طرف ایرانی بر انعطاف طرف غربی درخصوص تحریم‌ها نشان‌دهنده این است که ایران خواستار نوعی اعتماد سازی از طرف غربی است.

از سوی دیگر تمرکز ایران بر سر موضوع هسته‌ای نکته‌ای است که طرف غربی آن را طالب است. این گروه در گذشته از این‌که ایران در چارچوب‌های کلی و مسائل بین‌المللی انرژی هسته‌ای صحبت می‌کند، انتقاد داشت اما ورود ایران در مذاکرات «استانبول ۲» به موضوع هسته‌ای و تاکید بر فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر حرام بودن سلاح هسته‌ای نشانه‌ای از این بود که ایران در این راستا تعامل لازم رانشان خواهد داد.

کتایون مافی