مردان تهران قدیم چه می‌پوشیدند؟

لباس رسمی و معمول طهرانی‌های دوره قاجار برای همه طبقات شال و کلاه و جبه برای مردان و پیراهن کوتاه برای پوشاندن بالاتنه و دامنی بلند که تا پشت قدم‌های پا را بپوشاند برای زنان …

لباس رسمی و معمول طهرانی‌های دوره قاجار برای همه طبقات شال و کلاه و جبه برای مردان و پیراهن کوتاه برای پوشاندن بالاتنه و دامنی بلند که تا پشت قدم‌های پا را بپوشاند برای زنان بود و اگر زنان هرگاه به دلایلی از خانه خارج می‌شدند از چادر، چارقد و روبنده استفاده می‌کردند.

تن‌پوش مردان

در طهران قدیم تن‌پوش بسیاری از مردان، لباسی بلند و گشاد به نام جبه بود چون این تن‌پوش بسیار راحت و دوام خوبی داشت و مردم دیگر نقاط کشور روی خوشی به آن نشان دادند تا آنجا که در کل ایران جبه، لباس رسمی شناخته شد که با توجه به طبقات مختلف جامعه، جنس جبه گوناگون بود. طبقات ممتاز، جبه‌شان را از جنس ماهوت می‌دوختند و سایر طبقات که استطاعت خرید ماهوت را نداشتند از پارچه‌های دستباف ایرانی استفاده می‌کردند. همه مردان بعد از پوشیدن جبه، شالی به کمر می‌بستند که برایشان حکم جیب داشت.

کفش مردان نیز با توجه به تناسب توان مالی، گیوه، چاروق و نعلین بود که البته بعد از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ که طرح هماهنگ کردن لباس مردم به مرحله اجرا گذاشته شد کت و شلوار و کفش‌هایی به شکل امروزی جایگزین قبا، جبه و نعلین شد و اما کلاه یا به عبارت دیگر شال کلاه، بخش جدانشدنی از لباس مردان به شمار می‌رفت. در آن دوره کلاه برای مرد به منزله چادر برای زن بود و مردی بدون کلاه در کوچه و بازار دیده نمی‌شد.

کلاه از این جهت ضروری بود که مردان عضو «سر» را سلطان و فرمانده بدن می‌پنداشتند و اعتقادشان بر این بود که باید برای این عضو، حرمتی بسیار قایل شد تا آنجایی که حتی هنگام خواب، عرقچین بر سر می‌گذاشتند و جز دیوانگان، مردی بدون کلاه دیده نمی‌شد.

از خرافاتی که مردم به آن بسیار اهمیت می‌دادند این بود که اگر مردی بدون کلاه، آب بخورد دلیل بر عدم عقل و حواس وی است و اگر بنا به دلایلی عرقچین از سرشان می‌افتاد، کف دست‌شان را روی سر می‌گذاشتند و آب می‌خوردند.

در این دوران، بازار کلاه‌دوزها رونق بسیار خوبی داشت. معروف‌ترین کلاه‌هایی که مردان آن دوره بر سر می‌گذاشتند کلاه‌های نمدی، پوستی و مقوایی بود که بعد از آن کلاه‌ پهلوی یا کلاه اجباری خاتم کلاه‌ها شد.

کلاه نمدی

کلاه نمدی، کلاه لبه کوتاهی شبیه عرقچین تا شده بود که در آن دوره از همه کلاه‌های موجود ارزان‌‌تر به شمار می‌رفت. نوع دیگر این کلاه «فینه» نام داشت که در انتها متصل به یک منگوله بود که شال سبزی دور آن می‌بستند و نوحه‌خان‌ها و مداحان از آن استفاده می‌کردند. نوع مرغوب کلاه نمدی از کرک شتر تهیه می‌شد که به لوطی‌ها و داش‌مشتی‌ها تعلق داشت. قیمت این کلاه‌ها از پنج شاهی تا دو قران متغیر بود.

کلاه پوستی

بعد از کلاه نمدی، کلاه پوستی دارای مشتریان بسیاری بود که اسکلت آن از مقوا و روی آن با پوست گوسفند، بره، سنجاب، سمور و غیره پوشانیده می‌شد و سقف‌اش از مخمل یا ماهوت بود و در داخل آن آستر. قیمت این کلاه بین سه قران تا سه تومان بود که نسبت به کلاه نمدی گران‌تر و مخصوص اعیان به شمار می‌رفت.

کلاه مقوایی

کلاه مقوایی نیز کلاهی از مقوا و ماهوت سیاه با ارتفاعی بلند که مختص جوجه فکلی‌های آن دوره بود. همچنین برخی از افرادی اداری که سمت منشی داشتند این کلاه را بر سر می‌گذاشتند. از کلاه مقوایی به عنوان پیش‌درآمد کلاه پهلوی یاد شده است. قیمت این کلاه از دو قران به بالا بود.

کلاه پهلوی

استفاده از کلاه‌پهلوی که از آن به نام کلاه زورکی یاد می‌شد از جمله قوانینی بود که رضاخان آن را عمومی کرد و مردم مجبور به استفاده از آن شدند. این نوع کلاه مانند کلاه مقوایی بود که نقابی جلوی آن دوخته شده بود.

قانون اتحاد شکل، همه مردان را موظف کرد که باید ملبس به کت و شلوار و مجبور به استفاده از کلاه نقابدار (کلاه پهلوی) باشند و هر کس که از این دستور سرپیچی کند انواع اهانت‌ها، بی‌حرمتی‌ها گریبان‌گیرش می‌شد و آژان‌ها، جبه‌های مردان را در ملا عام با قیچی بریده و شال و کمربند و کلاه آن را نیز لگدمال و دشنام و ناسزا نثار مردان می‌کردند. جملات تمسخرآمیزی که همزمان با تغییر لباس بر سر زبان عوام افتاده بود، شامل:«هم کلاه‌مان را برداشتند و هم کلاه بر سرمان گذاشتند» بود که این مثل آنچنان رایج شده بود که بعد از تاجگذاری رضاخان شعار مردم این بود که «این کلاه برای سرت گشاد است.»