اصلاح فرهنگ اصلاح مملکت

فرهنگ, مجموعه ای از اعتقادات و ارزش های دینی است که زمینه رشد و شکوفایی معنوی جامعه را فراهم می کند براساس این تعریف می توان گفت فرهنگ بالاترین و والاترین عنصری است که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد

فرهنگ، مجموعه‌ای از اعتقادات و ارزش‌های دینی است که زمینه رشد و شکوفایی معنوی جامعه را فراهم می‌کند. براساس این تعریف می‌توان گفت فرهنگ بالاترین و والاترین عنصری است که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد.

می توان ادعا کرد همه اندیشمندان اسلامی بر نقش بی بدیل فرهنگ تاکید کرده اند. نامگذاری امسال به نام فرهنگ به نوعی برجسته کردن و توجه دادن به این مهم است. در نگاه امام فرهنگ به دنبال تربیت انسان های متعالی در جامعه است و از طریق این انسان های متعالی است که استقلال همه جانبه کشور تأمین و حفظ می شود. ایشان بزرگ ترین هدف انقلاب را جهت دار کردن افکار، اندیشه ها و اعمال افراد جامعه به وسیله رواج، گسترش و تبلیغ فرهنگ متحول و پیشرفته و جهت دار معرفی می کند. حضرت امام(ره) تأکید می نماید که فرهنگ باید بستری فراهم سازد که انسان حضور خدا را باور کند، یعنی ایمان بیاورد که همه اعمال و افکار انسان تحت تسلط خداوند است. (صحیفه امام، ج ۱۱: ۳۸۳ـ۳۸۲) بنابراین فرهنگ اسلامی باید پرورش عقیده و محور قرار دادن انگیزه الهی در روح و افکار و اعمال انسانی را یکی از مهم ترین اهداف خود تلقی کند و برای رسیدن به آن هدف همواره تلاش کند. از نظر امام(ره) مهم ترین سنگ بنای هویت مستقل در هر جامعه ای این است که ملت خود را بشناسد و موقعیت خویش و مقام و شانیت خود را درک کند.

اگر بپذیریم ترسیم شعار سال برای ترغیب ملت به یک امر اساسی است، کلمه اقتصاد در شعار امسال معنای خود را به وضوح آشکار می کند. تعابیر عزم ملی و مدیریت جهادی نیز ناظر به همین امر است و در راستای شوق به ایجاد یک جامعه مقتدر تعریف می شود.

از آنجا که فرهنگ در نگاه دینی تعیین کننده ترین امر در کنار اقتصاد و سیاست است، نقش آحاد مردم در این امر برجسته می شود. اگر از خود بپرسیم که ریشه مشکلات ما چیست و چرا جوامع اسلامی عقب مانده اند، در یک کلام آن را می توان به فرهنگ مرتبط ساخت و فاصله گرفتن مسلمانان از فرهنگ غنی اسلام و دور شدن از تعالیم اسلامی را ریشه این امر بیان کرد. به تعبیر حضرت امام(ره) راه اصلاح یک مملکت فرهنگ آن است و بر این اساس برای ایجاد نظم و امنیت نیز باید به فکر اجرای راهکارهای فرهنگی بود تا از این طریق گروه های مختلف اجتماعی را در کنار هم نگه داشت و رابطه آحاد جامعه با دولت و نظام حاکم را بهبود بخشید.

اگر فرهنگی مبتنی بر ارزش های اسلامی در جامعه حاکم و فراگیر شود، دیگر سیاست به معنای کسب قدرت نخواهد بود و آنگاه تمام جامعه در مسیر هدایت و کمال قرار خواهد گرفت. اگر سیاست جامعه ای متعالیه شد، سیاستی که مبتنی بر امامت و هدایت است، سر ریز آن قسط و عدالت خواهد بود.

ساختن فرهنگ یک جامعه، کاری بسیار مشکل و زمانبر است، به همین جهت می گوییم اگر ملتی بخواهد در راستای ترمیم فرهنگ خود گام بردارد و مسئولان آن جامعه نیز همراه باشند، سال ها باید تلاش کرد تا نتیجه حاصل شود. از این رو همه ملت مخاطب این شعار قرار می گیرند و تحقق آن نیازمند عزم ملی طی سال های طولانی است.

برای اصلاح فرهنگ یک جامعه باید از انسان شروع کرد. بر مبنای انسان شناسی حضرت امام(ره)، انسان ها با فطرت مخموره که عشق به کمال مطلق و خیر و سعادت در آن نهفته است، به جنود رحمانی متصل می شوند که از آن طریق به تعالی و بسط عقلانیت در جامعه دست خواهند یافت. به هر مقدار انسان از فطرت اصلی خود دور شود، به فطرت محجوبه نزدیک شده و جنود شیطانی بر او مستولی می شود و در این صورت وجه عقب ماندگی او مشخص خواهد شد.

در اندیشه امام، انسان و سعادت وی نقش محوری دارد و دنیا در خدمت انسان قرار دارد او را به سعادت اخروی برساند. از این رو تأکید می نماید که هر گونه مانع، اعم از درونی یا بیرونی باید از میان برود.

ایشان زیر بار ظلم رفتن را که یک مانع بیرونی است هم ردیف ظلم کردن که یک مانع درونی است قرار می دهد و هر دو را از ناحیه عدم تزکیه برمی شمارد. (همان، ج ۱۸: ۴۹۹)

دکتر رجبعلی اسفندیار

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی