ذکری برای درمان غم و غصه

برای رهایی از «غم و اندوه», بعضی به موسیقی و برخی به مواد افیونی و اعتیاد پناه می برند, اما طب جدید ضمن ریشه یابی این بیماری با داروهای مسکن و تقویتی و ویتامینها و قرصهای خواب آور و آرام بخش, سعی می کنند تا اندازه ای در بیمار تسکین ایجاد کنند

برای رهایی از «غم و اندوه»، بعضی به موسیقی و برخی به مواد افیونی و اعتیاد پناه می‌برند، اما طب جدید ضمن ریشه یابی این بیماری با داروهای مسکن و تقویتی و ویتامینها و قرصهای خواب‌آور و آرام بخش، سعی می‌کنند تا اندازه‌ای در بیمار تسکین ایجاد کنند.

● ریشه بسیاری از مشکلات روحی و روانی

چه کنیم تا غم فرساینده از ما رخت بر برسته و غم سازنده جایگزین آن شود؟ در این موارد، راههای گوناگونی وجود دارد که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می‌شود:

● توبه و استغفار

ریشه بسیاری از مشکلات روحی و روانی، شاید در گناهانی نهفته است که مرتکب می‌شویم.طلب بخشش از خداوند، علاوه بر آنکه موجب عفو گناهان و زمینه رضایت الهی را فراهم می‌کند، سبب می‌شود تا غم واندوه حاصل از برخی معاصی نیز برطرف شود.انسان گنهکار همیشه به خاطر گناهانی که انجام داده، اندوهگین و شرمسار است. امروزه، روانشناسان به‌این نتیجه رسیده اند که تعداد زیادی از بیماریهای روانی، متعلق به کسانی است که در جامعه، دچار لغزش و نابهنجاری‌ها می‌شوند و این وضع ادامه دارد تا خود را به وسیله توبه و استغفار، از احساس گناه و رنج عذاب وجدان، رها سازند.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«مَن اَکثَر اَالاِستَغفار جَعَلَ اللهُ مِن کُلِّ هَمٍّ فَرَجاً و مِن کُلِ ضیقٍ مَخرَجاً».۱«هر کسی که بسیار استغفار و طلب آمرزش کند، خداوند او را از هر اندوهی گشایشی و از هر تنگنایی، راه نجاتی می‌دهد.

● حوقله گفتن

«حوقله» یعنی گفتن «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ الا بِاللهِ». گفتن حوقله می‌تواند نقش موثری در از بین بردن غمها و غصه‌ها داشته باشد؛ زیرا خداوند متعال از تمام دردها و غصه‌های ما خبر دارد پس می‌تواند نیازهای ما را تأمین نماید.مهم‌ترین برکات این ذکر عبارت اند از: دوام یافتن نعمت‌های الهی، زوال فقر، پاک شدن از گناهان، دفع وسوسه، فروخُفتن خشم، پیشگیری از اندوه، دفع چشم زخم و انواع بلاها. بدیهی است که گفتن این ذکر، هر چه با حقیقت آن (توحید اَفعالی) بیشتر همراه باشد، برکات بیشتری برای زندگی خواهد داشت. به دلیل اهمّیت این ذکر و نقش موثّر و سازنده آن، احادیث اسلامی، از آن با تعبیرهای بلندی (مانند: گنج سخن، گنج بهشت، گنج عرش، تسبیح حاملان عرش و کلام اهل آسمان ها) یاد نموده، مسلمانان را به بهره‌برداری از برکات آن، تشویق کرده اند. همچنین بر گفتن این ذکر به هنگام شنیدن حَیَّعَلات («حَیَّ عَلی» ها) در اذان و نیز بعد از نماز صبح و هنگام خروج از منزل و هنگام وارد شدن به مسجد و بازار، تأکید نموده اند. «مالک بن انس» می‌گوید: امام صادق علیه‌السلام به «سفیان ثوری» فرمود:«یا سفیان! اِذا حَزَنَک اَمرٌ فَأکثِر مِن قُولِ لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلا بِاللهِ فَاِنَّها مِفتاحُ الفَرَجِ».۲«ای سفیان، زمانی که چیزی تو را محزون ساخت، جمله حوقله را زیاد بگو؛ زیرا حوقله، کلید شادی است». امام صادق علیه‌السلام فرمود:«اِذا تَوالَتِ الهُمُوم فَعَلَیکَ بِلا حَول و لا قُوَّهَ اِلا بِالله».۳«هنگام روی آوردن غم و غصه‌ها، بر تو باد به گفتن حوقله» .

