مسمومیت با آرسنیک

آرسنیک یا ارسنیک عنصر شیمیایی‌ای است که به سه‌شکل زرد، سیاه و خاکستری یافت می‌شود. دو کاربرد مرسوم آن، مرگ موش و زرنیخ (موبر) است. این ماده شبه‌فلزی بی‌رنگ و بی‌بوست. آرسنیک به …

آرسنیک یا ارسنیک عنصر شیمیایی‌ای است که به سه‌شکل زرد، سیاه و خاکستری یافت می‌شود. دو کاربرد مرسوم آن، مرگ موش و زرنیخ (موبر) است. این ماده شبه‌فلزی بی‌رنگ و بی‌بوست. آرسنیک به طور طبیعی در سنگ‌ها، آب، خاک، هوا و مواد غذایی وجود دارد و از فعالیت‌های صنعتی هم در محیط زیست وارد می‌شود.

آرسنیک و ترکیبات آن به عنوان آفت‌کش، علف‌کش، حشره‌کش و در ساخت آلیاژهای مختلف و مواد آتش‌بازی و ترقه استفاده می‌شود. زرنیخ در تهیه مواد بهداشتی همچون داروی نظافت بدن (موبر) استفاده می‌شود. حتی پایه اصلی کرم‌ها و اسپری‌های موبر نیز از همین ماده تشکیل شده‌است. همچنین گاهی از این سم به عنوان وسیله‌ای برای خودکشی یا قتل استفاده می‌شود.

افرادی که از آب آشامیدنی لوله‌کشی استفاده می‌کنند، به‌طور طبیعی گاهی به سطح بالایی از آرسنیک آلوده می‌شوند. طبق استانداردهای حفاظت از محیط‌زیست اگر مقدار این عنصر زیر ده میکروگرم در لیتر آب باشد ایرادی ندارد، اما اگر بیشتر شود خطرناک است.

جذب آرسنیک از طریق راه هوایی، بلع و حتی از طریق پوست سالم هم صورت می‌گیرد. این ماده پس از جذب، وارد سلول‌های خونی مثل گلبول سفید و قرمز می‌شود. بعد از زمان کوتاهی از این محل‌ها جدا شده و وارد اعضای بدن مثل جگر، عضلات، کلیه و طحال می‌شود. در انتها از این محل‌ها نیز جدا شده و وارد ناخن، مو و استخوان شده و در آنجا ذخیره می‌شود. آرسنیک از مادر به جنین نیز انتقال یافته و می‌تواند اثرات ناگواری بر جنین بگذارد.

تابلوی بالینی

بسته به میزان مصرف، مدت مصرف و ترکیب آرسنیک، سیر علائم متفاوت است. اگر مقادیر فراوان آن به صورت ناگهانی مصرف شود (معمولا جهت اقدام به خودکشی یا قتل) علائم طی دقایق یا ساعت‌ها پس از مصرف بروز می‌کند و به شکل تهوع، استفراغ و اسهال شدید شروع شد و کم‌کم خود را با آسیب به قلب، مغز و کلیه نشان می‌دهد. در ادامه فشار خون بیمار افت کرده و ریه دچار ورم می‌شود.

اگر بیمار از این مرحله جان سالم به در ببرد، یا‌این‌که میزان آرسنیک مصرفی کم و تدریجی باشد پس از حدود یک هفته تا یک ماه از بروز علائم گوارشی (اسهال و استفراغ)، بیمار دچار ضایعات پوستی، خستگی، درد عضلانی و ورم دور چشم، دست و پا می‌شود و در برخی نیز با سردرد، توهم و حتی تغییر شخصیت خود را نشان می‌دهد.

افرادی که در محل کار دچار تماس با این شبه‌فلز هستند معمولا دچار علائم تدریجی و گاهی نشانه‌هایی غیراختصاصی مثل فشارخون بالا، مرض قند یا انواعی از سرطان‌ها می‌شوند؛ علائم و بیماری‌هایی که گاهی تصور نمی‌شود از تماس در محل کار ناشی شده باشد.

تشخیص

تشخیص مسمومیت با گرفتن شرحی از تماس با‌آرسنیک ممکن است. اگر شرحی از تماس نباشد معمولا به دلیل علائم و نشانه‌های غیراختصاصی تشخیص صحیح داده نمی‌شود و گاهی بیمار با تشخیصی دیگر ترخیص می‌شود یا فوت می‌کند.

اگر بیماری در معرض مصرف ناگهانی آرسنیک قرار‌گرفت، بدون توجه به این‌که بلافاصله علامتی نشان می‌دهد یا نه، باید به اورژانس مسمومین منتقل شود.

دکتر بهروز هاشمی

متخصص طب اورژانس