شادمانی واقعی چیست؟

نوزاد انسان که به دنیا می‌آید، فقط دو روش کلی برای واکنش به رویدادها دارد؛ احساس رضایت و احساس نارضایتی. از آنجا که روان او فقط جایگاه نیازها و غرایز فیزیولوژیک است، هر آنچه …

نوزاد انسان که به دنیا می‌آید، فقط دو روش کلی برای واکنش به رویدادها دارد؛ احساس رضایت و احساس نارضایتی. از آنجا که روان او فقط جایگاه نیازها و غرایز فیزیولوژیک است، هر آنچه این نیازها را ارضا کند، باعث رضایت و هر آنچه مانع ارضای نیازهای او شود، باعث نارضایتی‌اش می‌شود...

نیازهای او جنبه زیست‌شناختی دارد؛ رفع گرسنگی، تشنگی، سرما، گرما و نیاز به نوازش. به تدریج کودک بین رفع این نیازها و کسی که این نیازها را برطرف می‌کند، ارتباط برقرار می‌کند و دیدن چهره این فرد که در ابتدا مادر است، باعث احساس مثبتی در وجودش می‌شود که همان «شادمانی» است. دیگر افرادی هم که بعدها به نحوی با ارضای این نیازها ارتباط دارند، باعث شادمانی کودک می‌شوند. به جز این، شی‌ء یا شخصی هم که با مادر به نحوی مربوط می‌شود در یک رده بالاتر باعث ایجاد احساس شادمانی در کودک خواهد شد، مثلا کودک، پدر را نیز به همراه مادر می‌بیند و دیدن این دو با یکدیگر باعث تداعی احساس مثبت کودک به مادر، به سمت پدر می‌شود. به این ترتیب موضوعات و موجودات متنوع و گسترده‌ای با احساس شادمانی در کودک ارتباط می‌یابند. کودک برای اینکه احساس رضایت و شادمانی را تداوم ببخشد، می‌کوشد هرچه بیشتر حضور افرادی را که باعث این احساس در او می‌شوند، تداوم ببخشد. پدر و مادر از این شرایط برای آموزش کودک بهره می‌گیرند و مثلا به او می‌گویند اگر می‌خواهی ما از تو راضی باشیم یا اگر شکلات و شیرینی می‌خواهی، باید کاری را که می‌گوییم انجام دهی. به این ترتیب انجام کارهایی که باعث رضایت پدر و مادر می‌شود، باعث احساس شادی در کودک خواهدشد. به همین نحو پدر و مادر، کودک را متوجه تکالیف او نسبت به خداوند نیز می‌کنند و به زودی از طریق همین تداعی‌ها، انجام مسوولیت‌های دینی و اخلاقی نیز باعث شادمانی کودک می‌شود.

بدیهی است در این سلسله مراتب، هر آنچه دیرتر حاصل شود و مستلزم عبور از مراحل اولیه و گرفتن فاصله از ارضای غرایز فیزیولوژیک باشد، ارزش و وزن بیشتری خواهد داشت.

واقعیت آن است که شادمانی واقعی ثمره کوشش برای رسیدن به یک هدف ارزنده است. راه میانبری برای شادمانی وجود ندارد. آن کس که می‌خواهد بدون کوشش شاد باشد، سر از اعتیاد درمی‌آورد.

دکتر فربد فدایی

مدیر گروه روان‌پزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی