بررسی تطبیقی ساختار مدیریت بلایا در ژاپن و ایران

آنچه در این مقاله به آن می پردازیم بررسی تطبیقی ساختار مدیریت بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه در ژاپن و ایران است ما ابتدا به طرح موضوع و ضرورت آن می پردازیم و پس از تعریف مدیریت بلایا و انواع آن ونقش دولت ها در مدیریت بلایا, به بررسی الگوی ساختاری مدیریت بلایا در ژاپن و ایران پرداخته و در نهایت به مقایسه آنها می پردازیم

آنچه در این مقاله به آن می پردازیم بررسی تطبیقی ساختار مدیریت بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه در ژاپن و ایران است. ما ابتدا به طرح موضوع و ضرورت آن می¬پردازیم و پس از تعریف مدیریت بلایا و انواع آن ونقش دولت ها در مدیریت بلایا، به بررسی الگوی ساختاری مدیریت بلایا در ژاپن و ایران پرداخته و در نهایت به مقایسه آنها می پردازیم.

● مقدمه

در این مقاله ما بدنبال بررسی ساختار دولتی مدیریت بلایا در دو کشور ایران و ژاپن هستیم. مدیریت بلایا یکی از مهمترین مباحثی است که پرداختن به آن جزء ضروریات محسوب می شود. اگر بلایا و حوادث و عواقب ناشی از آن به شکل منطقی و اصولی از مدیریت مؤثر و کارآمد برخوردار نگردند، نیل به توسعه پایدار به شدت در معرض مخاطره قرار می گیرد.

بحران عبارتست از ازهم گسیختگی شدید در فعالیت های یک جامعه که در این فرآیند انسان ها، اقلام و دارایی ها و محیط در سطح وسیع دچار آسیب و صدمات شدید می شوند به طوریکه جامعه فقط قادر است از منابع موجود خود کمک بگیرد. بحران ها غالباً براساس سرعت و شدت یعنی ناگهانی بودن یا کند بودن بروز آن و یا براساس علت آن که طبیعی است یا زاده دست بشر است طبقه بندی می شوند. (UVDP.۱۹۹۲.p۱۴)

بررسی ها نشان داده است که از میان ۴۰ گونه بلایای طبیعی ثبت شده تاکنون حدود ۳۱ نوع آن در ایران رخ داده است و تنها مرگ و میر ناشی از زلزله، ۱۷% کل مرگ و میرهای این بلایا را در جهان شامل می شود. (سازمان جهانی بهداشت، ۱۳۷۶، ص۱۲) شایع ترین بلایای وقوع یافته در ایران عبارتند از: زلزله، سیل، خشکسالی، رانش زمین، بادها و طوفانهای ویرانگر و صاعقه.

میزان تلفات در کشورهای توسعه یافته در مقابله با این بلایا بسیار بالاست که یکی از عوامل آن، عدم وجود بنیان های محکم و زیرساخت های قوی اقتصادی است که در صورت عدم پرداختن به این موضوع وقوع بلایای مختلف می تواند روند توسعه این کشورها را کند کرده و یا متوقف سازد.

طی سه دهه اخیر سهم قاره آسیا از بلایای طبیعی، بیش از یک سوم بلایای طبیعی واقع شده در جهان بوده که کشور ما بعد از چین و هند و بنگلادش دارای بیشترین خسارت در جهان بوده است. (جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲، ص۳۰۷)

رویکرد جامع در مدیریت بلایا عبارت است از: الف) پیشگیری ب) آمادگی ج) پاسخگویی د) بازتوانی یا عادی شدن. (WHO, ۱۹۹۹, p۸)

مدیریت بلایا در بر گیرنده یک سری عملیات و اقدامات پیوسته و وابسته و پویا بوده و براساس مراحل فرآیند مدیریت یعنی برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری، کنترل و ارزیابی شکل می گیرد. (جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی، ۱۳۸۳، ص۳۰۷)

● نقش دولت ها در مدیریت بلایا:

