قرآن را بخوانیم یا بفهمیم و عمل کنیم

اکثر مردم قرآن را فقط می خوانند و به فهمیدن و عمل کردن آن کاری ندارند حتی شماری از مساجد و منابر نیز به فهمیدن قرآن سفارش نمی کنند فقط حدیث می گویند که اگر فلان سوره یا نماز را بخوانی چه ثواب های زیادی دارد

اکثر مردم قرآن را فقط می خوانند و به فهمیدن و عمل کردن آن کاری ندارند. حتی شماری از مساجد و منابر نیز به فهمیدن قرآن سفارش نمی کنند فقط حدیث می گویند که اگر فلان سوره یا نماز را بخوانی چه ثواب های زیادی دارد!!

اکنون سؤال این است که آیا قرآن فقط برای قرائت است؟ یا برای فهمیدن و عمل کردن؟ برای یافتن پاسخ صحیح از چند راه می توانیم وارد شویم راه عقل، قرآن، حدیث، بزرگان و تجربه تاریخی.

۱- از راه عقل: عقل به ما می گوید: قرآن یا مفید است یا مفید نیست اگر مفید نیست چرا وقت مان را تلف می کنیم و آن را قرائت می کنیم و اگر مفید است چرا آن را با فهم (ترجمه) نمی خوانیم تا چیزی یاد بگیریم؟! ثانیا همه می گوییم قرآن کتاب خداست. عقل به ما می گوید: اگر قرآن کتاب خداست چه طور کتاب بندگان خدا را می خوانیم تا چیزی بفهمیم آیا مطالب و رهنمودهای خداوند بی ارزش تر از کتاب های بندگان خداست؟!

ثالثا: اگر از هرکسی سؤال کنیم که خداوند چرا قرآن را فرستاده است؟ می گوید: برای هدایت. حالا بپرسیم شما که هر روز نیم ساعت یک ساعت قرآن و نماز و دعا می خوانید چه هدایتی یافته اید؟ پاسخی ندارد!!

۲- از نظر قرآن: وقتی قرآن را مطالعه و بررسی می کنیم می بینیم اگر چه در مواردی تاکید بر خواندن کرده است ولی در جاهای زیادی تاکید بر چگونه خواندن فرموده است، مثلا در سوره محمد فرموده است: آیا در قرآن تدبر نمی کنند آیا بر دلهاشان قفل زده شده است؟ در ابتدای سوره بقره می فرماید: آن کتابی است که شکی در آن نیست راهنمای پرهیزگاران است. در سوره فرقان فرمود: پیامبر شکایت می کند و می گوید: پروردگارا این قوم من قرآن را رها کردند و آیات دیگر که مردم را به خواندن با تدبر و تفکر و تعقل امر فرموده و خواندن بدون فهم را و حتی فهم بدون عمل را تشبیه به الاغ با بار کتاب نموده است (سوره جمعه)

۳- از نظر حدیث: پیامبر(ص) فرمود: بر شما باد قرآن، پس آن را رهرو و پیشوای خود قرار دهید زیرا آن سخن پروردگار جهانیان است همچنین پیامبر(ص) فرموده اند: من دو چیز گرانبها دربین شما می گذارم اگر به آن دو چنگ بزنید گمراه نمی شوید کتاب خدا و اهل بیتم (واضح است که چنگ زدن یعنی پیروی کردن نه تماشا کردن) (کنز العمال/ج ۱/ ص ۵۱۵)

حضرت علی(ع) هم فرموده اند: آگاه باشید خیری نیست در قرائتی که در آن تدبر نباشد (بحار / ج ۹۲/ ۲۱۱)

خدا را خدا را مبادا دیگران درعمل به قرآن از شما پیشی بگیرند (نهج البلاغه)

از عوامل پیشرفت کشورهای غیرمسلمان، اتحاد، نظم، برنامه ریزی، پژوهش، مطالعه، تلاش، وجدان کاری و... است که درقرآن مورد تاکید قرار گرفته است اما مسلمانان خطوط قرآن را فقط تماشا می کنند.

این درحالی است که پیامبر(ص) فرموده اند:تا موقعی قرآن می خوانی که تو را از بدی جلوگیری می کند و اگر جلوگیری نکند قرآن نمی خوانی.

اگر قرائت تنها کار برد داشت بایستی مسلمانان قرآن خوان بهترین اخلاق را می داشتند!

(قرآن بهار دلها- نهج البلاغه/ ۱۶۴۴)

پیامبر(ص) فرموده اند: هرکس می خواهد با خدا سخن بگوید نماز بخواند و هرکس می خواهد خدا با او سخن بگوید قرآن بخواند.

