همهء اموال وقفی سود اقتصادی دارند

نادر ریاحی سامانی,معاون امور اوقافی سازمان اوقاف و امور خیریه

اقتصاددانان بر گسترش نقش نهادهای مدنی و بخش خصوصی برای افزایش كارآیی اقتصاد و كاهش نقش دولت و كارآیی پایین آن تكیه دارند تا دولت‌ها به وظایف حاكمیتی خود مشغول شوند و امور اقتصاد از زراعت و كشاورزی گرفته تا صنعت، حمل‌ونقل و تحول در نظام نرم‌افزاری به دست بخش خصوصی انجام شود.

اما رشد نقش بخش خصوصی و نهادهای مدنی به سرمایه‌گذاری و تجهیز امكانات و منابع مردمی نیازمند است و دارایی‌های وقف شده توسط خیرین، كارآفرینان و تجار و بازرگانان نیز می تواند كمك زیادی به حل مشكلات موجود كند.

در حال حاضر، ارزش تقریبی دارایی‌های وقف شده در ایران حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان و درآمد این موقوفات طبق آمار سال ۱۳۸۲ حدود ۴۲ میلیارد تومان است كه نشان‌دهندهء سوددهی یا درآمدزایی اندك آن‌ها معادل هشت‌ده‌هزارم است.

كارشناسان دلیل این واقعیت را ادارهء غیرعلمی و سنتی دارایی‌های وقف شده می‌دانند و معتقدند كه علاوه بر روش اجاره‌داری باید از روش‌های جدید مشاركت، سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری در بازار سهام، بانكداری، فعالیت در بازارهای پولی و مالی و نرم‌افزاری استفاده شود و همچنین خیرین بازار سهام، بانكداری و سایر فعالیت‌های نوین و دارای ارزش افزودهء بالا باید تشویق شوند تا دارایی‌های خود را وقف كنند و از این طریق نقش نهادهای مردمی در كاهش مشكلات بیش‌تر شود و سودآوری دارایی‌های وقفی و افزایش بازدهی آن‌ها از طریق راهكارهای نوین اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

وقف تنها نباید در حوزهء سنتی خود باقی بماند زیرا جامعه نیاز دارد كه متناسب با پیشرفت اقتصاد امروز ایران، این میراث جاویدان را توسعه و برای افزایش حمایت و كمك مردم در حل مشكلات افراد كم‌درآمد، فرهنگ وقف از طریق بازارهای سرمایه و بازارهای پولی و مالی را گسترش داد. در این زمینه با نادر ریاحی سامانی، معاون امور اوقافی سازمان اوقاف و امور خیریه گفت و گویی انجام داده‌ایم.

● میراث جاویدان و افزایش نقش مردم

افزایش نقش بخش خصوصی و منابع عمومی برای تامین نیازهای جامعه و كنترل سایهء سنگین دولت بر اقتصاد كشور، به گونه‌ای كه نیازهای شغلی و معیشتی سه میلیون جوان بیكار و دو میلیون خانوار بدون مسكن شخصی را تامین كند نیازمند تجهیز تمامی منابع عمومی و غیردولتی كشور است.

از این رو، اقتصاددانان و جامعه‌شناسان همواره بر گسترش نقش نهادهای مدنی و نهادهای عمومی و كمك‌های مردمی برای تامین نیازهای امروز كشور تاكید دارند و اتفاقا خود دولت و نمایندگان مجلس نیز در برنامهء چهارم تاكید كرده‌اند كه بخشی از بودجهء نیازهای بهداشتی، مدرسه‌سازی و كمك به كاهش فقر و ساخت‌وساز مسكن و ایجاد شغل باید از طریق كمك نهادهای مردمی،‌مدنی و عمومی تامین شود.

بنابراین، ‌استفاده از تمامی امكانات و منابع عمومی و مردمی كشور از جمله میراث جاویدان ایران زمین یعنی نقش وقف باید مورد توجه دوباره قرار گیرد و امكانات واقفین خیراندیش و خیرین مدرسه‌ساز و كسانی كه به ساخت بیمارستان، مسكن و وقف دارایی‌ها و ساختمان‌ها، زمین و كارخانه‌های مختلف پرداخته‌اند مورد بررسی دوباره قرار گیرد تا از این امكانات، برای كاهش مشكلات سه میلیون جوان بیكار و دو میلیون خانوار بدون مسكن شخصی، استفاده شود.