معمولاً در هنگام وقوع بلایا آنچه بیش از همه مورد توجه قرار می گیرد نقش دولت¬هاست. و معمولاً این خود دولت نیست که کاری انجام می دهد بلکه نیروهای صلیب سرخ و هلال احمر، نیروهای نظامی؛ تشکل های مردمی و خدمات پزشکی آن دولت است که درگیر انجام امور است. در بسیاری از کشورها به دلیل وسعت سرزمین، دولت مرکزی در پایتخت، نامناسب ترین ارگان برای انجام فعالیت های اصلی است، لذا اینگونه کشورها که دارای برنامه مقابله با بلایا هستند این وظیفه را به دولت های منطقه ای و محلی محول نموده تا از مهارت ها و امکانات منطقه ای و محلی برای واکنش سریع استفاده کنند. در بسیاری از کشورها، موقعیت قانونی و یگانه صلیب سرخ یا سازمان حلال احمر در بلایا نقش ملی و محوری به آن می دهد و اغلب از حمایت دولت نیز برخوردار است. (آهنجی، ۱۳۷۶، صص۱۹۰-۱۸۹)

البته آنچه به طور کلی مطرح است سازماندهی و هماهنگی کلی چرخه مدیریت بحران توسط دولت هاست که در کشورهای مختلف به طرق مختلف صورت می گیرد. در اینجا ما ابتدا به بررسی این ساختار در ژاپن و سپس ایران می پردازیم و در نهایت آن دو را از نظر کارکردها با هم مقایسه می کنیم.

● سابقه تاریخی وقوع بلایای طبیعی در کشور ژاپن:

ژاپن یکی از بلاخیزترین کشورهای جهان در رابطه با وقوع بلایای طبیعی است. وقوع زلزله های شدید و آتشفشان و طوفان از بلایای طبیعی شایع در این کشور محسوب می¬شود.

رویکرد کلی مدیریت بلایا در ژاپن: طی قرن گذشته بویژه در دو دهه اخیر اقدامات گسترده ای برای ایجاد آگاهی لازم برای مقابله با زلزله صورت گرفت و پس از زلزله سال ۱۹۵۵ شهر کوبه و متحمل شدن حدود یکصد میلیارد دلار خسارت و تلفات نسبتاً زیاد ۶۴۰۰ نفری، اقدامات وسیعی در رابطه با درس گرفتن از حادثه مذکور آغاز شد پس از گذشت حدود یک دهه شاهد دستاوردهای مهمی در امر مدیریت بلایا بویژه زلزله در این کشور هستیم. یکی از ویژگی های مدیریت بلایا و اصولاً دولت ژاپن برقراری تعامل نزدیک و هدفمند با بخش خصوصی و مردم است. دولت نقش هماهنگ کننده دارد، مسئولیت های اصلی برای اقدامات مورد نیاز بر عهده بخش خصوصی، نهادهای مدنی و مردم است و دولت برای کمک به این بخش ها برنامه ریزی و اقدام می¬کند. دولت در برنامه ریزی و سیاست گذاری های کلان نقش هماهنگی امور را بر عهده می گیرد. در ژاپن نقش دولت، بخش خصوصی، نهادهای مدنی و مردم در کنار یکدیگر و در تعامل با هم است. (صدر ممتاز، ۱۳۸۵، ص۵۱۷)

نقش آموزش و تربیت نیروی انسانی در مقابله با بلایا در ژاپن: آموزش و ارتقای فرهنگ ایمنی در ژاپن به صورت یک اصل و برنامه ریزی دراز مدت در آمده است. این آموزش برای تمامی اقشار جامعه از کودکان تا مسؤلان بلند مرتبه به صورت مداوم وجود دارد.

در این برنامه ها تلاش شده است برای مخاطبان خاص با برنامه ریزی ویژه به صورت مستمر و پویا موضوع زلزله را زنده نگه داشته و از این طرق علاوه بر آموزش رفتارهای مناسب و درست در زمان بروز زلزله بتوانند در مرحله پیش از وقوع بلایا آمادگی هم اقشار مردم را به حد مطلوبی بالا ببرند و مهمتر از آن اینکه فرهنگ مردم را به سمتی هدایت کنند که رفتارشان موجبات پیشگیری یا کاهش آثار ناشی از بروز بلایای طبیعی را فراهم کند. (نشریه برنامه، ۱۳۸۱، صص۱ و ۲)

● برنامه ریزی پایه ای پیشگیری از بروز بلایا:

در ژاپن به منظور تصمیم گیری در مورد مسائل مهم مربوط به پیشگیری از بلایا مانند تهیه و تسهیل اجرای طرح پایه پیشگیری از بلایا دولت ژاپن اقدام به تشکیل یک شورا مرکزی پیشگیری از بلایا نموده که ریاست آن به عهده نخست وزیر است و اعضای آن را وزیر کشور و سایر دانشمندان و متخصصان تشکیل می دهند. دولت ژاپن فعالیت های بخش های مختلف را برای دستیابی به مدیریت جامع بلایا تلفیق نموده و با یکپارچه کردن آنها در راستای نیل به اهداف اثربخش مدیریت بلایا گام برمی دارد.

● مراحل طرح پیشگیری از بلایا در ژاپن:

۱) طرح پایه ای پیشگیری از بلایا: طرحی است جامع که کلیه طرح ها و برنامه های پیشگیری از بلایا بر آن استوار است. این طرح توسط شورای مرکزی پیشگیری از بلایا تیهیه می شود.

۲) طرح عملیاتی پیشگیری از بلایا: طرح عملیاتی پیشگیری از بلایا طرحی است که توسط سازمان ها و شرکت های تعیین شده بر اساس طرح پایه پیشگیری از بلایا تهیه می شود.

۳) طرح محلی برای پیشگیری از بلایا: این طرح توسط شورای استانی و شهری ذیربط برای مسائل مورد نظر مرتبط با امور بلایا تهیه می شود.

ساختار سلسله مراتبی مدیریت بلایا در سطوح مختلف در ژاپن:

الف) سطح ملی: شامل:

- نخست وزیر

- شورای عمومی پیشگیری از بلایا

- سازمان های اداری تعیین شده

- شرکت های دولتی تعیین شده

که نخست وزیر مسئولیت تهیه و اجرای طرح پیشگیری از بلایا و هماهنگی کلی را عهده¬دار است و شورای عمومی پیشگیری از بلایا مسئولیت تهیه و تسهیل اجرای طرح¬های پایه ای برای پیشگیری از بلایا را برعهده دارد.

ب) سطح استانی:

- استاندار

- شورای پیشگیری از بلایای استان

- سازمان های اداری محلی تعیین شده

- شرکت های دولتی تعیین شده محلی

در این سطح استاندار مسئول تهیه و اجرای طرح پیشگیری از بلایا و انجام هماهنگی¬های لازم بوده و تهیه و تسهیل اجرای طرح محلی برای پیشگیری از بلایا بر عهده شورای پیشگیری از بلایا و انجام هماهنگی های لازمه بوده و تهیه تسهیل اجرای طرح محلی برای پیشگیری از بلایا برعهده شورای پیشگیری از بلایای استان می باشد سازمان های ادرای محلی و همچنین شرکت های دولتی محلی تعیین شده طبق دستور مقامات مذکور انجام وظیفه می نمایند.

پ) سطح شهرداری ها: در این سطح که شهرداران شهرهای بزرگ و کوچک و روستاها و همچنین شورای پیشگیری از بلایای شهرداری وجود دارد، تهیه و اجرای طرح پیشگیری از بلایای شهر و روستا بر عهده شهرداران مذکور و ایجاد بستر لازم برای اجرای طرح های محل پیشگیری از بلایا بر عهده شورای پیشگیری از بلایای شهرداری است. (سازمان های اداری تعیین شده شامل سازمان ملی زمین و ۲۸ وزارتخانه و سازمان دیگر به عنوان سازمان های محلی برای پیشگیری در نظر گرفته شده اند و ۳۶ شرکت در زمینه حمل و نقل، برق و گاز شامل شرکت های تلفن، تلگراف، صدا و سیما به عنوان شرکتهای دولتی ای که به منظور پیشگیری از بلایا باید فعال باشند، مدنظر قرار گرفته اند.) (جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران،۱۳۸۲، ص۳۱۵)

ت) سطح شهروندان

● ساختار تشکیلاتی شورای مرکزی پیشگیری از بلایای ژاپن:

به منظور تصمیم گیری در مورد مسائل مهم مربوط به پیشگیری از بلایا مانند تهیه و تسهیل اجرای طرح پایه پیشگیری از سوانح، دولت ژاپن اقدام به تشکیل یک شورای مرکزی پیشگیری از سوانح نموده است که ریاست آن را نخست وزیر برعهده دارد و اعضای آن را وزیر کشور و سایر دانشمندان و متخصصین امر تشکیل می دهند. (جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲، ص۳۱۶)

● سابقه تاریخی بلایا در ایران:

قاره آسیا از نظر شیوع حوادث و بلایای طبیعی، رتبه اول را در دنیا دارد و ایران چهارمین کشور آسیا و ششمین کشور دنیار از نظر دارا بودن تعداد کثیری از بلایا می¬باشد.

برآوردها نشان می دهد که در دوره ده ساله ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ به طور متوسط سالیانه بالغ بر ۱۱۰۰ میلیارد ریال خسارت مالی به اقتصاد ایران وارد شده، که اگر خسارات مستقیم و غیر مستقیم سایر حوادث غیر مترقبه را به این رقم اضافه کنیم خسارات وارده به کشور بالغ بر حدود ۱۰% تولید ناخالص ملی کشور خواهد شد. (دبیرخانه ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی، سوانح غیر مترقبه، ۱۳۸۴، ص۳)

از آنجا که ایران بر روی کمربند زلزله خیر آلپ و هیمالیا واقع شده و با توجه به ویژگی های پوسته زمین فلات ایران به ویژه در سه منطقه شرق و جنوب شرق، شمال غرب ومنطقه البرز مرکزی و در دو سوی منتهی به تهران، قزوین، گیلان و مازندران به طور میانگین هر ۵/۱ سال احتمال وقوع زلزله ای به بزرگی ۶ تا ۷ ریشتر و هر ۵ سال یکبار زلزله ای به بزرگی ۷ تا ۵/۷ ریشتر در این مناطق وجود دارد. (صدر ممتاز، ۱۳۸۵، ص۸۳۷)

● قوانین و مصوبات مرجع در ارتباط با بلایا:

۱) اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: مقرر داشته که برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکار افتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی.

دولت مکلف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت های مالی فوق را برای هر یک از افراد کشور تأمین کند.

۲) ماده واحد قانون تشکیل کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی مورخ ۹/۵/۱۳۷۰: این کمیته به منظور مبادله اطلاعات، مطالعه، تحقیقات علمی و پیدا کردن راهکارهای منطقی جهت پیشگیری و کاهش اثرات بلایای طبیعی ناشی از طوفان، سیل، خشکسالی، سرمازدگی، آفات گیاهی، آلودگی هوا، زلزله و لغزش های لایه زمین، نوسانات آب دریاها و دریاچه ها و رودخانه ها و امثال آن، به ریاست وزیر کشور و عضویت وزرا و مسئولین سازمان های ذیربط تشکیل می گردد.

۳) ماده ۴۴ از فصل پنجم (نظام تأمین اجتماعی و یارانه ها) قانون برنامه سوم توسعه کشور مورخ ۱۷/۱/۱۳۷۹) به منظور پیشگیری و کاهش اثرات بلایای طبیعی و ایجاد آمادگی لازم در مردم و تأمین دقیق نقش و وظایف دستگاههای اجرایی، برای مقابله با حوادث و سوانح طبیعی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران موظف است با هماهنگی وزارت کشور و نیروی مقاومت بسیج در سال اول برنامه طرح جامع امداد و نجات را با همکاری دستگاههای ذیربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند. این طرح مشتمل بر: مدیریت بحران، آموزش و ایجاد آمادگی در مردم و نحوه مشارکت دستگاههای اجرایی نقش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و رسانه های گروهی، اقدامات و عملیات اجرایی، منابع مالی و تدارکاتی و ... است.

تبصره: نیروی مقاومت بسیج به عضویت ستادهای حوادث غیرمترقبه کشور در می¬آید.

۴) طرح جامع امداد و نجات کشور مصوبه سال ۱۳۷۹ هیأت وزیران بر اساس ماده ۴۴ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی کشور: هیأت وزیران در جلسه ۱۷/۱/۸۲ بنا به پیشنهاد جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و به استناد ماده ۴۴ قانون برنامه سوم توسعه طرح امداد و نجات کشور را به شرح سرفصل ها زیر تصویب نمود:

▪ فصل اول: کلیات با ۴ ماده

▪ فصل دوم: ساختار (ستاد حوادث و سوانح غیرمترقبه کشور و ستادهای تابع آن) با ۱۶ ماده.

▪ فصل سوم: کار گروه ملی آمادگی و کار گروه های آمادی استان با ۸ ماده.

▪ فصل چهارم: کار گروه های تخصصی با ۱۶ ماده

▪ فصل پنجم: سایر مقررات با ۱۳ ماده.

در ماده ۵ از فصل دوم طرح جامع امداد و نجات کشور مبنی بر ساختار ستاد حوادث و سوانح غیرمترقبه کشور و ستادهای تابع آن چنین آمده است: به منظور سیاستگذاری کلی، برنامه ریزی ملی و نظارت عالیه بر امر مدیریت بحران کشور، ستاد حوادث و سوانح غیرمترقبه کشور تشکیل می شود. (و بنا به تبصره همان ماده کلیه مسئولیت ها و اختیارات ستاد حوادث غیر مترقبه کشور و دیگر نهادها و مجامع موازی به ستاد منتقل می شود. (جزوه آموزشی، آموزش مدیریت بحران، ۱۳۸۳، صص۱۴ تا ۲۳)

۵) تشکیل ستاد عالی پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه: به منظور هماهنگی اجرایی کلیه دستگاهها و اعمال مدیریت عالی مؤثر بحران در هنگام وقوع حوادث و سوانح غیرمترقبه ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه بر اساس آیین نامه هیأت دولت در ۷/۴/۱۳۸۳ تشکیل گردید.

۶) ماده ۲ و۵ از قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی (مصوب ۹/۳/۱۳۸۳): بند ج از ماده ۲ مبنی بر این که نظام تامین اجتماعی شامل سه حوزه است و یکی از حوزه ها، حوزه امدادی شامل: امداد، نجات در حوادث غیرمترقبه می باشد.

ماده ۵ : اهداف و وظایف حوزه امدادی به شرح زیر می باشد: الف) آماده سازی و هماهنگی سازمان ها و نهادهای ذیربط برای ارائه فوری و کافی خدمات به آسیب دیدگان رویدادهای غیرمترقبه در جهت تأمین نیازهای اولیه آسیب دیدگان از حوادث طبیعی شامل تعزیه، پوشاک و سرپناه موقت در چارچوب طرح امداد و نجات کشور.

ب) پیش بینی ساز و کارهای لازم برای امور مربوط به بازسازی کوتاه مدت با همکاری سازمان های دولتی و غیردولتی و نهادهای مدنی.

در ایران موضوع مدیریت بلایا در دوره های مختلف به تبع حوادث گوناگون مورد توجه قرار می گرفت ولی هیچگاه یک نگرش منسجم و ساختارمند در مورد آن موجود نیامده بود مهمترین اشکالاتی که موجب عدم انسجام در نظام مدیریت بلایای کشور شده عبارتند از:

۱) وجود خلأهای قانونی و اشکالات موجود در مستندات قانونی در ابعاد کلان و موضوع مدیریت بلایا

۲) مشکلات اجرایی و ناهماهنگی دستگاه¬ها و نهادهایی که در حیطه اجراء دخیل¬اند.

