ماهی سوف

ماهی سوف Zander همچنان قسمتی از معمای این گونه است که بارها در سرتاسر جهان مورد آزار واقع شده و پایان زننده ای از لحاظ سیاست بهره برداری در انتظار اوست در اروپا سوف یک ماهی ورزشی است و قدر آن دانسته شده است چنانکه یک خوردنی عالی است بسیاری از خصوصیات ماهی های سوف حاجی طرخان Perch و Ruffe را داراست

ماهی سوف (Zander) همچنان قسمتی از معمای این گونه است که بارها در سرتاسر جهان مورد آزار واقع شده و پایان زننده ای از لحاظ سیاست بهره برداری در انتظار اوست. در اروپا سوف یک ماهی ورزشی است و قدر آن دانسته شده است. چنانکه یک خوردنی عالی است. بسیاری از خصوصیات ماهی های سوف حاجی طرخان (Perch) و Ruffe را داراست. یک سوف صید شده منحصر به فرد باید حداقل بیش از ۱۰ سال سن و وزنی بالغ بر ۴۵۰۰ گرم داشته باشد.هر چند تعداد زیادی از آنها کوچک هستند اما بیشتر ماهیگیران با صید سوفهایی به وزن ۳ تا ۵ کیلوگرم خوشحال می شوند. البته تروفه های بالای ۸ کیلوگرم به تعداد کم در سرتاسر جهان یافت می شوند. مثلأ آخرین رکورد صید سوف در انگلستان ، وزنی معادل ۸۷۸۰ گرم داشته است و در ایران اینجانب آخرین رکوردی که از ماهی سوف با مدرک مشاهده کردم به وزن ۶ کیلوگرم و بطول ۹۷ سانتمتر بوده است و در یاچه سد ۱۵ خرداد صید شده است.

● مشخصات عمومی :

ماهی سوف گونه ای از ماهی با نام علمی Lucioperca است . ماهی سوف بزرگترین عضو خانواده گسترده (Percidae) (ماهیان باله خاردار خوردنی آبهای شیرین) است. این ماهی به وزنی معادل ۲۰ کیلوگرم و به طولی بیش از ۱۰۰ سانتیمتر می رسد. نام عمومی ماهی سوف در اروپا Pike-Perch می باشد که شاید سرچشمه آن شباهت ظاهری این ماهی با اردک ماهی است. اما حقیقت این است که آنها هیچ پیوندی با یکدیگر ندارند. سوف آنچه که بعضی‌ها باور دارند نمی‌باشد. اردک ماهی و سوف دو گونه متفاوت می‌باشند. اما از لحاظ شکل ظاهری جزء یک دسته هستند. ماهی سوف ساکن بومی اروپای شرقی و آسیای مرکزی است. یک گونه محلی در شرق اروپا بیش از گسترش این ماهی در غرب اروپا وجود داشته که خویشاوندی نزدیکی با ماهی سوف داشته است که آن نوعی اردک ماهی با نام چشم مات Walleye بوده است که اغلب با یکدیگر اشتباه می شوند والبته بسیاری نیز از این اشتباه سود اقتصادی برده‌اند. مثلأ در سال ۲۰۰۴ میلادی تعدادی از رستورانهای میناپولیس واقع در شرق میناسوتای آمریکا ماهی سوف وارد کرده بودند و آن را بجای وابسته نزدیکش Walleye برای مردم سرو کرده بودند. این بخاطر آن است که مزه این دو ماهی کاملأ شبیه به یکدیگر است. لازم بذکر است که زیستگاه اصلی Walleye در کانادا و آمریکا است.

آنها در قسمتهای کم عمق نسبتأ کوچک و نزدیکی کف در قسمتهای مرکزی و پست مسیر رودخانه زندگی می‌کنند. آنها برتریشان را در مکانهای ماسه‌ای وزیر تخته سنگها و مخفیگاههای مناسب آشکار می‌کنند و در هر کجای ممکن روزشان را سپری می‌کنند. آنها آبهای شور و مخازن آب (استخرها) را تحمل می‌کنند. فعالیت اصلی آنها در نزدیکی غروب و صبح زود می‌باشد.

● مشخصات ظاهری :

پشت آنها معمولأ برنگ خاکستری یا قهوه‌ای با خالهای مشکی در نوارهای تیره است. کوچکتر بودن این نوارها نسبت به سوف حاجی طرخان به خوبی مشخص می‌باشد. این نوارها در ماهیان جوانتر واضحتر هستند در صورتیکه با رسیدن به سن بلوغ کاملأ ناپدید می‌شود. پهلوهای ماهیهای جوانتر نقره‌ای است در صورتیکه ماهیهای مسن تر رنگ طلایی مایل به سبز دارند. سطح زیرین (شکم) و بالهای پایینی به رنگ سفید می‌باشد. اگرچه در بعضی از اوقات به مقدار بسیار کم متمایل به آبی است.باله های پشتی مخصوصأ باله خاردار بعد از سن بلوغ خالهایی مشکی را با پشت زمینه زرد و خاکستری حمل می‌نماید. دم نیز دارای لکه های خاکستری است.

▪ چشم :

طراحی چشمها و دندانهایشان به گونه ای است که تعداد کمی از قربانیان اجازه فرار خواهند یافت. چشمان نسبتأ بزرگی نسبت به اردک ماهی دارند که ظاهر شیشه مانند عجیب دارد زیرا در پشت مردمک چشمشان یک ماده منعکس کننده وجود دارد که در هنگام شب میزان حساسیتشان را در نور ضعیف افزایش می‌دهد و به آنها کمک می نماید تا بیشترین بهره را در شرایط نور ضعیف ببرند و بدین خاطر اغلب شبانه به تغذیه می پردازند. در مکانی که نور شدید وجود دارد ماهی سوف یافت نمی‌شود لذا اختلاف زیادی از لحاظ محل سکونت با ماهی‌های دیگر دارند.

▪ دندان :

در سالهای اولیه زندگیشان چهار دندان جلویشان رشد می نماید که با آنها به ربودن طعمه هایشان اقدام می کنند و قبل از هوشیاری طعمه هایشان ، آنها را می بلعند و به جیره غذایشان که مقدار کمی از منابع غذایی فراوان موجود می باشد وفق می‌یابند. از آرواره های غار مانند نسبتأ کوچکی نسبت به اردک ماهی برخورداراست اما دندانهای آنها جبران این سایز را می‌نمایند. در جلوی آرواره های بالایی و پایینی دو جفت دندان نیش مانند یافت می‌شود. آنها در آرواره های فوقانی وتحتانی در تورفتگی هایی گنجانده شده‌اند.که بوسیله آنها شکار را سوراخ و زخمی می‌نمایندکه وارد کردن این ضربه جراحت کشنده ای به دنبال خواهد داشت و سپس آن را نگه می‌دارند.

● تغذیه :

ماهی سوف در سالهای اولیه زندگی یک نمونه خوب از یک ماهی درنده ومتفاوت از اردک ماهی در هوش می باشد چراکه او تمایل دارد تا در دسته های متراکم و دسته های تجمع یافته به شکار بپردازد تا در آن انبوه و تجمع ، یک دسته از ماهیان را در جای کم عمق احاطه و به آنها حمله نمایند. وقتی که آنها به وزنی بیش از ۴۵۰۰ گرم می‌رسند به نظر می‌آید که گوشه گیر می‌شوند و طعمه های عاقلانه و در دسترس را انتخاب می کنند که این می تواند مبین بخشی از هوش این ماهی باشد. آنها بسیار سرسخت به شکار هستند. این عمل به اکوسیستم کمک می نماید چراکه با از پا درآوردن ماهیهای رشد نیافته و ضعیف ، معیوب و مریض اجازه میدهند تا ماهیان سالم رشد نمایند. همچنین همانند اردک ماهی تمایل دارند تا نمونه های بزرگ و جالب اینکه اغلب از انواع خودشان را از پای درآورند مخصوصأ ماهی هایی با وزن بیش از ۵۰۰ گرم.

جیره غذایی ماهی سوف تا اندازه زیادی به غذای در دسترس او بستگی دارد. هر گونه ای از ماهی ،‌ شکار بسیار خوبی برای آرواره های دنداندار ماهی سوف می‌باشد حتی نوع خودش. آنها علاقمند به نمونه های کوچکتر هستند مخصوصأ ماهیهای قنات ،‌ دهان گشاد رودخانه‌ای ،‌ هم خویشان و Ruffe . آنها ماهیهای کوچکتر را ترجیح می‌دهند غیر از آنکاری که اردک ماهی انجام می‌دهد و طعمه هایشان را از طرف دو یا طرفین ماهی دنبال می‌کنند و گیر می‌اندازند و بدین روش صید می‌نمایند. آنها طعمه را از قسمت سر یا دم می‌بلعند. نمی‌چرخند آن روشی است که اردک ماهی انجام می‌دهد. هر ماهی را که نمی‌توانند ببلعند از دهان خارج می‌کنند. آنگاه با پیوستن گرهی از همنوعان به هم لاشه را تکه تکه می‌نمایند. ماهی سوف میگوهای آب شیرین را نیز می‌خورد. شکاری که گاهی از اوقات فرار می‌کند بواسطه زخمهایی که برداشته می‌میرد و بعضی‌ها بغلط بیان می‌کنند که صوف از روی حماقت کشته است.

ماهی سوف رجحان و کامیابی بهتری در آبهای رنگی (مانند آبهای کدر و یا وجود گیاهان فراوان در آب) دارند خصوصأ آبهای روان. دلیل این مدعا وجود گیاهان فراوان در دریاچه سد ۱۵ خرداد در ایران و دریاچه Norfolk و Cambridge در کشور انگلستان می باشد. با وجود کارایی فراوان در شکار دارای دوام و طاقت نمی باشند و مد دریا ، دما و آبهایی که حجم اکسیژنشان کم است را دوست ندارند.

● تخم ریزی :

در ماههای مارس (فروردین) و آوریل (اردیبهشت) وقتیکه دمای آب به ۱۲ تا ۱۴ درجه سانتیگراد می‌رسد ماهیهای نر و ماده تدارکات تخم ریزی را فراهم می‌کنند. ماهیهای ماده در مدت سه سال و ماهیهای نر ظرف یکسال بالغ می‌شوند. ماهی سوف تخمهای زرد کمرنگ خود را بصورت انبوه بر روی گیاهان ، ماسه و سنگها می‌ریزد. زمانیکه موقعیت تخم‌ریزی مناسبی را می‌یابد آنجا خانه اوست و بیدرنگ در آنجا تخم‌ریزی می‌کنند. ماده‌ها بین۰۰۰/۱۰۰ تا ۰۰۰/۸۵۰/۱ تخم می‌گذارند. قطر این تخمها در حدود ۱.۶ میلیمتر است. تخمها چسبناک هستند و در کف آب به یکدیگر می‌چسبند. همچنین برروی گیاهان آبزی که بوسیله ماهی نر تمیز شده است تخم ریزی می‌کنند. ماهی نر از تخمهای ته نشین شده پاسداری می‌نماید و آنها را جابجا میکند تا تخمها بعد از ۱۰ – ۵ روز به بچه ماهی تبدیل شوند سپس از محتویات درون کیسه ها تغذیه می کنند تا رشد نمایند. بعد از آن از انواع خودشان ، تخم حشرات کوچک و تخم یا نوزادان ماهی های دیگر تغذیه می نمایند. پس از شروع به شنا از موجودات زنده پلنگتونی تغذیه می‌کنند. این روش را پس از اینکه به طولی در حدود ۳ تا ۵ سانتیمتر رسیدند به روش تغذیه از شکار عوض می‌نمایند. در ابتدا آنها به شکار تخم ماهی آنگاه انواع بچه ماهی می‌پردازند.

آنها قادر نیستند تا طعمه های بزرگ را ببلعند چراکه آنها گلویی کوچک دارند. این یک واقعیت است که ماهی سوف گونه های با ارزش اقتصادی را کمتر شکار می‌کند و غذای آنها از تبدیل خود ، به خودشان فراهم می‌شود لذا گوشتی بسیار لذیذ دارند و برای بخشی از ماهیگیران (خصوصأ ماهیگیران غیر ورزشی و سودجو که به هر وسیله ممکن مانند دام ، سم وغیره به نابودی نسل این ماهی زیبا با ارزش غذایی فراوان می‌کوشند) سود فراوانی را بهمراه دارد. جالب است بدانیم که در اروپا هر ساله بیش از ۰۰۰/۱۰ تن ماهی سوف صید می‌شود.

منبع : انجمن گسترش و آموزش ماهیگیری ورزشی