بدیهی است سخن گفتن موقعی است که پیامی رد و بدل شود.

چنان که ملاحظه گردید دلایل عقلی، قرآنی و حدیثی کاملا لزوم فهمیدن و عمل کردن را مورد تأکید قرار داده اند و بسنده کردن به قرائت تنها مورد سرزنش و توبیخ قرارگرفته است.

● تشبیه قرائت و فهم و عمل

قرائت مانند نسخه پزشک است و فهم وعمل مانند گرفتن دارو و خوردن آن.

(امام خمینی چهل حدیث)

قرائت مانند پوست است و فهم و عمل مانند مغز

قرائت مانند صورت است و فهم و عمل مانند سیرت

قرائت مانند سطح است و فهم و عمل مانند عمق

قرائت مانند ظاهر است و فهم و عمل مانند باطن

قرائت مانند شاخه است و فهم و عمل مانند ریشه

قرائت مانند کمیت است و فهم و عمل مانند کیفیت

قرائت مانند طوطی وار است و فهم و عمل مانند دقت

قرائت مانند غیراستاندارد است و فهم و عمل مانند استاندارد

۴- سخنان بزرگان

۱- امام خمینی(ره) دراین باره گفته است: مشکلات مسلمین زیاد است لکن مشکل بزرگ مسلمین این است که قرآن کریم را کنار گذاشته اند و تحت لوای دیگران درآمده اند. باید مردم را توجه داد، گرایش داد به اسلام و قرآن... به این معنی که در مأذنه ها اذان بگویید و نماز بخوانید اکثر احکام سیاسی اسلام را اعتنا به آن ندارید و از مهجوریت بیرون نمی رود

(قرآن کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی)

۲- مقام معظم رهبری هم گفته اند: حقیقت این است که ما قرآن را مهجور گذاشته ایم. درست است که قرآن را تلاوت می کنیم و به آن عشق می ورزیم. اما این کافی نیست. قرآن آمده است تا مبنای زندگی انسان را برطبق بینش الهی شکل دهد. قرآن آمده است تا جوامع ما را سعادتمند، عزیز ، مستقل و از لحاظ مادی و معنوی پیشرو قرار دهد. نقش قرآن این است. (۲/۶/۷۸) آقایان باید هر آیه ای را که می خوانید ترجمه اش را بدانید. (در جمع قاریان ۱۸/۱۱/۶۳)

۳- سیدقطب هم گفته است: علت پیشرفت آن روز مسلمین این بود که مسلمانان صدراسلام قبل از هر چیزی قرآنی بودند نه فیلسوف و نه فقیه و نه ادیب ولی با همان معلومات ابتدایی ولی با قلب های پاک پایبند به قرآن بوده اند. قرآن را می خواندند می فهمیدند و به آن عمل می کردند. آنها برخورد عملی تعبدی و انقلابی داشتند نقطه مثبت آنها نیز در همین بود و گرفتاری های لاعلاج و دامنه دار امروز هم در همین می باشد که چاره در همان است که در آنان بود.

۵- تجربه تاریخی

قرآن کریم در دو دوره تاریخی بر حق بودن خودش را نشان داد یکی در صدر اسلام که اعراب عقب مانده را از بدبختی های شرک و ظلم و جهل نجات بخشید و به عزت و سروری های مادی و معنوی رساند و حتی کشورهای پیشرفته را نیز در حد زیادی مسلمان کرد. یکی هم در این دوران که ملت ایران به پیروی از امام راحل که یک روحانی قرآن شناس بود، دست به فداکاری زد و با عمل به قرآن توانست کشور را از ذلت و بدبختی نجات دهد و به سمت قله های پیشرفت حرکت کند به علاوه این که الگوی انقلاب و استقلال دیگر کشورهای مسلمان قرار بگیرد.

● علل ترجمه گریزی

علل عمومی: وقتی کسی پیشنهاد سازنده ای می دهد که مخالف عرف جامعه است (مثل ترویج ترجمه قرآن) اکثر افراد جامعه حتی خیلی از خواص مخالفت می کنند و دلایلی می آورند مانند دلایل بت پرستان.

- بعضی می گویند پدران ما قرآن را فقط قرائت می کردند پس ما هم فقط قرائت می کنیم.

- بعضی می گویند اگر فهمیدن قرآن لازم هست چرا بزرگان ما انجام نمی دهند و یاچیزی نمی گویند.

- بعضی می گویند اکثریت جامعه فقط قرائت می کنند آیا این همه اشتباه می کنند؟

- بعضی می گویند هرکار دوستانمان انجام دهند ما هم همان کار را می کنیم!

البته شاید بعضی از قاریان هم واقعاً نمی دانند و بعضی هم شاید...

