سرطان, ورزش, درمان

بی تحرکی یکی از مهم ترین عوامل خطر در بروز سرطان است

فعالیت ورزشی منظم، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. آنچه شاید از آن بی‌خبر باشید، این است که ورزش خواصی دارد که برای درمان سرطان هم مفید است و می‌تواند خطر ابتلا به برخی انواع شایع سرطان را کاهش دهد...

علاوه بر این، اگر تشخیص داده شده که به سرطان مبتلا هستید، ورزش می‌تواند به شما کمک کند حین درمان و پس از آن حال بهتری داشته باشید. بیشتر کسانی که درمانشان موفقیت‌آمیز بوده است و به‌لحاظ بدنی فعال بوده‌اند، کمتر دچار خستگی مفرط‌ می‌شوند، انرژی بیشتری دارند، کیفیت زندگی‌شان بهبود یافته و کمتر دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند بنابراین چه به پیشگیری از سرطان علاقه داشته باشید چه به‌تازگی دچار سرطان شده یا تحت درمان باشید یا جزو افرادی باشید که چند سال است درمانشان به‌پایان رسیده، بهتر است از فواید ورزش منظم آگاه شوید.

● توصیه طبی - ورزشی

پیش از آغاز برنامه ورزشی با پزشک صحبت کنید تا با توجه به سن، میزان تجربه ورزشی، نوع سرطان، مرحله و نوع درمان و دیگر شرایط پزشکی، برنامه ورزشی برایتان در نظر بگیرد.

برنامه‌های ورزشی می‌تواند شامل ترکیبی از تمرین‌های هوازی و ایروبیک، حرکت‌های قدرتی و نرمش‌های انعطافی (کششی) باشند. تمرین‌های هوازی به قلب و ریه‌های شما کمک می‌کنند تا کارایی بیشتری داشته باشند و شامل فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا می‌شوند. با اینکه در بیشتر بررسی‌های انجام شده روی ورزش و سرطان در مورد فعالیت‌های هوازی تاکید شده، شواهدی در دست است که حرکت‌های قدرتی نیز مزایایی دارند. حرکت‌های قدرتی‌ای که شامل کار با وزنه می‌شوند، توانایی عضلات را افزایش می‌دهند و به حفظ قدرت استخوان‌ها کمک می‌کنند. حرکت‌های قدرتی به‌خصوص برای بیمارانی که درمانشان موفقیت‌آمیز بوده و در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؛ مثلا زنان یائسه حین درمان یا پس از آن و مردان مبتلا به سرطان پروستات که تحت هورمون‌درمانی قرار دارند، می‌تواند مفید باشد.

نرمش‌های انعطافی مانند حرکت‌های کششی و یوگا نیز مفید هستند، به این دلیل که دامنه حرکتی را افزایش و خطر جراحت را کاهش می‌دهند.

شیوه‌ای که برای خودتان مناسب است، انتخاب کنید. بعضی‌ افراد هنگامی‌ که در یک گروه یا با یک مربی خصوصی ورزش می‌کنند، از برنامه ورزشی راحت‌تر و بهتر پیروی می‌کنند و بعضی دیگر دوست دارند تنها ورزش کنند. بعضی‌ها توانایی پایداری در انجام یک برنامه ورزشی منظم را دارند، در حالی‌که بعضی دیگر چنین توانایی‌ای ندارند.

برنامه تمرینی باید با شدت کم و افزایش تدریجی و بدون ایجاد خستگی باشد. شروع با ۱۰ دقیقه ورزش هوازی توصیه می‌شود.

تمرین‌های ورزشی باید با توجه به نوع داروهای مصرفی و عوارض احتمالی آنها برنامه‌ریزی شود.

حتما هنگام ورزش یک همراه حضور داشته باشد.

در طول رادیوتراپی ممکن است التهاب پوستی رخ دهد و حرکت را مختل کند.

اگر احتمال تهوع و استفراغ وجود دارد، فعالیت ورزشی را قطع کنید.

اگر تب دارید، ورزش نکنید.

اگر پلاکت خونتان زیر ۵۰ هزار در میلی‌متر مکعب است، احتمال اینکه حین ورزش زمین بخورید، وجود دارد پس مراقب باشید.

از پله‌ها و استپ برای ورزش استفاده نکنید زیرا احتمال به خطر افتادن و بروز خونریزی مغزی را افزایش می‌دهد.

ورزش فقط به صورت تمرین‌های هوازی ملایم شامل پیاده‌روی و دوچرخه ثابت و همچنین تمرین‌های کششی مفاصل توصیه می‌شود.

گرم کردن به مدت ۵ دقیقه قبل از تمرین به صورت ورزش آرام و مرحله سردکردن به مدت ۵ دقیقه بعد از تمرین‌ها فراموش نشود.

● پیشگیری از سرطان

ابتلا به سرطان علل متعددی دارد اما در این بین، نقش شیوه زندگی بسیار مهم است. بی‌تحرکی عامل خطر مهمی در بروز سرطان محسوب می‌شود و فعالیت فیزیکی حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد از خطر بروز سرطان کولون (روده بزرگ) و پستان می‌کاهد و اثر حفاظتی در مقابل سرطان پروستات، ریه و رحم، تخمدان، لوزالمعده و... ایجاد می‌کند. حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت جسمی روزانه برای ۵ روز در هفته یا بیشتر باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان و کولون می‌شود. حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت ورزشی در روز، طی ۵ روز در هفته، در پیشگیری از ابتلا به سرطان کودکان نیز تاثیرگذار است.

● تاثیر ورزش بر درمان

ورزش در پیشگیری از عود انواع سرطان نقش موثری دارد و با انجام فعالیت‌های ورزشی، کنترل و کاهش وزن تاثیر مثبتی در افزایش عمر بیماران سرطانی مشاهده می‌شود.

انجام فعالیت ورزشی باعث افزایش ظرفیت تحمل فعالیت‌ها، قدرت عضلات، کنترل وزن بدن، خستگی و تهوع، کنترل افسردگی و اضطراب و داشتن احساس خوب و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.

تاثیر ورزش بر سرطان‌ها مستلزم انگیزه قوی و تعهد به آن است. سرطان‌های روده بزرگ و پستان از انواع سرطان‌های بسیار شایع‌اند و به‌نظر می‌رسد ورزش به‌طور چشمگیری خطر ابتلا به هر دوی آنها را کاهش می‌دهد. مشخص شده فعالیت ورزشی ۴۰ تا ۵۰ درصد خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و ۳۰ تا ۴۰ درصد خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش می‌دهد.

● نسخه ورزشی

قبل از شروع یک برنامه ورزشی، مهم است شرح حالی از بیمار و اینکه آیا در گذشته سابقه فعالیت‌های ورزشی داشته یا نه، گرفته و عوارض و مشکلات بیمار شناسایی و ارزیابی شود. نسخه ورزشی با توجه به نوع سرطان، شیوه درمانی و پاسخ‌های فردی به درمان، سطح خستگی، تهوع، درد، لاغری ایجادشده در اثر ابتلا به بیماری و تناسب بدنی بیمار ارائه می‌شود.

● بهترین تمرین‌ها

درباره نوع، شدت و مدت تمرین‌های ورزشی و تاثیر آنها بر درمان سرطان، توجه به نکته‌های زیر سودمند است:

نوع: بیشتر ورزش‌هایی که باعث درگیری عضلات بزرگ می‌شوند، مناسب هستند ولی بهترین و ایمن‌ترین روش تمرینی در بیماران مبتلا به سرطان، پیاده‌روی و قدم زدن است. دوچرخه ثابت هم برای بیماران مبتلا به سرطانی که دچار اختلال تعادل هستند، مناسب است. تمرین‌ با وزنه‌های سبک هم برای جلوگیری از لاغری عضلات توصیه می‌شود.

شدت و مدت: شدت ورزش‌ها باید سبک و متوسط باشد و در دوره‌ کوتاه‌تر انجام شود (مثلا ۵ یا ۱۰ دقیقه یا حداقل ۳ یا ۵ بار در هفته.) اغلب مطالعه‌ها، ورزش با شدت متوسط را که ۳ تا ۵ روز در هفته برای ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در هر جلسه انجام می‌شود، توصیه می‌کنند. این نسخه به نظر می‌رسد برای بیشتر بیماران مبتلا به سرطان مناسب باشد اما ممکن است نیاز باشد تغییراتی در آن برحسب درمان‌های رایج پزشکی، شرایط و سطح تناسب جسمی فرد انجام شود. تعدادی از افراد مبتلا به سرطان در زمان‌های خاصی طی درمان به دلیل بیماری و خستگی علاقه‌ای به ورزش ندارند که باید این مساله در نظر گرفته شود.

نکته کلیدی: نسخه ورزشی‌ای که به این بیماران داده می‌شود باید به‌گونه‌ای باشد که بیمار قادر باشد فراوانی، شدت یا مدت ورزش را برحسب چگونگی تاثیر مثبت بودن آنها برای تحمل درمان، تعدیل کند. همچنین مهم است بدانیم پیامدهای روانی به همان اندازه نتایج بیماری اهمیت دارند بنابراین مزایای روانی باید هنگام تجویز ورزش برای افراد مبتلا به سرطان در نظر گرفته شود.

دکتر احمد باقری‌مقدم

متخصص پزشکی ورزشی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان