صدا و زیبایی

در سازی مثل سنتور همچنان که از قاعده بزرگ به سمت قاعده کوچک سیم ها را به صدا در می آوریم, با کوتاهتر شدن سیم هاصداها از بم به زیر تبدیل می شوند

● سه مولفه مشخص کننده صدا عبارتند از:

۱) بلندی( شدت صوت)

۲) ارتفاع( فرکانس صدا)

۳) طنین( تون صدا)

۱) بلندی (شدت صدا):

همان تفاوتی است که بین آهسته صحبت کردن یک فرد و فریاد زدن او وجود دارد،یا اختلاف بین این که ضربه مضراب آهسته به سیم ساز زده شود،یا اینکه ضربه محکم به ساز نواخته شود؛به عبارت دیگر این که سازی را ملایم بنوازیم یا با شدت و خشن. بنابر این وقتی که آرام صحبت می کنیم یا سازی را ملایم می نوازیم صدای تولید شده بلندی کمتر دارد و بالعکس.

۲) ارتفاع( فرکانس):

ارتفاع یک صدا به معنای زیر یا بم بودن آن است. هرچه صدا بم تر باشد ارتفاع آن کمتر است و هرچه زیرتر باشد ارتفاع بیشتری دارد.موقعی که برروی سیم یک ساز دسته‌دار ضربه بزنید و سیم را بر روی دسته ساز گرفته باشید هرچه که از انتهای دسته به سمت کاسه ساز حرکت کنید، با کوتاهتر شدن سیمی که نواخته می‌شود صدا به تدریج زیر و زیر تر می شود.

یا در سازی مثل سنتور همچنان که از قاعده بزرگ به سمت قاعده کوچک سیم ها را به صدا در می آوریم، با کوتاهتر شدن سیم هاصداها از بم به زیر تبدیل می‌شوند. به عبارتی نتهای هفت‌گانه دو،ر، می ، فا، سل، لا، سی با پیشرفت و تکرار خود نماد تغییر یا همان افزایش ارتفاع صدا هستند.

۳) طنین(تون):

طنین صدا آن واقعیتی است که باعث تفاوت بین صدای دو انسان « از یک جنس، دو زن یا دو مرد» با هم می شود. وقتی که تلفن زنگ می زند، گوشی را برمی دارید و باردو بدل شدن دو سه کلمه مثل: الو، سلام، متوجه می شوید که چه شخصی دارد با شما صحبت می کند. او را بوسیله تون صدایش شناخته‌اید و این همان چیزی است که باعث تفاوت بین صدای محمدرضاشجریان و شهرام ناظری ،ویولون و کمانچه، تار و سه تار و مثلاً پریسا و هنگامه اخوان شده و به صدای هر کدام ازآنها شخصیت جداگانه‌ای می دهد.

● حال بازمی گردیم به ارتفاع (فرکانس) صدا:

اول این که کلاً صداهای بم در عالم هستی تحت شرایط خاصی تولید می شوند. در مورد سازها، آنهایی صدای بم تولید می کنند که کاسه‌های بزرگی دارند یا سطح وسیعی دارند.

مثلاً اندازه کاسه یک کنتر باس که صدای بم تولید می کند را با ویولون معمولی که صدای زیرتری دارد مقایسه کنید.یا اندازه کاسه یک عود را با یک کاسه سه‌تار مقایسه کنید یا وسعت یک دف را با یک دایره قیاس کنید. هرچه کاسه ساز بزرگتر می شود صدای بم‌تری تولید می کند،یا به عبارتی صدای بم ازکاسه ای تولید می شود که عمق بیشتری دارد.

در مورد صدای های انسانی هم به همین صورت است.صداهای بم از حنجره هایی بلند می شوند که ویژگیهای فیزیکی خاصی داشته‌باشند؛و این ها با حنجرهای معمولی تفاوت دارند.

به عبارتی می توان گفت که صداهای بم ا زعمق برمی خیزند و صداهای زیر بیشتر از سطح بلند می‌شوند. می توان حتی با ریختن مقادیر متفاوتی از آب در لیوان های کریستالی صداهای زیر را با نتهای مختلف از آنها استخراج کرد،ولی ایجاد صدای بم به ظرف عمیق تری نیاز دارد.

دوم این که صداهای بم کلاً کمیاب‌تر هستند و صداهای زیر فراوان‌تر؛در جمعیت سازها تعداد سازهائی که صدای بم تولید می کنند مثل کنتر باس بسیار کمتر از تعداد سازهای شبیه به آنها است که صدای زیر ایجاد می کنند مثل ویولون؛به همین صورت در یک مدت زمانی خاص تعداد سازهای باس که تولید می شوند در مقایسه با سازهای معمولی بسیار کمترند،مثل سنتورباس و سنتور، عود و سازهای کاسه‌دارکوچک همچون سه تار و...البته این مسئله خود دلایل متعددی دارد که از آنها می توان به هزینه بر بودن تولید سازهای بزرگ اشاره نمود. در جمعیت انسانی هم به همین صورت است؛حدود نیمی از جمعیت انسانی را زنان تشکیل می دهند که عموماً صدای زیری دارند و در بین مردان هم عده کسانی که صدای بمی با تون دلپذیر داشته باشند کم است.

با توجه به دو نکته‌ای که ذکر شد می توان به راز ارزشمندی صداهای بم (دارای تون مناسب) پی‌برد.

کمیاب بودن صدای بم واجد طنین مناسب باعث شده است که فردی به نام لوچیانو پاواروتی در دنیا منحصر به فرد و دارای چنین جایگاه رفیعی باشد.

آیا دقت کرده‌اید که برای تداعی «شب » در ذهن‌ها مثلاً در اثر «شب، سکوت، کویر» از صدای بم بربت یا سازهای دیگر واجد صدای بم استفاده شده است. این دقیقاً به این دلیل است که شب عمیق است ویا به عبارتی تاریکی عمق زیادی داردوچنین عمقی فقط با صداهای بم قابل تصویر سازی است.

اگر اهل شنیدن تصنیف ها و ترانه‌های قدیمی ایرانی هستید شاید متوجه شده باشید که در بین خوانندگان زن بیشتر تمایل به شنیدن صدای آنهایی دارید که صدای بم‌تری نسبت به سایرین دارند.

و دقیقاً بنا به مطالبی که ارائه شد صدای مرحوم« ناصر عبداللهی» یکی از ارزشمندترین صداهایی بود که طی سالهای اخیر بروز کرده بود؛ که متأسفانه برای همیشه خاموش شد و این ضایعه دردناکی برای موسیقی ایران بود که شاید تا سالها و یا دهها سال جبران نشود.

البته مطالب ذکر شده به هیچ وجه دلیلی برکم ارزش بودن صداهای زیر نیستند و در بین صداهای زیر واجد تون مناسب هم صداهایی وجود دارند که بسیار دلپذیر و بعضاً آسمانی هستند؛فلوت سحرآمیزموتسارت را حتماً شنیده‌اید. و نیز حتماً‌باید ذکر شود که هر صدای بمی هم لزوماً ارزشمند‌ نیست‌ وبرای‌ اینکه‌ واجد ارزش شود شرایط دیگری نیز لازم است، منجمله داشتن طنین مناسب و همینطوراستفاده مناسب و به جا ازصداهای بم در ارکستراسیون.