● دعا

یکی از عوامل رفع حزن و غم، استفاده از اهرم دعاست، آنجا که امید انسان از تمام اسباب دنیایی، قطع می‌شود و فقط خدا را پناه خود می‌داند. قرآن کریم در آیات مختلف، از این سنت الهی سخن به میان آورده است. قسمتی از آیات، در داستان حضرت یونس علیه‌السلام بیان شده است آنجا که می‌فرماید:(وَ ذَالنُّونِ اِذ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أن لَن نَقدِرَ عَلَیه...).۴«و یونس را به (یادآور) در آن هنگام که از میان قوم خود رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت (اما موقعی که در کام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمت‌های (متراکم) فریاد زد: خداوندا! جز تو معبودی نیست، منزهی تو، من از ستمکاران بودم» .سپس قرآن کریم می‌فرماید:(فَاستَجَبنا لَهُ وَ نَجَّیناهُ مِنَ الغَمِّ وَ کَذالِکَ نُنجِی المُومِنینَ).۵«ما دعای او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم و این‌گونه، مومنان را نجات می‌دهیم». جمله پرمعنای (وَ کَذلِکَ نُنجِی المُومِنین) نشان می‌دهد که سنت نجات و امداد الهی، یک حکم مخصوصی نیست بلکه با حفظ سلسه‌مراتب، جنبه عمومی‌و همگانی دارد، بسیاری از حوادث غم انگیز و گرفتاری‌های سخت و مصائب بزرگ، مولود گناهان ماست و گرفتاری‌ها تازیانه‌هایی برای بیدار شدن روح‌های خفته یا کوره‌ای برای تصفیه فلز جان آدمی‌است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«اِسمُ اللهِ الَّذی اِذا دُعِیَ بهِ أجَابَ و اذا سُئِلَ به أعطی هوَ دَعوَةُ یونِس النَبیّ علیه‌السلام قُلتَ یا رَسُول اللهِ لَهُ خاصَّهً؟ فَقالَ خاصّه و لِجَمیعِ المُومِنینً عامَهً اذا دَعُوا بِها، اَلَم تَسمَع قَولَ اللهِ سُبحانهَ: (وَ کَذلِکَ نُنجِی المُومنینَ)». آن اسمی‌(از اسامی‌خدا) که اگر کسی او را با آن بخواند اجابتش می‌کند و هرچه بخواهد می‌دهد، همان اسمی‌است که یونس (فرزند متی) خواند؛ عرضه داشتم یا رسول الله! آن اسم، مخصوص یونس علیه‌السلام بود یا برای همه مومنان؟ فرمود: برای یونس و همه مومنان است که اگر خدای را با آن بخوانند اجابت می‌کند مگر نشنیده‌ای که خداوند می‌فرماید: و ما این چنین مومنین را نجات می‌دهیم».و در روایت دیگر از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:«اِنّی لاَعلَمُ کَلِمَهً لا یَقرَأها مَکروبٌ اِلا خَرَجَ عَنهُ. کَلِمَهٌ أخی یُونُس فَنادی فِی الظُّلُماتِ أن لا اِلهَ اِلا أنت».«من به کلمه‌ای آگاهم که هر گرفتاری، آن را بخواند نجات می‌یابد و آن کلمه برادرم یونس است که در آن ظلمت‌های متراکم صدا زد. جز تو معبودی نیست». البته آنچه نقش واقعی را در این دعا دارد، حالت روحی خواننده دعاست، آن طوری که دعای حضرت یونس در دل نهنگ اجابت شد و آن حالت انقطاع است.یکی دیگر از دعاهایی که برای رفع حزن می‌باشد، آن چیزی است که بعضی از ائمه در قنوت‌های طولانی خود می‌خوانده اند که بخشی از آن چنین است:«یا مُدَّبِرَ الاُمورِ! یا مُجرِیَ البُحُور! یا باعِثَ مَن فِی القُبُورِ! یا مُجرِیَ الفُلکِ لِنُوحِ! یا مُلَیِّنَ الحَدیدِ لِداوُدَ! یا مُوتَی سُلَیمانَ مُلکاً عَظیماً! یا کاشِفَ الضرِ عَن اَیُّوب! یا جاعِلَ النّارِ بَردا و سَلاماً عَلی اِبراهیمَ! یا فادِیَ اِبنَهُ بِالذِّبحِ العَظیمِ! یا مُفَّرِجَ هَمّ یَعقُوبَ! یا مُنَفِّسَ غَمّ یُوسُفَ! یا مِکلِّم مُوسی تَکلیماً! یامُویِدَ عیسی روُحِ الله تأییداً یا فاتِحَ لِمُحَمَّدٍ فَتحاً مُبیناً! و ناصِرَهُ نَصراً عَزیزاً ۶...».در مفاتیح الجنان، دوازده دعا برای رفع همّ و غم وارد شده؛ یکی از آنها دعایی است که از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمود: «برای رفع غم و اندوه غسل کن و دو رکعت نماز بگذار و این دعا را بخوان:«یا فارِجَ الهَمِّ! یا کاشِفَ الغَمِّ! یا رَحمنَ الدُّنیا وَ الاخِرَهِ وَ رَحیمَهُما فَرِّج هَمی‌وَاکشِف غَمّی! یا اَللهُ الواحِدُ الاَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذی لِم یَلِد و لَم یُولَد و لَم یَکُن لَهُ کُفُواً أحَدٌ، اَعصِمنی وَ طَهِّرنی وَاذهَب بِبَلیَّتی».۷«ای گشاینده اندوه‌ها و برطرف‌کننده غصه‌ها، ای بخشاینده در دنیا و آخرت و رحم کننده دراین دو جهان، اندوه مرا زایل ساز و غمهایم را برطرف کن ای خدای یکتای بی‌همتای بی‌نیاز که نه می‌زاید و نه زاییده شده و هیچ‌کس همتای او نیست! مرا نگهبان و پاکم گردان و گرفتاری‌ام را از من دور ساز! و سپس آیة الکرسی و معوّذتین (سوره ناس و فلق) را بخوان و دعاهای بسیار دیگری برای رفع غم وارد شده است چون دعای مشلول که باید به منابع و متون روایی چون بحارالانوار مراجعه نمود.۸

● صدقه دادن

«صدقه» نیز می‌تواند در رفع حزن و غم موثر باشد. حضرت علی علیه‌السلام فرمود:«تَدارَکُوا الهُموم وَ الغُمُومَ بِالصَّدَقاتِ یَکشِفُ اللهُ ضُرَّکُم».۹«رنجها، غمها و غصه‌های خود را با صدقات جبران کنید تا خداوند رنجهایتان را برطرف نماید».

● توجه به ارزش و پاداش تحمل

از مسائلی که می‌تواند در برابر مصائب و ناکامی‌ها میزان تحمل و صبر انسان را بالا ببرد، توجه به ارزش و ثواب صبر است. امام کاظم علیه‌السلام فرمود:«اَلمُصیبَهُ لِلصابِر واحِدَهٌ وَ لِلجازِعِ اِثنان».۱۰«مصیبت صابر یکی است و مصیبت کسی که جزع و بی‌تابی می‌کند، دوتاست».و شاید علت دو تا بودن مصیبت؛ یکی مصیبت وارده او و دیگری مصیبت نابود شدن اجر اوست به جهت جزع و بی‌تابی وی، چنان که در بعضی از روایات آمده است:«فَاِنَّ المُصابَ مَن حَرُمَ الثَّواب».«مصیبت زده واقعی کسی است که از ثواب بی‌بهره بماند».

زهرا اجلال