حدود ۷۰۰ هزار رقبه و موقوفه در كشور وجود دارد كه اكثر آن‌ها به صورت اجاره‌داری مدیریت می‌شوند و ارزش تقریبی آن‌ها حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان است، اما طبق آمارهایی كه سازمان اوقاف اعلام كرده وصول درآمد موقوفات در سال ۸۲ كه اغلب از طریق اجارهء این رقبات به دست آمده حدود ۴۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان بوده است.

اما به خاطر كارآیی پایین شیوهء بهره‌برداری از این موقوفات، بازدهی این دارایی‌ها بسیار كم است و روش سنتی و اجاره‌داری عمده‌ترین راه استفاده از این امكانات ۶۰ میلیارد دلاری است كه متاسفانه بازدهی آن هشت‌ده‌هزارم است.

علاوه بر ۷۰۰ هزار رقبه و شش هزار امامزاده و بقاع متبركه كه حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان دارایی دارند و روی هم رفته در سال ۷۰ تا ۸۰ میلیارد تومان درآمد این مجموعه است، پنج مجموعهء مستقل از سازمان اوقاف نیز وجود دارند كه آستان قدس رضوی، حضرت عبدالعظیم شهر ری، حضرت معصومهء قم، مسجد جمكران و شاه‌چراغ شیراز به صورت مستقل از سازمان اوقاف هستند.

درآمد سالانهء كل موقوفات كشور نشان می‌دهد كه این رقم از پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان در سال ۷۴ به ۴۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان رسیده كه از رشد سالانهء ۵/۳۰ درصدی برخوردار بوده و طی این هشت سال تقریبا هشت برابر شده است.

درآمد سه میلیارد و ۱۳۰ میلیون تومانی موقوفات متصرفی در سال ۷۴ نشان می‌دهد كه ۶/۶۱ درصد درآمد موقوفات مربوط به درآمد موقوفات متصرفی است و درآمد غیرمتصرفی نیز حدود یك میلیارد و ۹۵۰ میلیون تومان معادل ۴/۳۸ درصد كل درآمد موقوفات بوده است.

همچنین وصولی عواید موقوفات متصرفی در سال ۱۳۶۲معادل ۲۴۰ میلیون و ۶۴۵ هزار تومان بوده كه در سال ۸۲ به ۳۱ میلیارد و ۴۹۰ میلیون و ۶۰۵ هزار تومان رسیده است.

از آن‌جا كه درآمد موقوفات عمدتا از محل اجاره بهای سالانهء رقبا به دست می‌آید افزایش درآمدها از رشدی منظم و آهسته برخوردار است و نرخ رشد سالانهء درآمد موقوفات در این ۲۰ سال معادل ۱/۲۶ درصد بوده كه تقریبا نزدیك به نرخ تورم است و اگرچه ۱۵۰ برابر شده است اما در مقایسه با تورم می‌توان استنباط كرد كه افزایش درآمد زیادی نداشته است و روش سنتی اجاره‌داری قادر نیست كه ارزش افزودهء بیش‌تری را از طریق این دارایی‌ها نصیب اموری كند كه واقفین بر آن‌ها تاكید داشته‌اند.

بررسی سال‌های ۱۳۶۲۲۸۲ نشان می‌دهد كه در سال‌های مختلف ۲۰ تا ۴۰ درصد مصارف موقوفات به هزینه‌های مربوط به عمران و آبادی موقوفه اختصاص داشته كه این نسبت در سال ۸۲ معادل ۵/۳۸ درصد بوده است.

به عبارت دیگر از وصولی كل درآمد موقوفات در سال‌های مختلف بین ۷۴ تا ۸۶ درصد درآمد به اجرای نیت واقف و مابقی برای حفظ موقوفه و پرداخت هزینه‌های دیگر اختصاص یافته است.

سهم فعالیت‌های بهداشتی و درمانی حدود دو درصد كل مصارف را شامل می‌شود.

سهم هزینه‌های كمك‌به پرورشگاه‌ها و دست‌گیری از ایتام حدود ۵/۳ درصد، اطعام و عزاداری ۱۱ درصد، ترویج قرآن ۵/۱ درصد، توسعهء علم و دانش یك درصد، كمك به مستضعفین چهار درصد، تعمیر مساجد ۱۰ درصد و سایر نیات ۱۵ درصد مصارف را شامل می‌شود.

سال ۸۲ درآمد كل بقاع متبركه، امامزاده‌ها و اماكن مذهبی روی هم رفته ۵/۱۰۲ میلیارد تومان بوده كه ۲۲ میلیارد تومان از محل املاك، ۲/۷۴ میلیارد تومان از محل نذور و هدایا و ۱/۶ میلیارد تومان از سایر منابع درآمدی كسب شده است.

همچنین عواید بقاع متبركه و امامزاده‌ها در سال ۸۲ به ۲۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان رسید كه نسبت به سال ۶۲ تقریبا ۲۰۰ برابر شده است كه ۷۳ درصد آن نذورات است و درآمد املاك متعلق به بقاع متبركه در سال ۸۲ پنج میلیارد تومان بوده است و همچنین ۶/۲۱ میلیارد تومان از این درآمد در سال ۸۲، برای امور عمرانی و فرهنگی هزینه شده است. در این زمینه گفت‌وگویی با نادر ریاحی‌سامانی معاون امور اوقافی و امور خیریهء سازمان اوقاف و امورخیریه انجام شده كه در پی می‌آید:

▪ گفته می‌شود كه حدود شش هزار امامزاده و بقاع متبركه داریم كه تعدادی از آن‌ها از جمله حضرت‌عبدالعظیم شهر ری، شاهچراغ شیراز، آستان قدس رضوی در مشهد، حضرت معصومه در قم و مسجد جمكران مدیریت مستقل دارند و زیر نظر سازمان اوقاف نیستند.در حال حاضر چه تعداد رقبات در كشور وجود دارد؟

ـ حدود ۷۰۰ هزار رقبه و موقوفه در كشور داریم كه زیر نظر سازمان اوقات نظارت می‌شوند.

▪ هزینهء بازسازی و نگهداری موقوفات به چه ترتیب است و از چه محلی پرداخت می‌شود؟

ـ از محل درآمد خود موقوفات پرداخت می‌شود و اصل بر این است كه حفاظت شوند.

▪ نحوهء ادارهء موقوفاتی مانند بیمارستان چگونه است و چه تعداد بیمارستان وقفی در كشور داریم؟

ـ حدود ۵۰۰ درمانگاه و بیمارستان داریم یا وقف است و یا توسط موسسات خیریه اداره می‌شود و یا از طریق موقوفات و گاه به صورت مشترك با همكاری موقوفات و دانشگاه‌ها و وزارت بهداشت و درمان اداره می‌شود. برخی از ساختمان‌ها را اوقاف و واقفین ساخته‌اند ولی ادارهء آن‌ها با دانشگاه‌ها و وزارت بهداشت و درمان است.

برخی بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها به خاطر تورم موجود و افزایش هزینه‌های درمانی، قادر نیستند مثل گذشته خدمات ارایه دهند و وزارت بهداشت و خیرین منابعی دیگر را به بیمارستان‌ها تزریق می‌كنند مانند بیمارستان نمازی شیراز كه وزارت بهداشت آن را اداره می‌كند.

▪ در برخی از این موقوفات، موضوع نیت واقف منتفی شده است آن‌ها چگونه اداره می‌شوند؟

ـ تعدادی از كاروانسراها، آب‌انبارها و... وجود دارند كه به صورت اجاره‌ای ارایه می‌شوند.

برخی از آن‌ها بازسازی شده است و درآمد آن‌ها صرف اموری نزدیك به نیت واقف می‌شود مثلا درآمد آب ‌انبارها را صرف امور بهداشتی و آبرسانی به روستاها می‌كنیم، برخی كاروانسراها را به قطب‌های گردشگری تبدیل كرده‌ایم و خلاصه تلاش این بوده كه نیت واقف تحقق یابد.

▪ برای حفظ ارزش دارایی‌های اوقافی چه برنامه‌هایی را پیگیری می‌كنید؟

ـ اوقاف از محل مازاد درآمدها و پذیره‌هایی كه می‌گیرد عمدهء سرمایه‌گذاری خود را كه در ساختمان‌سازی است به پیش می‌برد.

مهم‌ترین راه سرمایه‌گذاری اوقافی، در ساخت و ساز و ساختمان سازی است تا ارزش دارایی‌های اوقافی حفظ شود.

در حوزهء دامداری و كشاورزی در خراسان جنوبی، استان مركزی و... واحد‌ها و مجتمع‌‌های بزرگ و مدرن داریم.

واحد قطعه‌سازی در اشتهارد، كاشی سنتی گوهرشاد و چاپخانهء اسوه را به عنوان مجهزترین چاپخانهء قرآن كریم داریم.

در بحث آب معدنی نیز واحدهایی احداث شده و توسعهء گردشگری در جوار بقاع متبركه نیز در دستور كار قرار دارد.

▪ میزان سوددهی دارایی‌های اوقاف در آخرین برآوردها چقدر است؟

ـ میزان سوددهی دارایی‌های موقوفات و رقبات در حال بررسی است و فعلا آمار دقیق و تقریبی در این زمینه وجود ندارد، اما مطمئنا همه موقوفات به صورت اقتصادی اداره می‌شود و درآمدها بیش از هزینه‌هاست.

گروه‌های مختلفی در این زمینه در حال بررسی هستند تا به نتایجی برسند.

▪ مهم‌ترین چالش موجود در حفاظت از دارایی‌ها و افزایش بازدهی اقتصادی این دارایی‌های وقفی چیست؟

ـ مهم‌ترین چالش‌های وقف و نگهداری دارایی‌های وقفی، مدیریت بهینه بر سرمایه‌های موجود است و تلاش می‌شود این نوع مدیریت كارآمد شود.

نكتهء دیگر ورود وقف به بازارهای پولی، مالی و بازار سرمایه است. در بسیاری از كشورهای اسلامی، موسسات اعتباری، بانك‌ها، كارگزاری‌ها و موسسات مالی و سرمایه‌گذاری، وقف می‌شود و منشا اثر بزرگی در اقتصاد است.

وقف اموال فقط وقف خانه، ساختمان و زمین نیست، بلكه واحدهای تولیدی، برندهای تجاری، اوراق سهام، امتیازات و مجوزها، حق اختراع و اكتشاف و... نیز قابلیت وقف دارد.

با توجه به شرایط موجود، وقف اوراق سهام و امتیازات و اوراق با ارزش دیگر، می‌تواند منشا اثر در وضعیت عمومی اقتصاد شود تا به سمت توسعه وقف و نقش نهادهای عمومی در این حیطه بپردازیم.

وقف علاوه بر ابعاد گستردهء اقتصادی، ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. از نظر فرهنگی و اجتماعی، دارایی‌های وقف شده می‌تواند به افزایش منابع عمومی در جهت كاهش خلاهای موجود كمك كند.

از نظر اقتصادی نیز دارایی‌های وقف شده اهمیت زیادی دارد، مثلا درآمد یك ساختمان وقف شده صرف كمك به مدرسه، دانشگاه، بیمارستان، كمك به ایتام و... می‌شود، مثلا وظیفهء بنیاد فرهنگی البرز كمك به دانشجویان و پژوهشگران است. موقوفات ربع رشیدی و دكتر افشین نیز همین‌طور است، اما برخی موقوفات برای آن است كه مثلا در یك زمین خاص وقف شده مدرسه یا بیمارستان ساخته شود و این یك زمینهء مدیریت درست و منطقی اقتصادی است. با ساخت و ساز و عمران و آبادانی این زمین‌ها تعدادی از افراد و كارگران و مدیران مشغول به كار می‌شوند. یكی از وظایف اوقاف این است كه مدیریت و نظارت بر دارایی‌ها را بهبود بخشد. ادارهء اوقاف پیش‌بینی می‌كند كه دارایی‌های این سازمان حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان ارزش داشته باشد. تعدادی از این موقوفات نیز وارد بورس شده و سهام برخی كارخانه‌ها را نیز خریداری كرده است.

