این فصل را با من بخوان

تابستان ومسئله اوقات فراغت جوانان

● تنوع برداشت ها از اوقات فراغت

وقتی با مردم سخن می گوئیم متوجه می شویم که تعاریف و بر داشت های انان از اوقات فراغت متنوع است.نمی توانی پاسخ واحدی دریافت کنی.عده‌ای بر این باوراند که اوقات فراغت مدت زمانی است که پس از انجام کار یا انجام وظایف و مسئولیتها باقی می‌ماند. عده دیگر به فعالیتهای خاصی نظیر تماشای تلویزیون شرکت در فعالیتهای ورزشی ، صرف غذا در بیرون از منزل و هزاران نوع فعالیت دیگری که ممکن است برای آنان جالب باشند، اشاره می کنند. تنوع این پاسخها نشان می‌دهد که اوقات فراغت برای افراد مختلف معانی گوناگونی دارد. در فرهنگ عمید نیز درباره تعریف و فعال اوقات فراغت چنین آمده است: فراغت در فارسی به معنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است. فرد در این اوقات می‌خواهد که به اشتغالی بپردازد که با کمال میل به آنها علاقه نشان می‌دهد خواه به منظور استراحت خواه برای ایجاد تنوع.همچنین گفته می شود «اوقات فراغت مجموعه‌ای از اشتغالات است که فرد کاملا به رضایت‌خاطر یا برای استراحت‌یا برای تفریح یا به منظور توسعه آگاهی‌ها و یا فراگیری غیر انتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه، بعد از رهایی از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می‌پردازد.» ( مجموعه مقالات سمینار ملی رفاه اجتماعی، سازمان برنامه و بودجه، ص ۱۴۷ )

● لزوم برنامه ریزی

حجم زیاد اوقات فراغت جوانان در جامعه‌، لزوم توجه جدی به مقوله اوقات فراغت و برنامه ریزی در این زمینه و گنجاندن آن در برنامه های کلان کشور را می رساند.‌ در برنامه چهارم توسعه، اوقات فراغت مورد توجه بوده و برنامه‌ای ملی در این حوزه براساس مدل‌های استراتژیک با تکیه بر نقاط قوت و ضعف وضعیت موجود تدوین شده است.لازم است که نظام مدیریت، برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت و گزارش گیری در حوزه اوقات فراغت را به طور دقیق تعریف کنیم تا در برنامه پنجم به نظام جامع‌تری در این حوزه برسیم که برآیند آن بهبود کمی و کیفی وضعیت اوقات فراغت در کشور باشد. لازم است که به پیشنهادهای عملیاتی در موضوع اوقات فراغت دست یابیم.

● اوقات فراغت جوانان متولی خاصی ندارد

همه ما می دانیم که اوقات فراغت جوانان متولی خاصی ندارد. نبود متولی خاص مشکلات‌ فراوانی را در این زمینه به وجود می‌آورد.نگاهی که به اوقات فراغت جوانان در کشور وجود دارد، نگاه تزئینی است؛ در حالی که باید به اوقات فراغت به عنوان ارائه فرصت به افراد برای تلاش بیشتر و کسب زندگی بهتر باشد. در زندگی جدید اوقات فراغت یک ضرورت است و در گذشته کمتر به نهاد سازی و برنامه‌ریزی در این زمینه اقدام می‌شده، به همین دلیل‌ با مشکلات زیادی در این زمینه روبه‌رو هستیم. دکتر امان قرایی مقدم جامعه شناس در این خصوص معتقد است:”نوجوانان و جوانان پایه های اساسی پیشرفت و توسعه کشور هستند وباید از امکانات و امنیت لازم برای گذران اوقات فراغت خود برخوردار باشند اما نوجوانان ایرانی از لحاظ گذران اوقات فراغت از کمترین امکانات لازم برای گذران این اوقات برخوردار هستند. اکثر کشورهای جهان کوشش می کنند تا اوقات فراغت نوجوانان را به بهترین نحو ممکن پر کنند.محققین تربیتی اعتقاد دارند که پر کردن اوقات فراغت نوجوانان براساس مقتضای سنی آنها مهمترین عامل در جلوگیری از آسیبهای اجتماعی است.او می گوید: نتیجه بررسی های انجام شده بر روی اوقات فراغت نوجوانان مایوس کننده است زیرا اکثر نوجوانان ما نمی توانند به مسافرت بروند زیرا خانواده های آنها زیر خط فقر هستند و از لحاظ مادی نمی توانند هزینه سفر آنها را تامین کنند. دولت و مسوولین هم طی این سالها تنها برای نوجوانان مرکزی را راه اندازی کرده اند که عملا هیچ کار خاصی انجام نمی دهد.وی خاطرنشان کرد: در تمام دنیا یکی از کارهای مهم دولت آشنا کردن نوجوانان و جوانان آن سرزمین با تمدن، فرهنگ و میراث فرهنگی است، این درحالی است که نوجوان ایرانی با فرهنگ و تمدن کشورش بیگانه است، بسیاری از نوجوانان ما تاکنون تخت جمشید را ندیده اند.دکتر قرایی مقدم افزود: نوجوانان با مسائل و مشکلات فراوانی روبرو هستند که یکی از مهمترین آنها گذران اوقات فراغت است. در تمام دنیا دانش آموزان و دانشجویان از امتیازات ویژه سفرهای خاصی برخوردارند و این در حالی است که بسیاری از نوجوانان ایرانی تاکنون موزه ایران باستان را هم ندیده اند”.

