انتقال مدارك راه حلی جهانی برای یك مسئله جهانی

كتابدار ما هر كسی است كه اطلاعات را در اسرع وقت در اختیار درخواست كننده قرار دهد تعداد انگشت شماری از كتابداران امروزی به این درجه از تبحر رسیده اند

كتابدار ما هر كسی است كه اطلاعات را در اسرع وقت در اختیار درخواست كننده قرار دهد. تعداد انگشت شماری از كتابداران امروزی به این درجه از تبحر رسیده اند. مسئله ای كه همه جا به چشم می‌خورد این است كه منابع موجود در هر كتابخانه ای جوابگوی نیاز متقاضیان نیست. نظر به افزایش تعداد انتشارات كتب و مجلات و با توجه به افزایش قیمتها در مقایسه با درآمدها، مراجعه به كتابخانه ها افزایش یافته و در نتیجه كتابداران برای پاسخگویی به نیاز متقاضیان، مجبورند با از خود گذشتگی بیشتری سعی نمایند. و این مسئله در تمام كتابخانه های سراسر دنیا مشاهده می شود. فقر اطلاعات یك موضوع نسبی است و نسبت آن همیشه هم با محدودیت های اقتصادی هماهنگ نیست. حتی كشورهایی كه زیربنای اقتصادی قوی دارند ممكن است با فقر اطلاعاتی بویژه در مناطق روستایی مواجه باشند.

اگرچه درجه فقر اطلاعاتی در بین كشورها با نوساناتی توام است؛ اما دسترسی به اطلاعات در حال افزایش، با قیمتی كه امكان پرداخت آن توسط متقاضیان وجود داشته باشند، به عنوان یك مسئله بین المللی مطرح می باشد.

در بسیاری از كشورها همكاری بین كتابخانه ای، توسط سیاستمداران و كتابداران، البته بعنوان یك مرهم و نه به عنوان یك چاره اساسی، صورت می پذیرد. وقتی كه ما به یك مراجعه كننده توضیح می‌دهیم كه، مدرك موردنظر او در كتابخانه وجود ندارد، بلافاصله می پرسد كه آیا كتابخانه دیگری را می‌شناسید كه مدرك موردنظر را داشته باشد؟ آیا شما می توانید هر چه سریع تر آن را برای من تهیه نمایید؟ این مقاله، نحوه برخورد ما با این مسئله و چگونگی انتقال اطلاعات بوسیله دستگاههای الكترونیكی، از یك كتابخانه به كتابخانه دیگر در سراسر جهان را مطرح می كند.جهان از نظر جغرافیایی بسیار بزرگ؛ اما از دیدگاه الكترونیك بسیار كوچك است:هرچند تخیّلات من ممكن است كاملاً غیرواقعی جلوه نماید؛ اما اجازه می خواهم اعتراف كنم كه هدف ایجاد شبكه الكترونیكی جهانی برای انتقال اطلاعات، بسیار با ارزش است.

در زندگی باید هدفی داشته باشیم، هر چند كه این هدف بسیار دور از دسترس و یا حتی دسترسی به آن غیرممكن باشد. كوشش در راه رسیدن به چنین هدفی برای كسانی كه در این راه قدم می گذارند بسیار مفید خواهد بود. اقدام در جهت ایجاد شبكه خدمات جهانی تحویل الكترونیكی مدرك، می تواند كتابداران بسیاری از كشورهای را بهم نزدیك و هدف جدید مشتركی را به وجود آورد، با وجود اینكه ایجاد چنین شبكه ای در حال حاضر امكان پذیر نیست؛ ولی پیشرفتهای تكنیكی در این زمینه با چنان سرعتی به پیش می رود كه اگر روز به روز یا هفته به هفته آنرا احساس نكنیم، این پیشرفتها سال به سال كاملاً قابل درك اند. كافی است شبكه‌های الكترونیكی فعلی را با سه چهار سال پیش مقایسه نماییم تا متوجه پیشرفت تكنولوژی شبكه ها شویم. به همان سادگی كه می توان با كتابخانه های دیگر در شهر ارتباط برقرار كنیم، هم اكنون بوسیله پست الكترونیكی نیز، این امكان در اختیار كتابدار قرار گرفته كه با كتابخانه های متعددی در كشورهای گوناگون در تماس باشیم.

در حال حاضر، برقراری ارتباط بوسیله پست الكتریكی با بسیاری از كتابخانه‌ها در كشورهای مختلف، به مراقبت آسانتر از برقراری ارتباط با تلفن است. از نظر جغرافیائی جهان بسیار وسیع، اما از دیدگاه الكترونیك دنیا بسیار كوچك است. مقالاتی كه حداقل یك هفته زمان نیاز دارد تا از نقطه ای در آن طرف كره زمین بدست ما برسد، بوسیله پست الكترونیكی حداكثر ظرف چند دقیقه قابل دستیابی است. شبكه ها می توانند به عنوان كلید انقلاب بین‌المللی در زمینه خدمات كتابداری محسوب گردند. از میان برداشتن عوامل تاخیر زمانی و بعد مسافت، یا به زبان ساده تر برطرف كردن كندی انتقال اطلاعات، كه خود موجب ایجاد محدودیتهایی می گردید، امروزه باعث بروز مشكلاتی شده است.تا اینجا صحبت در مورد ایدهء پست الكترونیكی بوده و در ادامه مقاله، به بررسی مسائلی كه در راه تحقیق این ایده با آنها مواجه هستیم می پردازیم.ارتباط با كتابخانه های برخی از كشور ها و یا ارتباط كتابخانه های درون برخی از كشورها از طریق شبكه، هنوز به وجود نیامده است.

و این در مقابل ایده انتقال اطلاعات از طریق شبكه بین المللی، سد و مانع بزرگی است كه می‌بایستی از میان برداشته شود. كتابدارها موظف‌اند در حد امكان، نیروی خود را در این راه، اگر تاكنون بكار نگرفته‌اند، بكار گیرند تا از طریق شبكه با سایر كتابخانه ها مرتبط گردند. دهكده جهانی تحقیق نخواهد یافت، مگر اینكه هر یك از افراد این دهكده بتواند از طریق شبكه الكترونیكی با همسایه خود ارتباط برقرار نماید. در هر كشور، كتابخانه ها مراكز طبیعی دستیابی به اطلاعات اند. پس بنابراین باید محل اتصال به شبكه جهانی نیز، كتابخانه ها باشند. حتی اگر منابع موجود، ایجاب می كند كه فقط یك كتابخانه در هر كشور به شبكه بین المللی مرتبط گردد، این مهم باید به عنوان پایه گذاری یك انقلاب بین المللی انجام شود. هرچند باید كارهای بسیاری انجام گیرد؛ اما حداقل قدمهای اولیه به این طریق برداشته شده است، و به قول ضرب المثل انگلیسی، درخت بلوط از یك دانه روییده می شود.

مسائل پیچیده اقتصادی در بسیاری ممالك، باعث كندی اتصال به شبكه بین المللی خواهد شد، ولی به هر جهت، برای اینكه امید ایجاد دهكده جهانی و مزایای آن پابرجا باشد، اتصال تك تك كتابخانه ها به شبكه، بسیار گرانبهاست. احتمالاً كتابدارها، بر تصمیم سیاستمداران كشور خود برای ایجاد شبكه، تاثیر چندانی ندارند؛ اما آنهایی هم كه قادر به اعمال نفوذ هستند، معمولاً در این فكرند كه چگونه می توانند جوابگوی هزینه‌های بسیار بالای ایجاد چنین شبكه ای باشند.كتابدارها آمادگی ارائه خدمات انتقال اطلاعات بوسیله پست الكترونیكی را دارا هستند – هرچند سرمایه گذاری اولیه جهت ایجاد شبكه در مقایسه با درآمد كتابخانه ها از این طریق بسیار ناچیز باشد. بر فرض اینكه چنین شبكه بین‌المللی‌ای ایجاد گردد، به ‌وسیله آن چه كارهائی می‌توان انجام داد؟ آیا می‌توان توسط این شبكه، پیغامی به كتابخانه‌ای فرستاد؟ و گفت "خواهش می‌كنم یك كپی از این مقاله، كه مورد نیاز یكی از استفاده كنندگان من است، ارسال نمایید؟ امروزه این كار، قابل امتحان كردن است؛ اما شانس موفقیت در آن زیاد نیست.