در بخش مدیریت بر سرمایه‌ها با حدود ۷۰۰ هزار مستاجر در اراضی كشاورزی، مسكونی، مستغلات تجاری و... ارتباط داریم كه عموما سه سال یك بار مراجعه می‌كنند و اجاره‌نامه‌ها تمدید می‌شود.

▪ به نظر شما آیا خیرین و تجار و بازرگانان و كسانی كه امكانات مالی دارند به روش‌های جدید وقف دارایی‌ها و امكانات خود برای كمك به كم‌درآمدها می‌اندیشند و این فرهنگ در حال گسترش است؟

ـ با تحولاتی كه در جهان اتفاق افتاده این پرسش مطرح می‌شود كه چگونه می‌شود وقف و مدیریت دارایی‌ها را به حوزهء پول نقد و سهام بورس و شركت‌ها گسترش داد. قطعا خیرین در شرایط اقتصاد امروز جهان به روش‌های جدید وقف توجه دارند و نمونه‌های آن بسیار است.

▪ آیا مشكل ورود پول نقد به حوزهء وقف به خاطر كاهش ارزش و ربایی‌بودن برخی معاملات است؟

ـ پول نمایندهء ارزش دیگری است; پول اسكناس است و قابل انباشت نیست. چیزی وقف می‌شود كه بتواند باقی بماند اما برخی صاحب‌نظران می‌گویند كه آن‌چه ارزش دارد پشتوانهء پول است و اگر نگران كاهش ارزش پول هستیم باید به اندازهء نرخ تورم ذخیره نگه‌داریم، تا ارزش پول كاهش نیابد. یعنی باید هر سال به میزان تورم بر موجودی پول و دارایی‌‌های وقف شده افزوده شود و مازاد بر آن سود تلقی شود و این رقم صرف اجرای نیت واقف شود.

▪ آیا امكان واگذاری سهام بورس به عنوان وقف وجود دارد؟

ـ در بخش واگذاری سهام به عنوان وقف هیچ مشكلی وجود ندارد و افراد به راحتی می‌توانند سهام خود را وقف و برای آن متولی انتخاب كنند.

اما سهام شركت‌های بورسی با نوسانات مواجه می‌شود و ممكن است كه از ارزش آن كاسته شود و نتوانیم نیت واقف را محقق كنیم.

نوسانات و سقوط قیمت سهام نباید مانع وقف سهام شركت‌ها باشد. واقعیت آن است كه سهام شركت‌ها همیشه با سقوط مواجه نیست و اغلب رو به صعود می‌گذارد.

▪ گفته می‌شود كه برخی رقبات و موقوفات با درآمد كم‌تری نسبت به هزینه‌های نگهداری و ادارهء آن‌ها روبه‌رو هستند و مثلا درآمد آن‌ها برای پرداخت هزینهء حقوق پرسنل آن‌ها و نگهداری و تعمیرات سالانه آن‌ها كفایت نمی‌كند. اوقاف چه میزان از بودجهء عمومی را برای پرداخت حقوق به پرسنل و تعمیرات و نگهداری رقبات هزینه می‌كند؟

ـ اصلا چنین چیزی در موقوفات و رقبات ممكن نیست كه درآمد از هزینه كم‌تر باشد.

در برخی موقوفات، واقفین مقرر كرده‌اند كه مثلا شما می‌توانید برای به‌كارگیری نیروی انسانی و هزینه‌ها از درآمد موقوفه برداشت كنید و حق حفاظت و مدیریت موقوفه توسط خود واقف مشخص می‌شود ولی برخی واقفین پرداخت هزینهء نیروی انسانی و پرسنل و هزینه‌های دیگر را یا مسكوت گذاشته‌اند و یا منع كرده‌اند كه در این صورت، راهكاری برای پرداخت هزینه‌ها تعیین شده است ولی این تفكر در همهء وقف‌نامه‌های ما یكسان نیست و ما در كل كشور شرعا نباید كاری كنیم كه موقوفه هرچه درآمد دارد هزینهء خودش شود و درآمد آن صرف هزینهء پرسنل و سایر هزینه‌های موقوفه شود، بنابراین دولت در مواردی كه هزینهء موقوفه را واقف مشخص نكرده از سایر منابع هزینه‌ها را تامین می‌كند.

