هنر و عرفان در قرآن

۱) روش هنری
یکی از معجزات قرآن، فصاحت و بلاغت آن است. فصاحت و بلاغت که بخشی از هنر گفتاری و نوشتاری است، تمام آیات قرآن را د ربر می‌گیرد. علاوه بر این هنر که در همه آیات به کار رفته، …

۱) روش هنری

یکی از معجزات قرآن، فصاحت و بلاغت آن است. فصاحت و بلاغت که بخشی از هنر گفتاری و نوشتاری است، تمام آیات قرآن را د ربر می‌گیرد. علاوه بر این هنر که در همه آیات به کار رفته، حدود ۱۵۰۰ آیه نیز به قصه‌های قرآنی اختصاص یافته است. این آیات که در قالب ۷۰ داستان آمده، عمدتاً شامل مسایل اعتقادی و جهان بینی است که به صورت داستان، پردازش شده است. از مقایسه تعداد فراوان این آیات با آیات انگشت شماری که به روش عقلی و فلسفی به بیان مسایل عقیدتی پرداخته‌اند می‌توان نتیجه گرفت که قرآن روش هنری را بر روش عقلی ترجیح می‌دهد.

امروزه ده‌ها اندیشمند و فیلسوف غربی به این شیوه روی آورده‌اند؛ آثار: (راسل)، (سارتر)، و (بکت)، (کوندرا)، (کوئولو)، و ده‌ها نویسنده مشهور دیگر، مؤید این مدعاست.

افزون بر استفاده از <رمان> در بیان مسایل عقیدتی، امروزه از قالب‌های مانند: فیلم‌های سینمایی، هنرهای تجسمی، کارتون و ... برای ترویج این افکار استفاده شایانی می‌شود.

کارتون‌هایی نظیر <دو قلوهای افسانه‌ای>، <پینوکیو>، <بابا لنگ دراز>، <ای کیوسان>، <نانوک> و ده‌ها کارتون دیگر که از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می شود هر کدام بیان کننده تفکر، فرهنگ، عقاید، مذاهب و مکتب های خاصی است.

کارتون دوقلوهای افسانه ای، در واقع چکیده ای از حرف یوگاست؛ او می گوید: اتحاد دو ناهمجنس و تمرکز آنان، قدرت می آورد. کارتون پیناکیو، بیان کننده یک دوره سیر و سلوک و عرفان مسیحی است و کارتون ای کیوسان، تداعی کننده عرفان یوگاست.

البته روش های هنری بسیار متنوع اند. قرآن می فرماید: وقتی حضرت موسی مأمور شد به قصر فرعون برود و پیام الهی را به او برساند، گفت: <خداوندا! برادرم هارون را با من بفرست؛ زیرا که او از من فصیح تر است>. به فرموده آیت الله جوادی آملی: این آیه، اهمیت هنر را در تبلیغ دین می رساند و هنر منحصر در فصاحت نیست.(نقل به مضمون)

وقتی وجود ۵۰۰ آیه فقهی در قرآن، الهام بخش روش های اجتهاد می شود، آیا نباید وجود ۱۵۰۰ آیه داستانی، ما را به توجه بیشتر نسبت به این روش سوق دهد؛ البته تعدادی افراد کج سلیقه ممکن است این روش را دون شأن خود بدانند؛ ولی به هر حال خداوند این روش را برگزید و بی شک انتخاب او انتخابی اَحسن است.

۲) روش عرفانی

از روش های به کار رفته در قرآن کریم، روش عرفانی است. آیاتی که به صورت خاص دلالت بر مسائل عرفانی دارد و حدود ۳۰۰ آیه است. آیه واعلموا ان الله یحول بین المرء و قلبه از این آیات است.

البته ادعیه اهل بیت مانند: مناجات شعبانیه، دعای عرفه، مناجات خمس عشر، دعاهای صحیفه سجادیه و ... همه منابعی هستند که عرفان ناب با زیباترین بیان در آنها موج می زند؛ ولی متأسفانه با وجود ده ها شرح و حاشیه بر <عروه> که به صورت سنت در آمده است برای بعضی از این دعاها حتی ترجمه روان و مناسبی هم وجود ندارد تا چه رسد به شرح و تفسیر!

مسائل عرفانی به خاطر زیبایی های معنوی، از جذابیت منحصر به فردی برخودارند، اگر کتاب مثنوی معنوی مولانا در کشوری مانند آمریکا پرفروش ترین کتاب سال می شود بخاطر علاقه ای است که در نهاد بشر نسبت به زیبایی های معنوی به ودیعت نهاده شده است؛ با این وجود متأسفانه جای این مباحث شورانگیز و انسان ساز خالی است و این بخش از آیات قرآن از مهجورترین آیات قرآنی است.