ام آ ر آی از مغز دروغگویان و راستگویان

دروغ گفتن, چه بخواهید و چه نخواهید, بخشی از زندگی روزمره برخی از ماست

دروغ گفتن، چه بخواهید و چه نخواهید، بخشی از زندگی روزمره برخی از ماست. بیشتر ما گاهی به تحریف حقیقت گرایش پیدا می‌کنیم و حتی صادق‌ترین افراد، گاهی «دروغ‌های مصلحت‌آمیز» می‌گویند تا از جریحه‌دار کردن احساسات دیگران خودداری کنند. اما گروهی از افراد «دروغگویان مرضی» هستند، به این معنا که بدون دلیل واضحی، مدام دروغ می‌گویند. رفتار آنها باعث حیرت دانشمندان و در بیشتر موارد سردرگمی خود این افراد می‌شود...

چارلز دایک، استاد بالینی روان‌پزشکی در دانشگاه ییل می‌گوید: «دروغگویان مرضی، الگوی مکرر، مداوم و افراطی از دروغگویی یا رفتارهای مبنی بر دروغ را بروز می‌دهند که هیچ نفع یا مزیت ظاهری‌ای برای آنها ندارد.» در انتهای دیگر این طیف، افراد نادری قرار می‌گیرند که شاید بتوان آنها را «راستگویان مرضی» نامید. این افراد از گفتن دروغ‌‌های کوچک معمول و پذیرفته‌شده در برخوردهای اجتماعی هم پرهیز می‌‌کنند و حقیقت را صریح و پوست‌کنده به زبان می‌آورند که باعث می‌شود روابط اجتماعی آنها دچار تنش شود. نکته جالب این است که این «ناتوانی در دروغ گفتن» یک ویژگی رایج در اختلال‌های رشدی مانند «اوتیسم» با کارکرد بالا و «نشانگان آسپرگر» است.

تونی اتوود، استاد روان‌شناسی در مرکز «مایندز اند هارتز»، یک کلینیک آسپرگر و اوتیسم در بریسبین استرالیا، در این‌باره می‌گوید: «افراد مبتلا به نشانگان آسپرگر، گرایشی به ساده‌لوحی و رک‌بودن بیش از حد نشان می‌دهند و معمولا همیشه حرف راست می زنند.»

روان‌شناسی و علوم اعصاب شواهدی درباره علت اینکه برخی از افراد مانند آب خوردن دروغ می‌گویند و عده‌ای در ریاکاری و حفظ ظاهر یا شناسایی این صفات در دیگران عاجزند، به دست داده است. بررسی دو سر متضاد این طیف، می‌تواند به ما کمک کند شناخت بهتری از دروغگویی روزمره انسان‌‌ها که برای اجتناب از به دردسر افتادن یا آسیب‌دیدن یا برای سوءاستفاده از دیگران انجام می‌شود، دست پیدا کنیم. دایک می‌گوید: «اگر مقصود از دروغ‌گفتن بیان سخنانی به قصد فریفتن دیگران باشد، همه ما هر روز دروغ می‌گوییم.»

● از سودولوجیا فانتاستیکا تا نشانگان آسپرگر

در روان‌پزشکی دروغگویی مرضی با اصطلاح «سودولوجیا فانتاستیکا» مورد اشاره قرار می‌گیرد، هرچند تا به حال به عنوان یک عارضه مجزا طبقه‌بندی نشده است.

به گفته دایک، آنچه بیش از همه تعجب را درباره دروغگویی مرضی برمی‌انگیزد، این است که این رفتار نه تنها به نفع فرد نیست، بلکه به ضرر او تمام می‌شود. این دروغگویی افراطی ممکن است موقعیت شغلی و زندگی خانوادگی افراد را متزلزل کند و حتی در نتیجه اتهام‌زنی، باعث شود سروکار او به دادگاه بیفتد. عجیب‌تر اینکه این دروغ‌ها ممکن است آنقدر آشکار باشند که به سادگی دست فرد را رو کنند. دایک می‌گوید: «این دروغ‌ها نه تنها نفعی برای فرد ندارد، بلکه در بیشتر موارد به راحتی قابل‌شناسایی هستند.» دایک مثالی از این نوع دروغگویی در مورد همکاری می‌زند که می‌گفت چند ساعت دیگر باید به پرواز هواپیما برسد، اما قصد نداشت با گفتن این حرف از آمدن به یک جلسه شانه خالی کند. این همکار در ادامه روز در اداره ماند و یک دروغ دیگر به دروغ قبلی اضافه کرد و گفت پروازش لغو شده است و این الگوی دروغ‌سازی ادامه پیدا می‌کند او روز بعد داستان دروغین جدیدی سرهم می‌کند. بسیاری از ما به مواردی این چنین برخورد کرده‌ایم، اما به گفته دایک هنوز در مورد شیوع دروغگویی مرضی آمار قابل‌اعتمادی وجود ندارد، اما به هر حال خصوصیتی ناشایع نیست. گرچه این نوع دروغگویی افراطی برای بیشتر ما نامعقول جلوه می‌کند، اما برای افراد دچار نشانگان آسپرگر اصولا ناممکن است.

افراد دچار نشانگان آسپرگر به جز اینکه اصولا نمی‌توانند دروغ بگویند، در شناسایی کلمات یا اعمال دروغین دیگران نیز دچار مشکل هستند. اتوود در این‌باره می‌گوید: «مبتلایان به نشانگان آسپرگر فکر می‌کنند که دیگران نیز مانند آنها راستگو هستند و به این ترتیب آنها زودباور و آسیب‌پذیر می‌شوند.» نشانگان آسپرگر، با اختلال در تعاملات اجتماعی و علایق و رفتارهای محدود و تکراری مشخص می‌شود. به گفته اتوود این افراد فقط به حقیقت توجه دارند، نه احساسات افراد. یکی از ویژگی‌های کلیدی برای اجتماعی‌شدن و پی‌بردن به ظرایف آن، به دست آوردن «نظریه ذهن» است، یعنی توانایی نسبت?دادن حالت‌های ذهنی متفاوت به دیگران.

به گفته اتوود، داشتن نظریه ذهن، فرد را قادر می‌کند افکار، احساسات یا باورهای دیگران را دریابد. در بیماران آسپرگر این توانایی به درستی رشد نکرده است و در نتیجه آنها در همدلی با دیگران دچار مشکلات زیادی هستند. این خصوصیت باعث می‌شود فرد نتواند رفتارهای فریبکارانه انجام دهد، آسپرگری‌هایی که یاد می‌گیرند دروغ بگویند، بیشتر این کار را بسیار بد و ناشیانه انجام می‌دهند. MRI کارکردی مغز (که میزان فعالیت بخش‌های متفاوت مغز را نشان می‌دهد)، اساس مغزی این نقصان را نشان داده است. قشر پیش‌پیشانی مغز بخشی (که به آن «مغز اجتماعی» می‌گویند) در بیماران آسپرگر و اوتیستیک فعالیت کمتری نشان می‌دهد. به گفته اتوود، در مبتلایان به نشانگان آسپرگر این بخش مغز دچار اختلال کارکرد است و در MRI کارکردی، این بخش فعالیت نشان نمی دهد.

تا حدی به نظر می‌رسد که مغز انسان‌ها طوری تکامل یافته است که بتواند همنوعانش را بفریبد. در پریمات‌ها که در ساختارهای پیچیده اجتماعی زندگی می‌کنند، فریبکاری رایج است. برای مثال شمپانزه‌ها عمدا گروه را از رسیدن به یک منبع غذایی مطلوب منحرف می‌کنند و بعد به آنجا برمی‌‌گردند تا به تنهایی غذا بخورند. پژوهشگران کشف کرده‌اند هرچه مغز در پریمات‌ها بزرگ‌تر می‌شود، فریبکاری آنها هم بیشتر می‌شود بنابراین معقول به نظر می‌رسد که انسان‌ها با داشتن بزرگ‌ترین مغز، در صدر فریبکاران قرار بگیرند. پژوهشگران نشان داده‌اند توانایی حافظه و انتزاع برای به کار بردن زبان و ظاهر برای فریب‌دادن دیگران به مقدار زیادی قدرت مغزی نیاز دارد. نکته جالب اینکه اسکن‌های مغزی نشان داده‌اند ساختار بخش پیش‌پیشانی مغز (مغز اجتماعی) در کسانی که مکرر دروغ می‌گویند، با مغز افراد معمولی متفاوت است. یک بررسی در سال ۲۰۰۵ نشان داد که مغز این دروغگویان ۲۲ درصد «ماده سفید» بیشتر و تا ۱۴ درصد «ماده خاکستری» کمتری نسبت به افراد عادی دارد. ماده سفید، نقش سیم‌کشی در مغز را دارد و ماده خاکستری حاوی هسته‌های سلولی است که در این ناحیه در کنترل تکانه‌ها (رفتارهای آنی) دخیل هستند.

دایک می‌گوید: «اگر ماده سفید بیشتر در این ناحیه وجود داشته باشد، توانایی بیشتری در دستکاری اطلاعات کلمات را پیدا می‌کنید و می‌توانید افکارتان را طوری به هم ببافید که احتمالا دیگران نمی‌‌‌توانند.» دایک که در تحقیق سال ۲۰۰۵ شرکت نداشته است، اشاره می‌کند که این تحقیق روی جنایتکاران و افراد دچار رفتارهای ضداجتماعی انجام شده بود که برخلاف دروغگویان مرضی، عامدانه دروغ می‌گویند. در واقع انگیزه دروغگویان مرضی از این رفتارشان همچنان بی‌پاسخ مانده است. فرضیه پژوهشگران این است که دروغگویان مرضی از فریب دیگران احساس نوعی هیجان روانی می‌کنند. دایک می‌گوید: «باید نوعی ارضای درونی وجود داشته باشد که آنها را به انجام این کار وامی‌دارد، هر چند در این موارد شواهد مطمئنی نداریم.» در هر حال همان‌طور که بسیاری از ما قبول داریم، دروغگویی هیچ‌وقت کار درستی نیست.

منبع: LiveScience

دکتر علی ملائکه