یكی از نادر راه های موفقیت در این زمینه، درخواست نمودن از یكی از مراكز بین‌المللی ارائه مدارك توسط شبكه الكترونیكی (مانند مركز ارائه مدارك كتابخانه بریتانیا B*LDSC) است. مراكز جدید انتقال مدارك، كه در سالهای اخیر در حال شكل گیری هستند، مانند آژانسی آماده ارائه خدمات انتقال اطلاعات اند كه بزودی فعالیت خود را آغاز نموده و قادر خواهند بود درخواستها را از طریق شبكه الكترونیكی دریافت كرده و كپی مدارك مورد نیاز را توسط شبكه بین المللی برای استفاده كننده ارسال نمایند. با وجود اینكه این شبكه ها در حال حاضر صددرصد فعال نیستند؛ اما ارسال مدارك از طریق شبكه مشكلی در بر ندارد، و تعداد كثیری از این مراكز، بزودی به صورت عمومی و خصوصی، بسیاری از درخواستهای استفاده كنندگان را پاسخگو خواهند بود. در ضمن، من كاملاً مطمئن هستم كه متقاضیان بیشماری، آمادگی استفاده از خدمات از طریق شبكه بین المللی را دارا هستند.

برقراری ارتباط با شبكه بین المللی، باعث خواهد شد تا كسانی كه به اطلاعات منتشر شده نیاز دارند، از امكانات شبكه استفاده نموده و كپی مقاله مورد نظر و یا فصلی از یك كتاب را از طریق شبكه و در زمانی بسیار كوتاه تر از مدت زمانی كه در حال حاضر توسط پست جهت خرید كتاب یا امانت گرفتن مدارك از كتابخانه های گوناگون صرف می شود، دریافت نمایند.استفاده كنندگانی كه در حال حاضر با شبكه ارتباط برقرار نموده اند، مكرراً تقاضاهای خود را افزایش داده و به منظور دریافت هر چه سریع تر اطلاعات موردنیاز خود، انتظارات بیشتری را عنوان می نمایند و یا با نادیده گرفتن كتابخانه ها و برقراری ارتباط مستقیم با تهیه كنندگان، به مدارك مورد نیاز خود دسترسی پیدا می كنند. تقاضاها برای دریافت اطلاعات از طریق شبكه موجود است و تهیه كنندگان نیز، آماده ارائه خدمات هستند؛ اما مسئله، چگونگی روش پرداخت حق الزحمه تهیه كنندگان توسط استفاده كنندگان است.

معمولاً اقتصاد یك سرویس، تعیین كننده موفقیت و یا عدم موفقیت آن سرویس است:با وجود اینكه من هیچگونه نظری در مورد مسائل تكنیكی و مدیریتی انتقال بین المللی اطلاعات ندارم؛ اما معمولاً عامل مهم تعیین كننده موفقیت یا عدم موفقیت یك سرویس، به وضعیت مالی آن بستگی مستقیم دارد. وضعیت مالی سرویسهای انتقال بین المللی اطلاعات، به دو عامل وابسته است: قیمت درخواستی تهیه كننده؛ و نحوه پرداخت آن توسط متقاضیان. نحوه قیمت گذاری خود به چندین عامل بستگی دارد كه بعضی تحت كنترل تهیه كننده، و برخی خارج از كنترل تهیه كنندگان است. عوامل تحت كنترل تهیه كننده، می‌توانند فقط قیمت تمام شده كالا باشد، یا قسمتی از سربار نیز از متقاضی اخذ گردد، و یا تهیه كننده انتظار سودی هم داشته باشد. كلیه موسسات آموزشی در كشورهای پیشرفته، توسط حكومتها تحت فشار قرار گرفته اند تا مخارج سرویسهای ارائه شده را از متقاضیان دریافت نمایند. این مطلب، باعث می‌شود كه كتابخانه‌ها نیز، در ازای خدماتشان از كشورهای دیگر درخواست دستمزد نمایند. برای اینكه اینگونه سرویسها همراه با سوبسید ارائه شوند، می بایستی توسط سیاستمداران تصمیمات لازم اتخاذ گردد.

* Frederick J. Friend. “Document Delivery: A World Solution to a World Problem”. Ifla Journal Vol. ۱۹. No. ۴, ۱۹۹۳ P.P. ۳۷۴-۳۸۴

نوشته فردریك فرند

ترجمه لیدا تقی پور

كتابخانه مركزی دانشگاه هنر

---