تجربه ی یک عمر

چند سال پیش مراسمی در سرای اهل قلم ترتیب دادند که من سخنران بودم من در میان سخنانم به یکی از آیات قرآن اشاره کردم که «ولیحکم اهل الانجیل بما انزل الله فیه» مائده, ۴۷ حضار از این اشاره شگفت زده شدند

چند سال پیش مراسمی ‌در سرای اهل قلم ترتیب دادند که من سخنران بودم. من در میان سخنانم به یکی از آیات قرآن اشاره کردم که: «ولیحکم اهل الانجیل بما انزل الله فیه»(مائده، ۴۷). حضار از این اشاره‌ شگفت‌زده شدند. و این در حالی‌ است که چنین حکمی‌ برای تورات هم وجود دارد: «و کیف یحکمونک و عندهم التورات فیها»(مائده، ۴۳). و رجوع به آن در زمان حضرت پیامبر (ص) هم سابقه دارد؛ زمانی اهل کتاب برای واقعه‌ای از ایشان داوری خواستند که ایشان براساس عهد جدید کتاب مقدس حکم کردند. آن حکم و آن واقعه از این بحث خارج است ولی قدر مسلم آن است که در قرآن از انجیل، حضرت عیسی (ع) و مریم (س) فوق‌العاده به نیکی یاد شده است و البته با این تصریح که ایشان عضو یا جزوی از تسبیح نیستند. ضمن اینکه از هیچ کجای عهد جدید هم برنمی‌آید که عیسی (ع) برای خود شخصیتی الوهی قائل بوده باشند و هیچ‌جا نگفته‌اند که خداوند بر من حلول و تجسد یافته. سخنان آبا و ارباب و اصحاب کلیسا هم موید این نکته است که این متن (عهد جدید) سابقه کتابت کهن ندارد و مثل قرآن که در همان زمان وحی کتابت می‌شد،‌ مکتوب نشده است. ادعای وحی‌آمیز بودن و الهام‌آمیز بودن هم نمی‌کنند و باز هم تقریبا روشن است که این متن مثل سیره و حدیث و این قبیل روایات است. اما باید در نظر داشت که این مسائل چیزی از قدرش نمی‌کاهد. در تایید این نکته در قرآن هم بخشی شبیه به آنچه در کتاب مقدس نقل شده آمده است که شگفت‌آور است. می‌فرماید: «محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم تراهم رکعا سجدا یبتغون فضلا من الله ورضوانا سیماهم فی وجوههم من اثر السجود ذلک مثلهم فی التورات ومثلهم فی الانجیل» (فتح، ۲۹)

باری، سزاوار بود وزارت ارشاد زودتر از اینها مجوز این کتاب را صادر کند. کتاب مقدس ادیان الهی برای پیروانش تقدس دارد و برای ما هم قابل ‌احترام است. درست است که ما به آن عمل نمی‌کنیم ولی احترام به آن می‌گذاریم و دلیل تعلل و تاخیر در صدور مجوز از جانب وزارت ارشاد چندان روشن نیست.

در نهایت این امر نیک‌‌سرانجام بود و من هم به وزارت ارشاد برای همدلی با دین بزرگ توحیدی مسیحیت، تبریک می‌گویم.