۳) توجه بیش از حد به امداد و نجات در مقابله با بلایا و غافل ماندن از برخی حوزه¬های دیگر چرخه مدیریت بلایا

۴) فقدان یک نهاد واحد تخصصی در زمینه کلیه مراحل و فرآیند مدیریت بلایا

۵) علی رغم تصویب قوانین متعدد در خصوص مدیریت بلایا در کشور و اجرای آنها هیچکدام نتوانستند پوشش جامعی به مدیریت بلایا در کشور بدهند و پس از گذشت مدتی با آشکار شدن ضعف و کاستی آنها، قانون جدیدی تهیه می شد.

۶) فقدان یک نگاه جامع در خصوص مدیریت بلایا در بسیاری از قوانین و مقرراتی که مستقیماً مرتبط با مسئله مدیریت بلایا نیست، برای دستگاههای مختلف تکالیفی ایجاد کرده که بعضاً موجب تضاد و مشکلاتی می شود و تعدد قوانین و دستگاههای مختلف در حوزه های مسائل مدیریت بلایا حاکی از فقدان آن نگاه جامع است.

در زیر به چند مصداق از اشکالات مطرح شده اشاره می گردد:

الف) در طرح جامع امداد و نجات کشور فقط به عملیات امداد و نجات که بخشی از مرحله مقابله با بلایا است پرداخته شده است و در مورد به بقیه مراحل آن در چرخه مدیریت بلایا سکوت شده است.

ب) در قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، اهداف و وظایف حوزه امدادی وزارت یاد شده دارای ۴ مورد محدود است که عبارت است از تغذیه، پوشاک، سرپناه موقت و بازسازی کوتاه مدت که برای موارد محدود مذکور هم استقلالی برای وزارت رفاه در حیطه عملکرد متصور نیست.

ج) نگاه اجمالی به قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی مشخص می¬کند که قانون مذکور نه تنها مشکل را از حوزه مدیریت بلایا در کشور حل نکرده است بلکه موجب مشکلات و ناهماهنگی هایی هم شده است چنانکه تصمیم گیری و اجرای آن را پیچیده¬تر کرده است.

د) جمعیت هلال احمر به عنوان با سابقه ترین نهاد ذیربط در امداد و نجات، مهمترین نهاد تخصصی در امر امداد و نجات کشور است، اما تنها در حوزه های محدودی از سه مرحله آمادگی، مقابله و بازسازی و بازتوانی آن هم عمدتاً در زمینه های مرتبط با امداد و نجات دارای کارکرد بوده و در سایر مراحل و زمینه ها نقشی ندارد.

هـ) بسیاری از دستگاههای مرتبط با امر مدیریت بلایا در حیطه اجرا با مشکل همپوشانی وظایف روبرو هستند.

و) در میان کلیه قوانین مرتبط با بلایا به ندرت می توان دستگاهی را یافت که به موجب قانون تشکیل خود موظف به مطالعه و تحقیق در خصوص تمامی انواع حوادث و بلایای طبیعی در تمامی مراحل مدیریت بحران باشد. (بجز قانون تشکیل کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی که ناظر بر مطالعه تمام مراحل و تمام حوادث طبیعی است.)

ز) نظام مدیریت بلایا فاقد یک مرجع پیگیری تخصصی کارآ می باشد.

ح) تداخل در حوزه های تصمیم گیری و سیاستگذاری: طرح جامع امداد و نجات کشور دارای اختیارات سیاستگذاری و تصمیم گیری بوده و پس از تأسیس ستاد پیشگیری و مدیریت بحران وظیفه سیاستگذاری و تصمیم گیری به این ستاد محول شد و در عین حال وجود و فعالیت ستاد مستقر در وزارت کشور هم مورد تأیید قرار گرفت که این تعدد حوزه های سیاستگذاری و تصمیم گیری مدیریت بلایا کشور را با چالش جدی مواجه کرده است. (دبیرخانه ستاد پیشگیری و مدیریت بحران و حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه، ۱۳۸۴، صص۱۹-۴)

۷) نگرش ناکافی به مرحله پیش از وقوع بحران

۸) عدم نگرش واحد به مفهوم بحران

۹) ضعف در مستندسازی

۱۰) فقدان مرجع مسئول جمع آوری و ارائه اطلاعات جامع بحران (مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۵، صص۱۸-۱۶)

۷) قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه کشور: مشکلات عنوان شده و پیش فرض های زیر باعث تدوین لایحه تشکیل سازمان مدیریت بحران شد:

۱) تهیه یک قانون جامع در زمینه بلایا

۲) تفکیک و احصاء وظایف دستگاه ها

۳) مسئول نمودن یک نهاد تخصصی برای پیگیری و هماهنگی امور (دبیرخانه ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه، ۱۳۸۴، صص۲۲-۲۱)

نقاط قوت لایحه پیشنهادی دولت عبارت است از:

۱) توجه مناسب به امر مستندسازی

۲) توجه لایحه به مدیریت نحوه جذب و توزیع کمک های مردمی و بین المللی در مواقع بحران

۳) توجه به ایجاد زمینه های همکاری بین الملل

۴) توجه لایحه به آموزش تشکل های مردمی

نقاط ضعف لایحه تشکیل سازمان مدیریت بحران عبارتست از:

۱) فقدان نگاه دقیق و جامع الاطراف به مفاهیم مدیریت بحران

۲) فقدان توجه کافی به بحث پیش بینی از بروز بحران

۳) عدم توجه کافی به بحث ساماندهی پس از بروز بحران

۴) عدم توجه لایحه به گسترده شدن دولت و ساختار آن (مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۵، صص۲۷ و ۲۸)

● مقایسه ساختار مدیریت بحران حوادث غیرمترقبه در ایران و ژاپن:

مهمترین تفاوتی که میان ساختار مدیریت بلایا در ایران و ژاپن وجود دارد این است که این ساختار در ژاپن در سه سطح ملی، ایالتی و ناحیه ای وجود دارد اما در ایران ساختار متمرکز وجود دارد.

یکی دیگر از تفاوت های ساختار مدیریت بحران ایران و ژاپن به نوع برنامه ریزی آنها مربوط می شود که در ژاپن برنامه های مدیریت بحران غیرمترکز و بلند مدت در سه بخش مرکزی ـ استانی و شهری است اما در ایران برنامه ریزهای متمرکز و بلندمدت و در یک بخش مرکزی است. نمودار مقایسه ساختار مدیریت بحران ایران و ژاپن در پیوست ارائه می شود.

منابع و مآخذ

۱- آهنچی، محمد، «مدیریت سوانح، سوابق، مفاهیم، اصول، تئوری ها»، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، مرکز آموزش و پژوهشات، کتاب اول، ۱۳۷۶

۲- احمدیان، آراسب، بررسی تطبیقی مدیریت بحران و پیش بینی زمین لرزه، پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، سال چهارم، شماره اول، بهار ۱۳۸۰، شماره مسلسل: ۱۱.

۳- اسکندری، محمد امین، خلاصه مقالات دومین همایش علمی ـ تحقیقی مدیریت امداد و نجات، چاپ اول، تهران، موسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی هلال ایران وابسته به جمعیت هلال احمر ایران، اردیبهشت ۱۳۸۲.

۴- اصلاحیه طرح امداد و نجات کشور، مصوبه هیات دولت، فروردین ۱۳۸۲.

۵- برنامه راهبردی کارگروه بهداشت و درمان در حوادث و سوانح، دبیرخانه کارگروه بهداشت و درمان در حوادث و سوانح غیرمترقبه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همکاری سازمان جهانی بهداشت، بهمن ۱۳۸۳.

۶- جزوه آموزشی، آموزش مدیریت بحران (سطح یک)، پژوهشکده سوانح طبیعی وابسته به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تابستان ۱۳۸۳.