● معیشت و اوقات فراغت

یکی از عللی که برخی تعریف درستی از اوقات فراغت ندارند این است که اساسا چیزی تحت عنوان اوقات فراغت ندارند.آنان مجبورند برای تامین نیازهای اساسی زندگی خود به طور مداوم کار کنند.افراد کم درآمد هم بهره چندانی از اوقات فراغت نمی برند.لذا بهبود وضعیت معیشتی مردم رابطه مستقیم با سبک گذران اوقات فراغتشان دارد. وقتی فردی به لحاظ اقتصادی در رفاه باشد به راحتی می‌تواند به شیوه مناسب تری برای پرکردن اوقات فراغت خود برنامه ریزی کند.دولت موظف است با رشد اقتصادی کشور و بهبود وضعیت معیشتی جامعه برای شهروندان این امکان را فراهم کند تا هر فردی بسته به نوع نگرش و گرایش خود برای اوقات فراغتش برنامه ریزی کند. دولت می بایست به شکل نظارتی تشکل های غیردولتی را برای سرمایه گذاری در ابعاد گوناگون به خصوص گذران اوقات فراغت شهروندان ترغیب کند و قوانین دست و پاگیری که در این زمینه وجود دارد از میان بردارد. دکتر فرجام روانشناس اجتماعی نیز در مورد اوقات فراغت نوجوانان می گوید: اوقات فراغت همانقدر که برای نوجوانان موثر و سازنده است در صورت عدم رسیدگی و ساماندهی می تواند مخرب هم باشد.وی می افزاید: متاسفانه قریب به اتفاق خانواده های ایرانی از توانایی و تمکن مالی مناسب برای برنامه ریزی و غنی سازی اوقات فراغت فرزندانشان برخوردار نیستند و همین مساله موجب می شود که بچه های این قبیل خانواده ها راهی جز گذران اوقات خود در کوچه و خیابان و بعضا محیط های ناامن نداشته باشند. هر سال در طول تابستان آمار بزه و رفتارهای ناهنجار اجتماعی در بین قشر نوجوان افزایش می یابد . این مساله نشات گرفته از عدم برنامه برای غنی سازی اوقات بیکاری است. بررسی پرونده های قضایی و همچنین گزارشات پلیس نشان می دهد که بیشترین جرم و جنایت و دهها تخلف و بزه همواره در طول سه ماه تعطیلی مدارس و دانشگاهها اتفاق می افتد. واقعیت این است که اکثریت قشر جامعه از وضعیت چندان مطلوب اقتصادی برخوردار نیستند که بتوانند برنامه هایی مطابق با نیازها و خواسته های فرزندانشان تدارک ببینند. به ناچار اغلب دانش آموزان قشر محروم و آسیب پذیر جامعه به دنبال فرصتی برای اشتغال موقت هستند تا بتوانند منبع درآمدی برای خود و خانواده باشند و این در حالی است که به دنبال یافتن منبع درآمد به دام باندهای مخوف می افتند و به انواع بزه های اجتماعی دست می زنند.

● چگونگی گذران اوقات فراغت

یکی از کارکردهای اساسی اوقات فراغت رفع خستگی و تامین شرایط استراحت فرد است. انسانها همه به استراحت و رفع خستگی نیاز دارند. کار مداوم بدون زمانی برای رفع خستگی موجب پائین آمدن بازده عمل و و خم خوردن سلامت روانی فرد می‌شود اما هدف از این اوقات بطالت نیست بلکه زمانی است که فرد به تمدد اعصاب می‌پردازد و حاصل آن افزایش بازده است.شکیبا سادات جوهری نویسنده در این باره می گوید:

“برنامه‌های اوقات فراغت باید هم شادی‌آفرین، سرگرم کننده و لذت‌بخش باشد و هم ضامن رشد و کمال انسان. این برنامه‌ها باید سعادت‌فردی و سلامت اجتماعی را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر باید در تقویت ارزش‌های اخلاقی، عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، هنری و سیاسی زندگی انسان موثر باشد. دراین برنامه‌ها، بایدنوعی تعادل رعایت شود و زیاده‌روی و کوتاهی در آن پرهیز کرد، برای مثال نباید وقت زیادی را به تماشای تلویزیون اختصاص داد”. او در رابطه با اوقات فراغت و اخلاق می گوید: “برنامه‌های اوقات فراغت نباید خلاف شرع و موازین اخلاقی باشد و اگر این معیار به درستی رعایت شود، از بسیاری نابسامانی‌ها و کج‌روی‌ها جلوگیری می‌شود. دین و اخلاق، همواره مسئله تعالی و کمال انسانی را در نظر دارد و دین اسلام، ناب‌ترین و جامع‌ترین برنامه‌ها را دراین باره ارائه کرده است. همچنین، قانون‌هایی برای روابط و رفتارهای انسانی وضع کرده و آنها را به منظور دست‌یابی به والاترین ویژگی‌های انسانی در اختیار آدمیان گذارده است. دین اسلام همواره تاکید می‌کند که نباید برنامه‌ها عامل نابودی ارزش‌های اخلاقی باشد. در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده است: «بسیارند لذت‌های کوتاه‌مدتی که اندوه و درد دراز مدتی‌در پی دارد»“.حجت الاسلام روحانی نژاد معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به برنامه‌ریزی متناسب با فرهنگها و ارزشهای ایران اسلامی به منظور پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان، ضرورت تنوع برنامه‌ها و جلوگیری از موازی کاری را مورد تاکید قرار داد . او معتقد است :اوقات فراغت دانش آموزان درایام تعطیلی مدارس، فرصتی استثنائی و فوق العاده محسوب می شود و دستگاه ها و سازمانهای فرهنگی باید در این فرصت بتوانند با برنامه ریزی مناسب حداکثر بهره برداری را داشته باشند .وی افزود: اگر بخواهیم برنامه های اوقات فراغت مفید باشند، باید نهادها و سازمانهایی که در این زمینه تلاش و فعالیت می کنند، برنامه ریزی های مشترک و منسجمی داشته باشند تا هم از هدر رفتن منابع و توانایی و انرژی جلوگیری شود و هم در پررکردن اوقات فراغت با برنامه‌های مفید هم‌افزایی لازم صورت گیرد.

● اسلام و اوقات فراغت

ائمه اطهارعلیهم السلام نیز چگونگی گذراندن اوقات شبانه‌روز، دستورالعمل‌های خاصی ارائه فرموده‌اند; از جمله امام رضاعلیه السلام در این‌باره می‌فرماید: «سعی کنید اوقات خود را به ۴ بخش تقسیم کنید; ساعتی را برای مناجات و ارتباط با معبود قرار دهید، ساعتی را برای امرار معاش و کسب روزی اختصاص دهید و ساعتی را برای ارتباط و معاشرت با برادران و افراد مورد اعتماد و وثوق خود صرف کنید. و ساعتی را نیز برای لذت بردن از امور حلال و غیر حرام خالی نگه دارید [گذران اوقات فراغت.] در پرتو وجود بخش چهارم از اوقات است که می‌توانید به ۳ بخش دیگر ساعات زندگی نایل آیید و بهره لازم را ببرید.» (۳() تحف العقول، چاپ جامعه‌مدرسین، ص ۴۱۰)

حجت‌الاسلام شریعتی در این باره می گوید:” در دین مبین اسلام اوقات فراغت زمانی برای استراحت و تفریح مفید است و به معنی بیکاری و تنبلی نیست. دین اسلام عمر را به عنوان سرمایه‌ای ارزشمند معرفی می‌کند که استفاده درست از این سرمایه انسان را به کمال می‌رساند. وی با تاکید به روایتی از پیامبر اکرم(ص) مبنی بر غنیمت شمردن ۵ چیز در زندگی تصریح کرد: یکی از آن موارد اوقات فراغت است. به دلیل ماشینی شدن دنیای امروز، اکنون با اوقات فراغت بیشتری مواجه هستیم که اگر با برنامه‌ریزی درستی پر نشود منجر به از دست رفتن جوانی و عمر می‌شود اولیاء نباید برنامه‌ای را به فرزندانشان تحمیل کنند، بلکه باید بسترسازی کنند تا جوان با برنامه‌ای مفید و لذت‌بخش هم به نیاز روحی خود پاسخ گفته و هم استفاده کافی را از زمان ببرد”.

مریم حسین آبادی