باری،‌از این مسائل که بگذریم،‌ من مسحور مطالعه و تامل در این کتاب شگرف و کار فوق‌العاده استاد «پیروز سیار» شدم؛ چه به عنوان کسی که اندک ‌تحقیقاتی در دین‌پژوهی داشته‌ام و چه به عنوان مخاطبی که همواره با کتاب سروکار و عادت به نگاه نقادانه داشته‌ام. من با همان چشم کتاب را خواندم و از این همه دقت و صحتی که آقای «سیار» در انتقال معانی به کار بسته بودند حیران شدم. ایشان در به دست دادن بزرگ‌ترین دستاورد مسیحیت‌شناسی بسیار موفق بوده‌اند. من کاری بزرگ‌تر از این نمی‌شناسم که به دست یک ایرانی - ولو در سده‌های گذشته تا به امروز - انجام شده باشد. کار ایشان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و از وجوه مختلف قابل بررسی ا‌ست که به عنوان مثال می‌توان به یادداشت‌های کناری یا پای صفحه‌ها اشاره کرد که در روشن کردن معانی بسیار موثر بوده‌اند. وجه دیگر، انتخاب منبع است. آقای «سیار» بر ترجمه مهمی‌ کار کرده‌اند؛ ترجمه فرانسوی اورشلیم. ترجمه فرانسوی اورشلیم، حاصل کار موسسه واژه‌شناسی اورشلیم واقع در پاریس است که چندان هم نباید از تاسیس آن گذشته باشد. آن موسسه،‌ گروهی ۳۴نفره بودند که ترجمه موفقی از متن قرن چهار یونانی کتاب مقدس به جا گذاشتند. ترجمه این گروه، موفقیت فوق‌العاده‌ای در پی داشت و چنان دقیق بود که به بسیاری از زبان‌های دیگر اروپایی و غیراروپایی، انگلیسی و غیرانگلیسی، نیز ترجمه شده است. این در حالی ا‌ست که انگلیسی‌ها ترجمه‌های بسیار خوبی داشته‌اند و دارند و ترجمه‌های خوب‌شان همچنان هم در حال انجام است. البته آقای «سیار» به ۹ متن ترجمه فرانسوی دیگر هم مکررا مراجعه کرده‌اند و آنها را با یکدیگر مقابله داده‌اند و به ۷ ترجمه دیگر فارسی هم که از آغاز تا امروز از این متن صورت گرفته رجوع کرده‌اند.

کتاب، مقدمه بسیار خوبی دارد و در مجموع باید گفت از دو چیز بیش از همه شگفت‌زده شدم؛ یکی نظم و ترتیبی که در کار دیده می‌شود و پانویس‌های فراوان کتاب و دیگری نثر ترجمه آقای «سیار». این نثر در نهایت زلالی، شیرینی، شیوایی و روشنی است؛ به‌گونه‌ای که هیچ نیازی به باز کردن قلاب نداشته. ترجمه متن مبنای ایشان هم می‌بایستی ترجمه تفسیرآمیزی بوده باشد چراکه اگر ترجمه اورشلیم، ترجمه غیرتفسیرآمیزی می‌بود، می‌بایست در ترجمه ایشان هم منعکس می‌شد یا اینکه اینهمه مبنای ترجمه‌های دیگر قرار نمی‌گرفت. این نثر ترجمه، نثری‌ است که با یک عمر کار فرهنگی به دست می‌آید و محصول این ۴ سال اخیر نیست.

اگر از من بپرسند که روی ترجمه قرآن چقدر کار کرده‌ای، می‌گویم: ۴ سال و ۳۰ سال و اگر بپرسند روی حافظ چقدر کار کرده‌ای، می‌گویم: ۵۰ سال و اخیرا ۱۰ سال. کار ایشان هم از کارهایی است که فقط با یک عمر بسیج دانش‌ها و نیروهای پیدا و پنهان پدید می‌آید و این است که سبب شده به این صورت جهان‌پسند،‌همه‌پسند و بویژه خواص‌پسند منتشر ‌شود. من شاید بیش از ۲۰۰ صفحه از این متن را، غیر از مقدمه‌ها، خواندم اما هیچ‌جا نبود که کلمه‌ای مثل ریگ زیر دندانم بیاید یا به کلمات نامناسب، ‌مهجور و برساخته‌های جانیفتاده و بی‌سلیقه بربخورم. ترجمه، همه جا روان، همه جا مفهوم و همه جا معنی‌بخش است. خواندن کلمات به سرعت معنا می‌داد و البته اگر کسی بخواهد متن را بصورت فنی و با دقت مطالعه کند، باید پانویس‌ها و کنارنویس‌ها را هم بخواند. اما اگر بخواهم به نکاتی هم در مورد ترجمه اشاره کنم،‌ باید بگویم با ترکیب «نقش الهی» چندان موافق نیستم. ایشان در جایی ترجمه کرده بودند «نقش الهی» که ترکیب بهتر به نظرم «تدبیر الهی» یا «اراده الهی»‌ است.

در پایان باید به خاطر چاپ زیبای کتاب و همکاری آقای «همایی» از ایشان هم تشکر کنم که دانش خود را در این راه به کار بستند و موجبات انتشار چنین کتابی را فراهم آوردند. و باز هم بابت کار بی‌مانندی که سده‌ها در کشور ما بود و ترجمه‌ای اینچنین از آن صورت نگرفته بود، تشکر خود را‌ ابراز می‌دارم و خداوند را از این جهت که بنده‌ای را به این کار برانگیخته، شکر می‌گویم.

بهاء‌الدین خرمشاهی