۷- دبیرخانه ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه «درآمدی به لایحه تشکیل سازمان مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه کشور»، تهران، ۱۳۸۴

۸- دفتر مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، مجموعه مقالات اولین کفنرانس بین المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، بخش دوم، تهران، ۱۳۷۱.

۹- سازمان جهانی بهداشت، «ترجمه یوسفی، هادی، محمدمهدی گویا، اختر جمالی»، راهنمای اقدامات بهداشتی درمانی اضطراری پس از وقوع حوادث طبیعی»، ۱۳۷۶

۱۰- شادی طلب، ژاله، مدیریت بحران، فصل نامه علوم اجتماعی، دوره اول، شماره ۳ و ۴، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، زمستان ۱۳۷۱ و بهار ۱۳۷۲.

۱۱- صدر ممتاز، ناصر، «طراحی الگوی مدیریت بلایا برای ایران»، رساله دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، ۸۷-۱۳۸۶

۱۲- طبرسا، غلامعلی، «بررسی و تبیین شاخص های امداد و نجات»، چاپ اول، طرح تحقیقاتی، تهران، شماره ۲، ۱۳۸۱.

۱۳- طرح اولیه امداد و نجات کشور، جمعیت هلال احمر ایران، معاونت حقوقی، برنامه¬ریزی و امور مجلس با همکاری وزارت کشور و نیروی مقاومت بسیج، ۱۳۷۹.

۱۴- عشقی، ساسان، «بررسی خرابی ساختمان ها و مدیریت آوار برداری در زلزله¬های بزرگ، موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال احمر ایران، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، آذرماه، ۱۳۸۲

۱۵- علمداری، شهرام، «جامعه آماده انشارات نواندیشان آریان کهن، تهران، ۱۳۸۴

۱۶- علیدوستی، سیروس، کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات ناشی از زلزله، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اداری و مدیریت دانشگاه تهران، ۱۳۷۱.

۱۷- عنبری، موسی، «بررسی زمینه ها و راهکارهای جلب مشارکت مردم در امداد حوادث غیرمترقبه، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران، تهران، زمستان، ۱۳۸۲

۱۸- فرج زاده سرای، حسین، «مطالعه تطبیقی نظام اطلاعات سلامت حوادث غیرمترقبه طبیعی در کشور ایران، آمریکا، ژاپن، در سال ۸۴-۱۳۸۳»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی خدمات بهداشتی درمانی تهران، ۱۳۸۴.

۱۹- مجلس شورای اسلامی، «اساسنامه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران»، تهران، ۱۳۸۲

۲۰- مجلس شورای اسلامی، «قانون ساختار نظام جامع رفاه تأمین اجتماعی»، تهران، ۱۳۸۳

۲۱- محبی فر، رفعت، «طراحی ساختار بخش دولتی برای مواجهه با بلایای طبیعی در ایران»، رساله دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، ۸۵-۱۳۸۴

۲۲- مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، «اظهار نظر کارشناسی درباره لایحه تشکیل سازمان مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه کشور»، ۱۳۸۴، دوره هفتم، سال اول.

۲۳- مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، اظهار نظر کارشناسی درباره لایحه تشکیل سازمان مدیریت بحران کشورها، دفتر مطالعات اجتماعی، تهران، بهمن ماه، ۱۳۸۵.

۲۴- ناطقی الهی، فریبرز، «مدیریت بحران زمین لرزه در ایران»، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، ۱۳۷۸.

۲۵- هیئت وزیران، «آیین نامه ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه»، تهران، ۱۳۸۳

۲۶- هیئت وزیران، «طرح جامع امداد و نجات»، تهران، ۱۳۸۲

۲۷- World health Organization, "Community Emergency". Prepardness "WHO, Geneva, ۱۹۹۹, pp.۶-۸.

۲۸- UNDP, overview of Disaster management", University of wissconcin Disaster management center, USA, ۲nd Edition, ۱۹۹۲.

منابع الکترونیکی:

۲۹- http://www.who.int

۳۰- http://www.undp.org/annualreports/۲۰۰۳/english/conflicts.pdf.

سمانه کشوردوست