فلسفه خلقت انسان

حکمت و فلسفه آفرینش انسان در این عالم چیست به تعبیر دیگر چگونه می توان از پوچ گرایی در این عالم نجات یافت؟
آیات و روایاتی که موضوع آنها حکمت و فلسفه آفرینش انسان است، به سه دسته …

حکمت و فلسفه آفرینش انسان در این عالم چیست به تعبیر دیگر چگونه می توان از پوچ گرایی در این عالم نجات یافت؟

آیات و روایاتی که موضوع آنها حکمت و فلسفه آفرینش انسان است، به سه دسته تقسیم می شوند:

الف) دسته اول، آیات و روایاتی که تأکید می کنند؛ خلقت انسان، بیهوده و عبث نیست: بلکه دارای هدف و حکمت است. آیه شریفه می فرماید: افحسبتم انما خلقناکم عبثا و انکم الینا لاترجعون: آیا گمان برده اید که شما را بیهوده آفریده ایم و به سوی ما بازنمی گردید؟! (مومنون-۱۱۵)

ب) دسته دوم، نصوصی است که دلالت دارند براینکه آفرینش انسان، سودی برای آفریدگار ندارد. به بیان دیگر این فلسفه و حکمت آفرینش به انگیزه و نیازفاعل برنمی گردد بلکه به نیاز مخلوق و حسن فعلی او برمی گردد.

امام علی(ع) می فرماید: لم تخلق الخلق لوحشه ، ولااستعملتهم لمنفعه: آفریده ها را برای تنهایی و وحشت نیافریدی، و برای سودی هم آنها را به کار نگرفتی. (نهج البلاغه، خطبه۱۰۹)

ج) دسته سوم، آیات و روایاتی که حکمت آفرینش انسان را بیان کرده اند که با تأمل در آنها می توان گفت که آفرینش انسان، دارای پنج حکمت است که عبارتند از:

۱) شناخت آفریدگار

قرآن کریم درباره هدف و حکمت نهایی آفرینش جهان در سوره طلاق آیه۲۱ می فرماید: خداوند، کسی است که هفت آسمان را آفرید و از زمین هم همانند آنها را. فرمان، از میان آنها پدید می آید، تا بدانید که خداوند بر هر چیزی توانا است و به راستی علم وی هر چیزی را دربرگرفته است.

تأمل در آیه شریفه نشان می دهد که از نگاه قرآن، فلسفه آفرینش انسان و جهان خداشناسی است. چنان که امام حسین(ع) می فرماید: ما خلق الله العباد الالیعرفوه: خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند.

بدیهی است که شناخت خداوند متعال، در گام نخست، تنها از راه بکارگیری اندیشه و عقل، میسر است. این حکمت، در حدیث قدسی معروف نیز بدین صورت آمده است؛ کنت کنزاً مخفیاً، فاحببت ان اعرف، فخلقت الخلق لکی اعرف. من گنج پنهان بودم و دوست داشتم که شناخته شوم. پس بندگان را آفریدم تاشناخته شوم.

۲) آزمایش انسان

حکمت دیگر خلقت انسان، ابتلا و آزمایش است.

«الذی خلق الموت و الحیاه لیبلوکم ایکم احسن عملا» او کسی است که مرگ و زندگی را آفرید تا بیازماید شما را که کدامتان بهترین کردار را دارید. (ملک-۲) یقیناً آزمایش خداوند متعال به منظور آگاهی یافتن نیست، بلکه حکمت آن شکوفا کردن استعدادهای انسان است. چنانکه از امام علی(ع) روایات شده است: «بدانید که خداوند متعال، از آفریده ها کاملا پرده برداشته است، نه اینکه از آنچه آنها پنهان کرده اند، از محفوظات رازهایشان و پنهان شده های درونشان، بی خبر باشد. آری، برای اینکه بیازماید آنها را تا اینکه کدامشان بهترین کردار را دارند تا به این وسیله ثواب، پاداش و عقاب کیفرش باشد.»

شاید همین معنا مقصود باشد از آنچه در برخی روایات آمده که وقتی حضرت داود(ع) از خداوند پرسید که: «یا رب لماذا خلقت الخلق؟ پروردگارا! چرا آفریده ها را پدید آوردی؟ چنین پاسخ آمد: «لما هم علیه» برای آنچه آنان برآنند (برای قابلیت هایی که دارند). (عوالی اللئالی، ج۴، ص۷۱۱) یعنی هدف آفرینش آنها این است که استعدادهایی که شخصیت آنها براساس آن شکل گرفته، شکوفا گردد و به منصه ظهور رسد.