این در حالی است که قرآن همه این موارد را محکوم و مردود می داند چون تقلید کورکورانه است و می گوید خداوند به شما عقل داده است تا ببینید خدا و رسولش چه گفته اند و در صورت لزوم مطالعه و مشورت کنید و در آخر استقلال رای داشته باشید وگرنه با تقلید کورکورانه از دیگران مسئول خواهید بود.

علل اختصاصی: ۱- برداشت غلط از کلمه قرائت و خواندن، آیا خواندن الفاظ بدون فهمیدن ارزشی دارد اگر ارزشی می داشت مسلمانان با این همه قرآن خواندن نبایستی جزو کشورهای عقب مانده و وابسته و نوکر دشمنان اسلام باشند به عنوان مثال: وقت به فرزندمان می گوییم کتابت را بخوان یعنی بخوان و بفهم، اگر خوانده باشد و نفهمیده باشد می گوییم خواندنت به درد نمی خورد و برو دوباره بخوان!

۲- کوته فکری: اگر فقط کمی فکر کنیم و از خودمان سؤال کنیم آیا یک آدم عاقل ممکن است کتابی را به یک نفر بدهد و بگوید این کتاب را بدون فهمیدن بخوان! آیا ممکن است خدایی که آفریننده همه عقل هاست چنین کاری بکند؟!

۳- برداشت غلط از ثواب: ما خیال می کنیم ثواب هایی که برای خواندن فلان سوره گفته شده است شامل همه می شود خیر، ثواب یعنی مزد و پاداش، به یک جراح ده میلیون تومان می دهند به یک کارگر ده هزار تومان!

آیه الله مکارم شیرازی که از مراجع تقلید نیز می باشند در تفسیر نمونه در آغاز هر سوره، ثواب قرائت آن را بیان نموده و تذکر داده اند که «منظور تنها خواندن آیات نیست بلکه خواندن مقدمه ای است برای فهم و درک و آن نیز به نوبه خود مقدمه ای است برای پیاده ساختن آن در زندگی فردی و اجتماعی و مسلم است که اگر مسلمانان از مفاد آیات این سوره در زندگی خود الهام بگیرند همه این پاداشها را علاوه بر نتایج دنیوی خواهد داشت.»

۴- یکی از کتابهایی که موجب عدم مراجعه به دیگر کتابها می شود زیرا مسئله ثواب سوره ها و نمازها و دعاها را بیان کرده است مفاتیح الجنان می باشد اگر چه کتاب مفیدی است و لیکن چون مسئله ثواب را به طور کلی بیان کرده است باعث عمل گریزی و مسئولیت گریزی مردم شده است چرا که خواننده خیال می کند با خواندن یک دعا و سوره یا نماز تمام گناهانش بخشیده می شود، دیگر نیازی نمی بیند که دنبال مطالعه، خودسازی و جامعه سازی باشد.

● راهکارها

۱- رفع سوءتفاهم ها درباره قرائت واقعی، شرایط ثواب و همچنین تبیین عقاب الاعمال همراه ثواب الاعمال

۲- روحانیون محترم اگر می گویند قرآن از حدیث و شعر و خواب و تاریخ مهم تر است، در عمل سعی کنند بیشتر تفسیر بگویند.

۳- در جلسات و مساجد که قرآن خوانده می شود حتماً یک نفر وارد ترجمه آیات را بخواند. اگر وقت کم است. از قرائت کم کنند، حتی شبهای ماه مبارک رمضان اصرار نداشته باشند که حتماً یک جزء خوانده شود (کیفیت را فدای کمیت نکنند.)۱

۴- باید ترجمه خوان ها آن قدر مورد تشویق قرارگیرند که وقتی مسابقات قرائت و مفاهیم برگزار می گردد تعداد مفاهیم بیشتر باشد.

۵- تبلیغ شود همه خانواده های قرآن خوان یک تفسیر مناسب در حد خودشان داشته باشند به عنوان مثال (آسان- نور) (متوسط- نمونه) (سطح بالا- المیزان) و یا تفسیرهای موضوعی و یا جنسیتی و یا رشته های علمی.

۶- در هدیه دادن، تفسیر هدیه بدهیم.

۷- به جای تشویق به مفاتیح الجنان به مفاتیح نوین که شرایط دعا را به طور مفصل نوشته است و به مفاتیح الحیات که ثواب های اجتماعی را نوشته است ارجاع دهیم.

۱- امام رضا(ع) فرمودند: من قرآن را در سه روز ختم می کنم اگر بخواهم می توانم زودتر ختم کنم و لیکن می خواهم در آن دقت و تدبر کنم.

حسن لشکری