▪ یعنی درآمدها از هزینه‌ها در همهء موقوفات بیش‌تر است و موقوفه‌ای نداریم كه توجیه اقتصادی نداشته باشد؟

ـ قطعا همین‌طور است.

▪ از نظر توجیه اقتصادی، موقوفات چه وضعی دارند مثلا چه تعداد كارخانهء وقفی داریم كه درآمد خوبی دارد؟

ـ تعداد كارخانه وقفی كم است كه یكی از آن‌ها كارخانهء همگام خودرو اصفهان است كه _۶۰۰ كارگر دارد و دو سوم آن وقفی است.

تعدادی مهمانسراها، هتل‌ها و باغات نیز وقف شده‌اند كه توجیه اقتصادی خوبی دارند.

خود وقف‌نامه‌ها تا چه حد ارزش اقتصادی دارد. گفته می‌شود برخی از آن‌ها حدود ۱۵ متر است كه با خط زیبا نوشته شده و از نظر تاریخی دارای ارزش بسیاری است.

▪ می‌گویند برخی از آن‌ها روی سنگ، دیوار، صفحه‌های فلزی، پوست و كاغذهای قدیمی نوشته شده و افرادی كه آن‌ها را نوشته‌اند نیز از نظر تاریخی، ارزش زیادی به وقف‌نامه‌ها بخشیده‌اند. آیا نمایشگاه و مجموعه‌ای كه ارزش اقتصادی آن‌ها را نشان دهد داشته‌اید؟

ـ از نظر انتشار متن و نگارش و ارزش تاریخی و اقتصادی، وقف‌نامه‌ها ارزش زیادی دارند. این وقف‌نامه‌ها عكس‌برداری و مرمت شده‌اند و در مجموعه‌هایی نگهداری می‌شوند كه دارای ارزش اقتصادی بالایی است. در ۱۵ استان وقف‌نامه‌ها بازنویسی شده و تبدیل به كتاب شده است و كار مرمت به طور مستمر ادامه دارد.

در ۳۰ درصد استان‌ها نیز این متون فهرست‌نویسی و تبدیل به كتاب شده است.

بیش‌تر وقف‌نامه‌‌ها جذابیت زیادی دارند. وقف‌نامهء نادرشاه افشار حدود ۱۲ متر طول دارد. وقف‌نامهء امام‌قلی‌خان كه مدرسهء خان شیراز را احداث كرده و ملاصدرا را از اصفهان به شیراز می‌برد تا تدریس كند، خیلی جالب است. وقف‌نامهء مدرسهء منصوریهء شیراز ۷۰۰ سال سابقه دارد. وقف‌نامهء شاه‌عباس نیز بسیار دیدنی است.

▪ در كشورهای دیگر اطلاع‌رسانی در مورد خیرین به راحتی و شفاف صورت می‌گیرد و همهء مردم جهان متوجه می‌شوند كه مثلا «بیل گیتس» چند میلیارد دلار برای مقابله با ایدز كمك كرده است و در كشورهای دیگر مانند انگلستان و فرانسه نیز این گونه موارد اعلام می‌شود. چرا در ایران این گونه كمك‌ها و موقوفات اعلام نمی‌شود و اطلاع‌رسانی ضعیف است. آیا در سال‌های اخیر میزان وقف كاهش یافته یا خیرین تمایل به اعلام خبر وقف دارایی خود را ندارند؟

ـ در ایران انجمن خیرین مدرسه‌ساز از محل كمك‌های خود حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد بودجهء مدرسه‌سازی را پرداخت می‌كنند و این كمك بزرگی است كه در سال‌های بعد از انقلاب ادامه داشته و رقم قابل توجهی است، اما اطلاع‌رسانی و برجسته‌سازی نمی‌شود. این كار را روزنامه‌ها و رسانه‌ها باید اطلاع‌رسانی كنند تا مردم بدانند كه چه كارهای بزرگ و خیری در سال‌های اخیر انجام شده و سنت وقف هنوز ادامه دارد.

ضعف ما در فرهنگ‌سازی است. اوقاف در هفتهء وقف از واقفین تجلیل می‌كند و لوح تقدیر برای واقفین می‌فرستد اما این كار باید توسط رسانه‌ها توسعه یابد زیرا قدرت و امكانات رسانه‌ها برای اطلاع‌رسانی و تجلیل از واقفین و خیرین بیش از سایر نهادهاست.

در چارچوب برنامهء چهارم تامین برخی از هزینه‌های بهداشتی و اجتماعی، به عهدهء NGO ها و نهادهای مدنی و كمك‌های مردمی سپرده شده است، اما هنوز جایگاه این نهادهای مدنی و نقش آن‌ها برجسته نشده است.

رسانه‌ها باید با تشویق افراد خیر، كاری كنند كه دیگران در این جهت گام بردارند و خیرین نباید از این كه اسم آن‌ها اعلام شود نگران باشند، زیرا این كار به معنای ریا و تزویر نیست.

▪ در گذشته فرهنگ وقف چگونه تشویق می‌شده است؟

ـ میرزا فتحعلی‌خان صاحب دیوان در كاشمر یك وقف‌نامهء جالبی دارد و واقف گفته كه در روز سوم شعبان یعنی تولد امام حسین، بخشی از درآمد موقوفه را در تالار تشریفات آستان قدس رضوی از بهترین خوراك‌ها و نوشیدنی‌های فصل انتخاب كنید و از تجار و بازرگانان و حاكمان و اعیان و اشراف دعوت كنید تا در جلسه بیایند و واعظ شهیری را بیاورید تا در این جمع سخن بگوید.

این وقف‌نامه دلیلی جامعه‌شناسی دارد. اول انقلاب برخی به آستان قدس رضوی اعلام كردند كه این كار را نكنید ولی به استفتا از امام خمینی به دنبال این بودند كه آیا باید نیت واقف را لحاظ كنند یا خیر؟ و امام پاسخ دادند: «باید به نیت واقف عمل شود و عواید وقف باید در همان جهتی كه وقف معین شده صرف شود.»

نیت واقف این بوده كه حاكمان و بازرگانان به فكر مردم باشند و چه بسا كه در این جلسه افراد تحت تاثیر قرار گیرند و اموال خود را وقف كنند و به امكانات عمومی اضافه شود.

▪ آیا به تجربهء سایر كشورها در مدیریت و دارایی‌های وقفی توجه داشته‌اید؟ مثلا در انگلستان و اروپا چگونه آن‌ها را مدیریت می‌كنند؟

ـ ما به دنبال آن هستیم كه آیا مدیریت بر املاك و مستغلات وقفی كشورهای دیگر مانند آن چیزی است كه ما داریم یا تفاوت‌هایی دارد. چون روش ما نظام اجاره‌داری است و بخش محدودی از آن روش مشاركت است.

یك بخش سرمایه‌گذاری در زمینهء باغات و ساخت‌وساز نیز داریم ولی بعد از سرمایه‌گذاری آن‌چه ساخته می‌شود نیز اجاره داده می‌شود. بنابراین روش اصلی ما «اجاره‌داری» است.

مجموعه‌هایی مانند آستان قدس، بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام و... املاكی مشابه اوقاف دارند اما باید ببینیم كه روش بهره‌برداری آن‌ها چگونه است و باید ببینیم كه روش كشورهای توسعه یافته و اروپایی چگونه است.

مثلا شنیده‌ایم كه در لندن خاندان سلطنتی دارایی‌ها و ساختمان‌ها و املاكی دارند كه سابقهء ۱۰۰۰ ساله دارد و به نوعی وقف محسوب می‌شود.

بنابراین بر آن هستیم كه آیا جز روش اجاره‌داری روش دیگری را می‌توان پیدا كرد كه دارایی‌ها اقتصادی‌تر اداره شود.

▪ آیا شورای نگهبان با این طرح دوفوریتی و پرداخت وام بانكی به ضمانت و وثیقهء زمین‌های اوقافی موافقت خواهد كرد؟

ـ این طرح در حال رفت و آمد به شورای نگهبان است و امیدواریم كه شورای نگهبان نیز با آن موافقت كند.

محسن شمشیری