جایگاه عربستان در خاورمیانه

تحولات چند سال اخیر در منطقه خاورمیانه و به ویژه ایران, فلسطین, عراق و لبنان از یك سو و رویدادهایی كه در غرب به وجود آمده به خصوص پس از روی كار آمدن جناح نو محافظه كاران در آمریكا و حادثه ۱۱سپتامبر از سوی دیگر, شرایط را برای كشورهای غربی از جمله آمریكا در قبال این منطقه ژئوپلتیك حساس تر كرده است

تحولات چند سال اخیر در منطقه خاورمیانه و به ویژه ایران، فلسطین، عراق و لبنان از یك سو و رویدادهایی كه در غرب به وجود آمده به خصوص پس از روی كار آمدن جناح نو محافظه كاران در آمریكا و حادثه ۱۱سپتامبر از سوی دیگر، شرایط را برای كشورهای غربی از جمله آمریكا در قبال این منطقه ژئوپلتیك حساس تر كرده است.

در طول چند دهه اخیر، مصر به عنوان قدرت سیاسی منطقه و مادر ناسیونالیسم عرب و عربستان سعودی هم به عنوان قدرت معنوی و اقتصادی جهان عرب مطرح شده اند.در جریان جنگ های عرب ها و اسرائیل، مصر همواره نقشی عمده در مسایل نظامی و سیاسی داشت و عربستان نیز همواره به حمایت های مالی از فلسطینی ها می پرداخت.

با پیروزی جنبش مقاومت اسلامی «حماس» در انتخابات پارلمانی فلسطین در سال گذشته و تشكیل دولت جدید، هر بار كه اختلافاتی بین این جنبش و فتح به وجود می آمد و یا اسرائیل به مناطق فلسطینی حمله می كرد، مصر نقش میانجیگری پیدا می كرد.برخی از كارشناسان معتقدند عربستان كه قرار است در فروردین ماه میزبان سران اتحادیه عرب باشد، می بایست زمینه های ایفای نقش مهم در قبال مسایل منطقه (فلسطین، لبنان و عراق ) را فراهم كند و بنابراین برگزاری نشست مكه مكرمه بین فتح و حماس برای حل اختلافات فیمابین را فرصتی مناسب برای اعلام حضور فعال خود در منطقه یافت.

این عده معتقدند كه بعید نیست مصر با اشاره طرف های خارجی این بار و در آستانه نشست اتحادیه عرب پرونده فلسطین را به عربستان سپرده باشد تا با برقراری آرامش در فلسطین برگ برنده ای در دست عربستان باشد.پیش از برگزاری نشست مكه سران فتح و حماس در دمشق بایكدیگر و با مسوولان بلندپایه سوری دیدار و زمینه تفاهم بر سر تشكیل دولت وحدت ملی را فراهم كرده بودند، اما گویی فتح و برخی طرف های خارجی نمی خواستند این امر مهم در سوریه به ثمر بنشیند.

برخی بر این عقیده اند كه توافقی بین برخی طرف های ذیربط به وجود آمد تا در قبال انتقال پرونده درگیری های فتح و حماس به عربستان، گشایشی در روابط دمشق و ریاض حاصل شود و سوریه به نحوی در حل بحران سیاسی لبنان كمك كند.به ویژه اینكه نشست سران اتحادیه عرب در ریاض این فرصت را فراهم می كند تا روابط دوجانبه به تدریج به گرمی گذشته بازگردد.

عربستان سعودی در عین حال مایل است طرح ملك عبد الله را كه در سال ۲۰۰۲در نشست سران عرب مطرح شد، بار دیگر زنده كند و از این طریق جایگاهی خاص نزد دولت های عرب و غربی پیدا كند.این در حالی است كه شرایط صحنه فلسطین در سال ۲۰۰۲ با شرایط كنونی بسیار متفاوت است و پیروزی حماس در انتخابات پارلمانی كاملا دمكراتیك (حتی به شهادت غربی ها و كمیته بین المللی نظارت بر انتخابات) و شكست بی سابقه اسرائیل در جنگ ۳۳ روزه علیه لبنان و همچنین موفقیت اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی مصر و اردن معادلات را به نفع فلسطینی ها تغییر داده دوره فترت و ناكامی ها سپری شده است.

طرح ملك عبد الله مبتنی بر عقب نشینی اسرائیل تا مرزهای ۴ژوئن ۱۹۶۷ ، پذیرش كشور مستقل فلسطین به پایتختی قدس در كنار «كشور اسرائیل» و بازگشت پناهندگان فلسطینی به سرزمین خود در مقابل به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی كشورهای عربی و عادی سازی روابط با این رژیم غاصب است.

از طرفی در خصوص موضوع لبنان نیز عربستان سعودی می خواهد كاری كند تا نقش خود را برجسته سازد و باز برگ برنده دیگری به برگه های خود بیفزاید، زیرا «هر كس زمام امور را در لبنان به دست گیرد، می تواند نقش مهمی در خاورمیانه ایفا كند».

از دیدگاه برخی ناظران سیاسی، عربستان سعودی به منظور ترمیم ضعف سیاست های خود در مسایل خاورمیانه و تضعیف نقش آفرینی و تاثیرگذاری ایران در منطقه و همچنین مقدمه چینی برای برخی مسایل مهم قابل طرح در نشست سران اتحادیه عرب از قبیل پرونده هسته ای ایران، با قدرت تمام در نشست ۷جانبه پاكستان شركت كرد.در این نشست كه چندی پیش در پاكستان برگزار شد، علاوه بر این كشور، عربستان، مصر، اردن ، مالزی، اندونزی و تركیه نیز شركت كردند كه به عقیده برخی از كارشناسان این نشست با اشاره آمریكا و در جهت فشار بر ایران در خصوص پرونده هسته ای و همچنین تقویت جریان وهابیت تشكیل شد.

در میان این كشورهای هفتگانه مواضع مصر، اردن و تركیه در قبال آمریكا و اسرائیل واضح است.پاكستان نیز از یكسو سال گذشته در كنفرانسی در تركیه آمادگی خود را برای برقراری روابط رسمی با اسرائیل اعلام كرد و از سوی دیگر به همراه عربستان و امارات عربی متحده حكومت طالبان را در افغانستان به رسمیت شناخت.

مالزی نیز به عنوان رییس دوره ای سازمان كنفرانس اسلامی و اندونزی به عنوان پرجمعیت ترین كشور اسلامی شركت كرده بودند.شركت تركیه در نشست پاكستان و همچنین شركت وزیر خارجه تركیه در نشست وزیران خارجه عرب در قاهره قابل تامل است، همچنانكه دعوت نكردن از ایران و عراق برای شركت در این كنفرانس نیز جای تامل بسیار دارد.

برخی معتقدند تركیب این نشست می تواند در تقویت مواضع عربستان در منطقه كمك كند، زیرا بخشی از مصوبه های این نشست در اجلاس سازمان كنفرانس اسلامی در مكه و بخشی دیگر در اتحادیه عرب پیگیری و نتایج آن در نشست سران این اتحادیه در ۲۸ مارس در ریاض متبلور خواهد شد.

این عده همچنین عقیده دارند عربستان سعودی برای اینكه بتواند موقعیت خود را در خاورمیانه به ویژه پس از به عهده گرفتن ریاست اتحادیه عرب تقویت كند، مایل نیست ایران حضور فعالی در منطقه داشته باشد اما در عین حال نمی تواند نقش و موقعیت آن را نادیده بگیرد و بنابر این در پی آن است تا وارد بازی سخت با ایران شود و از این رهاورد امتیازاتی كسب كند.به رغم اینكه دو كشور عربستان و ایران می توانند با حفظ منافع خود در منطقه جریانات امور را به ویژه در لبنان، عراق و فلسطین به سمت آرامش پیش ببرند اما برخی از رسانه های عربستانی حمایت شده از سوی گرایشی خاص همواره از تلاقی كامل دو دیدگاه جلوگیری می كنند.